Fréttablaðið - 16.12.2004, Blaðsíða 28

Steindór Erlingsson skrifaði grein
í Fréttablaðið 10. desember sl. þar
sem hann gagnrýndi „vantrúar-
menn á villigötum“. Hér gagn-
rýnir hann ofstæki einstakra trú-
leysingja, vafalaust með ákveðn-
um rétti. En ýmislegt hef ég samt
við málflutning hans að athuga.
Ég hef lengi haft miklar mætur á
Steindóri sem vísindaheimspek-
ingi. Best kann ég að meta þá ein-
földu ábendingu hans að það er
samspil genanna en ekki eigin-
leikar einstaks litnings sem máli
skiptir í líffræðilegum athugun-
um. Vísindin, sem nú eru fyrst að
kortleggja genin, eiga langt í land
með að greina margflókna sam-
verkan þeirra. Steindór hefur
einnig verið í fremstu röð við að
afhjúpa þá „mannbótastefnu“ sem
felst í mörgum litningarannsókn-
um. Þetta hefur hann ekki gert á
trúarlegum forsendum heldur á
grundvelli siðfræðilegrar rök-
hyggju. Í leiðinni varar hann við
gamaldags lögmálahyggju.
Ég sem siðrænn húmanisti er
Steindóri sammála um að í vís-
indahyggju fyrri alda gat leynst
siðblinda, oftrú á löggengi, van-
mat á getu mannsins og frjálsum
vilja hans. En þá skilja leiðir okk-
ar að vissu marki. Þótt Steindór sé
augljóslega ekki trúmaður sleppir
hann algerlega allri gagnrýni á
trúarbrögð eins og slíkt komi hon-
um ekki við. Hann „gleymir“ því
að lögmálshyggja 18. aldar var í
raun og veru skilgetið afkvæmi
trúarbragða, nánar tiltekið for-
lagahyggju mótmælendakristni. Í
stað guðlegs máttar kom hin al-
gilda náttúra með skýlausum lög-
málum langt ofan manninum og
vilja hans. Guð varð náttúran. Það
var samt spor í rétta átt, gleymum
því ekki Steindór!
Ég get hnýtt í einstök atriði í
fyrrnefndri grein Steindórs en vil
aðeins nefna örfá. Steindór bland-
ar saman tvennu ólíku í trúar-
brögðum. Annars vegar trausti á
æðri mátt sér til stuðnings í lífinu.
Hins vegar á trú á líf eftir dauð-
ann. Öll trúarbrögð treysta á æðri
mátt en aðeins örfá eru skýlaus í
trúnni á annað líf. Jahve gyðing-
dómsins umbunaði eða refsaði
mönnum í þessu lífi allt í fjórða lið
og lofaði engu um líf „fyrir hand-
an“. Þannig líta rétttrúaðir Gyð-
ingar á líf og dauða enn þá. Hins
vegar urðu margir Gyðingar fyrir
áhrifum af Zaraþústratrúnni
persnesku með sína engla og
djöfla, himin og helvíti, þetta varð
hin alþýðlega trú meðal gyðinga
sem þaðan barst í kristni og islam.
Trúarbrögð Grikkja og Rómverja
hinna fornu sendu alla dána til
Hadesar þar sem líf þeirra var
aumlegt mjög. Og svo eru það
endurholgunarsinnarnir í millj-
arðatali í heiminum núna.
Steindór dettur í þá gryfju að
tímasetja upphaf mannsins, homo
sapiens, og nefnir töluna 50.000
ár. Þetta gerðu margir mannfræð-
ingar fyrir þrjátíu árum, nú er
aldur homo sapiens almennt
lengdur mjög. Raunar er aðskiln-
aður homo sapiens frá öðrum
gerðum mannsins stöðugt umdeilt
og raunar ósannanlegt fyrirbæri.
En Steindór vill tengja upphaf
homo sapiens við vitund hvers
einstaklings um endalok lífsins á
jörðu og þar með óskarinnar um
framhaldslíf sem hann tengir við
upphaf trúarbragða. Síkt hafi
einmitt gerst fyrir 50.000 árum!
Það stenst ekki ef trúarbragða-
saga er skoðuð eins og rakið hefur
verið. Þvert á móti er auðvelt að
sjá í elstu (og „frumstæðustu“)
trúarbrögðunum hvert upphafið
var: hinir fornu guðir og andar
táknuðu náttúruöflin sem maður-
inn ýmist óttaðist eða gladdist
með. Góðum öflum var þakkað og
reynt var að blíðka þau illu með
fórnum og öðrum helgiathöfnum.
