Tíminn - 26.10.1975, Blaðsíða 13
Sunnudagur 26. október 1975.
TÍMINN
13
hefur veriö reyndur við erfiðar
aðstæður og hefur staðizt allar
prófanir. En eins og alltaf er með
byltingarkenndar uppfinningar,
tekur það tímann sinn áður en all-
ur heimur-nýtur góðs af. Fram-
leiðsla á giimmihjólbörðum er
milljarðaiðnaður og dreifist um
allan heim. Þann iðnað er ekki
mögulegt að leggja niður eða
breyta á örfáum árum.
En Schmidt er forsjáll. Hann
hefur ekki látið sér nægja að finna
plastefni, sem nothæft er i hjól-
barða. Hann hefur líka byggt al-
sjálfvirka verksmiöju til að fram-.
leiöa hjólbarðana. Hann selur
ekki efnafræðilegu uppskriftirnar
sinar gegn einkaleyfi — en venju-
legverksmiðja meÆ dagsgetu upp
á 10.000 hjólbarða kostar u.þ.b. 65
milljónir marka. Og hann hefur
þégar selt fyrstu verksmiðjurnar
til Sovétrikjanna og trans!
Stórkostlegt slitþol
NU þegar liggja umsóknir
Schmidts á einkaleyfisskrifstof-
um um allan heim. Og Schmidt
má xeikna með að halda ágóðan-
um sjálfur. Aö þessu sinni vann
uppfinningarhaður svo hratt, að
keppinautar hafa ekki haft mögu-
leika á að komast i fótspor hans
fyrr en einkaleyfin eru alls staöar
viðurkennd. Þetta á við um efna-
blönduna, tæknilegu kunnáttuna
ogtilbUnu verksmiðjurnar. Oskar
Schmidt hefur alveg séð við
iðnaðarstórlöxum og visinda-
mönnum I USA Japan, Sovétrlkj-
unum og Evrópu. Sjálfur segir
hann bara: Þróuninni er lokið,
hjólbarði framtiðarinnar er hér
þegar. NU springa hjólbarðar
ekki lengur, varahjólið heyrir
fortlðinni til.
Plasthjólbarði Schmidts er ein
gerviefnaheild. Allur hjólbarðinn
vinnur sem einn burðarflötur,
þ.e.a.s. að hann tekur álagiö á sig
allan I einu, en ekki eins og i
gömlu gUmmihjólbörðunum, þar
sem álagið lendir á hinum og
þessum hlutum til skiptis. Poly-
uretanið er nefnilega nógu sterkt
sjálft. Hliðarveggirnir ILIM hjól-
börðunum eru bara fimm milli-
metrar á þykkt. Eini aðskotahlut-
urinn I plastbörðunum er „vulst”-
vfrinn. Hann er, eins og á venju-
legum hjólbörðum, gerður úr
samfléttuðum stálþráðum, og er
til að festa barðann örugglega við
felguna.
Vegna formfestu plastefnisins
eru engir viðkvæmir staðir I nýja
hólbarðanum. Þó nokkuð afl þarf
til að stinga flugbeittum hnff I
gegnum hliðarveggina. Það sem
mikilvægara er: gatið stækkar
ekki, jafnvel eftir mikinn akstur,
og loftþrýstingur minnkar mjög
hægt.
1 Polyair er mögulegt að biía til
margar gerðir af plastbörðum.
Niina eru gerðir hjólbarðar úr
tveim plastefnum, en ekkert
mælir gegn þvi að gera barða úr
fleiri efnum. Aðalatriðið er að
nota harða polyuretanblöndu i
innri hluta barðans og mýkri
blöndu I sjálft slitlagið. Ekki ar
þörf á sérstökum bindiefnum
milli þessara tveggja plastlaga,
sem eru steypt saman, þannig að
þau bindast saman með mólekúl-
um.
Vélar Schmidts starfa þannig
að unnt er að stilla þær inn á
ákveðnar stærðir og mynstur-
gerðir. Plastbarðarnir eru 20 til
30 prósent léttari en „radial”-
baröar sem eðlilegast er að bera
þá saman við. Það merkir, að
hinn ófjaðraði hluti bilsins léttist,
og það hefur áhrif óþægindi við
akstur.
Fyrir hjólbarða eru sjálfsagt
endingartimiog slitþol aðalatriði.
Og hvað þetta snertir eru plast-
barðarnir i sérflokki. Það er ekk-
ert vandamál að búa til barða,
sem þola 150.000 km akstur, en
þvi harðari plastblanda sem not-
uð er, þvi hastari verður fjöðrun-
in, svo að spurningin er, hversu
mikil þægindi fólk vill.
Eftir 10.000 km reynsluakstur á
hörbum þýzkum vegum mældu
tæknimennirnir frá Polyair 0.6
mm slit á mynstri plastbarðanna.
Sama útkoma fékkst eftir
fimmtlu daga reynsluferð, þar
sem eknir voru u.þ.b. 100.000 km.
I LIM barðanum, sem nú er
verið að setja á markað, er farin
millileið hvað snertir kröfur um
þægindi og slitþol. Hann á að þola
um 80.000 km akstur án verulegs
slits.
Plastbarðinn hefur marga kosti
fram yfir gúmmibarðann. Hann
„þrlfur” sig sjálfur, þ.e.a.s
mynstrið þéttist aldrei af skit og
for, jafnvel ekki þó að ekið sé I
aur og leðju.
Fyrir almenning skiptir vissan
um, að ekki springi, þó mestu
máli. Hljólbarðaframleiðendur
hafa árum saman unnið að þvi að
finna upp hjólbarða, sem ekki
geta sprungið, op núna eru
reyndar til gúmmibarðar, sem
standastþærkröfur. Sá nýjastier
framleiddur hjá Dunlop, er
þannig, að mögidegt er að aka á
honum sprungnum. En plast-
barðinn slær öllum þessum
gervilausnum við, þar eð efnið
sjálft hefur slíka yfirburði, að
ekki þarf lengur að hugsa um loft-
þrýstinginn! Auðvelt væri að
steypa svo traustan plastbarða,
að ekkert loft þyrfti I hann.
Rækilegar undir-
búningstilraunir
Ameriski bílaiðnaðurinn hefur
vafalaust fylgzt með tilraunum
Schmidts af miklum áhuga. Hjá
General Motors hefur komið i
ljós, að verði komizt hjá notkun
varahjóls sé unnt að hafa bilana
u.