Neandersdalsmaðurinn var að
grafa sína dánu með viðhöfn og
fórnum væntanlega til að milda
guði sína fyrir 300 þúsund árum.
Viltu, Steindór, taka trúarbrögð-
in og þar með mennskuna af
þeim, en þetta tvennt viltu tengja
saman? Ert þú í raun og veru
öruggur um þessa samsvörun?
Látum tímasetninguna liggja
milli hluta. ■
16. desember 2004 FIMMTUDAGUR28
Um mennskuna og trúarbrögðin
Ráðherrarnir tveir sem lögðu
nafn Íslands við hernaðarinnrás-
ina í Írak, í andstöðu við yfir-
gnæfandi meirihluta Íslendinga,
standa illa að vígi. Afglöp þeirra
gagnvart landsmönnum eru sví-
virðileg og hafa átt þátt í dauða
tuga þúsunda saklausra borgara í
Írak. Eftir því sem málstaðurinn
er lakari, þeim mun meiri virðist
heiftin meðal þeirra örfáu sem
telja sér jafnan skylt að verja
þessa tvo herramenn. Þeir örfáu
hafa reynt að þyrla upp mold-
viðri sem ástæða er til að lægja:
1. Hver er tilgangurinn með
yfirlýsingunni í New York
Times? Svar: Að mótmæla yfir-
lýsingu íslenskra stjórnvalda um
stuðning við innrás Bandaríkj-
anna og „viljugra“ bandamanna
þeirra í Írak í mars 2003. Með
þeirri yfirlýsingu voru brotin ís-
lensk lög, alþjóðalög – og íslensk
lýðræðishefð. Ákvörðun um
stuðning við innrásina tóku for-
sætisráðherra og utanríkisráð-
herra Íslands einir án þess að
málið fengi fyrst umfjöllun í ut-
anríkismálanefnd Alþingis. Er
það þó skylt samkvæmt íslensk-
um lögum.
2. Af hverju segir í yfirlýsingu
þjóðarhreyfingarinnar „Við, Ís-
lendingar“, þótt augljóslega muni
ekki allir Íslendingar styðja birt-
ingu yfirlýsingarinnar?
Svar: Vegna þess þeir sem
styðja yfirlýsinguna eru Íslend-
ingar, en hvergi er þeim barna-
skap haldið fram að þar séu á
ferð allir Íslendingar. Þegar söfn-
uninni lýkur verður gefinn upp
fjöldi þeirra Íslendinga sem
styðja birtingu yfirlýsingarinnar
með fjárframlagi sínu.
3. Hvers vegna að birta yfir-
lýsinguna í New York Times en
ekki í dagblaði í Írak?
Svar: Stuðningur Íslands við
innrásina í Írak hefur vakið
heimsathygli. New York Times er
eitt virtasta dagblað heims og
þangað sækja aðrir fjölmiðlar
fréttir um alþjóðamál, meðal
annars fjölmiðlar í Írak og á Ís-
landi.
4. Hvað kostar að birta yfirlýs-
inguna í New York Times og
hvenær verður hún birt?
Svar: Yfirlýsingin verður birt
í janúar og kostar um 2,9 milljón-
ir kr.
5. Væri ekki nær að láta það fé
renna til hjálparstarfs?
Svar: Til hjálparstofnana ættu
allir aflögufærir að gefa. Sam-
kvæmt frétt RÚV kostar hernað-
urinn í Írak 63 milljarða króna á
viku og verður bráðlega 95 millj-
arðar króna; um ein Kárahnjúka-
virkjun á viku. Nafn okkar og
orðspor sem vopnlaus og frið-
elskandi þjóð er líka nokkurra
króna virði. – Verði afgangur af
söfnunarfénu rennur hann
óskertur til Rauða kross Íslands
til hjálpar stríðshrjáðum borgur-
um í Írak.
6. Hvar er hægt að lesa yfir-
lýsinguna?
Svar: Á vefslóð Þjóðarhreyfing-
arinnar: www.thjodarhreyfingin.is
7. Hvernig get ég stutt birt-
ingu yfirlýsingarinnar í New
York Times?
Svar: Með því að hringja (aft-
ur ef þú hefur þegar gert það) í
síma 90-20000. Þannig leggur þú
1.000 kr. (eitt þúsund krónur) til
söfnunarinnar. Einnig má leggja
frjáls framlög inn á söfnunar-
reikning í SPRON: 1150-26-833
(kennitala Þjóðarhreyfingarinn-
ar: 640604-2390).
8. Hvað geta tveir íslenskir
ráðherrar leyft sér að gera í
okkar nafni – án þess að við and-
mælum? ■
Átta spurningar og sjö svör um auglýsingu
GÍSLI GUNNARSSON
PRÓFESSOR Í SAGNFRÆÐI
UMRÆÐAN
TRÚ OG TRÚLEYSI
Steindór blandar
saman tvennu ólíku
í trúarbrögðum. Annars veg-
ar trausti á æðri mátt sér til
stuðnings í lífinu. Hins veg-
ar á trú á líf eftir dauðann.
,,
Sífellt er býsnast yfir því hvað
lækningar og hjúkrun eru dýr
þjónusta. Barlómur þessi dynur á
okkur í fjölmiðlum allt árið um
kring. Í þjónustugreinum sem
þessum svo og öðrum er nefni-
lega erfitt að mæla árangur í aur-
um en þeim mun auðveldara að
tína til kostnað. Gott dæmi um
þetta eru augasteinsaðgerðir. Það
er vitað hvað þær kosta en sára
lítið um ávinning í krónum talið.
Við sem störfum í þessum bransa
sjáum þó daglega árangurinn
sem birtist okkur með ýmsu
móti. Gamall maður sem hefur
verið nær ósjálfbjarga um árabil
fer glaðbeittur aftur á stjá með
endurnýjaða sjón að vopni. Sjón
sem gerir það að verkum að allur
kostnaður við umönnun hans
lækkar. Spyrja má hvort hægt sé
að setja mælistiku á þennan ár-
angur og telja aðeins í krónum?
Því miður sér fólk sjaldan
tækifærin til sköpunar auðs
í þessum þjónustugreinum.
Stjórnmálamenn eru of önnum
kafnir við tilraunir sínar að
hindra aðgengi fólks til lækna.
Svo virðist sem þeir líti á sí-
vaxandi eftirspurn eingöngu sem
vandamál í stað uppsprettu
tækifæra. En hver eru þessi
tækifæri? Eitt megineinkenni
starfsemi á sviði lækninga og
hjúkrunar er stór heimamarkað-
ur. Stór heimamarkaður er oftast
forsenda þess að hægt sé að
stofna fyrirtæki í greininni og
þróa þau og efla, fyrirtæki sem
framleiða tækjabúnað eða starfa
á sviði þjónustunnar. Fyrirtækin
leita svo út fyrir landsteinana til
frekari stækkunar þegar þau
hafa náð að hasla sér völl í heima-
landinu. Sænska fyrirtækið
Capio sem rekur sjúkrastofnanir
víða í Evrópu er gott dæmi um
slíkt þjónustufyrirtæki. Gambro
í Svíþjóð, Actavis, Össur og
Medcare Flaga á Íslandi eru
sömuleiðis góð dæmi um fyrir-
tæki sem framleiða tæki og vör-
ur til lækninga og endurhæfingar
og selja þær út um allan heim.
Ekki má gleyma þætti Háskóla
Íslands þar sem eru stundaðar
vísindarannsóknir á sviði lækn-
inga og hjúkrunar svo eftir er
tekið víða um heim. Þessar rann-
sóknir skapa auð í þjóðfélaginu
með beinum og óbeinum hætti.
Lækningar og hjúkrun eru dýr
þjónusta og eiga að vera það. Það
er eitthvað mikið að í þeim lönd-
um þar sem kostnaður við hana
er lágur. Hættum því volæðis-
söngnum og horfum frekar fram
á við á öll nýju tækifærin sem
bjóðast. Aftan á íslenskri mynt
eru eingöngu myndir af fiskum.
Ég legg til við stjórn Seðlabank-
ans að mynd af hlustunarpípu
prýði framvegis afturhlið hund-
raðkrónu peningsins. ■
HJÖRTUR HJARTARSON
UMRÆÐAN
AUGLÝSING ÞJÓÐAR-
HREYFINGARINNAR
INGIMUNDUR GÍSLASON
AUGNLÆKNIR
UMRÆÐAN
HEILBRIGÐIS-
ÞJÓNUSTA
Lækningar og hjúkrun
eru dýr þjónusta og
eiga að vera það. Það er eitt-
hvað mikið að í þeim löndum
þar sem kostnaður við hana er
lágur. Hættum því volæðis-
söngnum og horfum frekar
fram á við á öll nýju tækifærin
sem bjóðast.
,,Horfum á tækifærin í stað barlóms
28-29 Umræðan 15.12.2004 13.44 Page 2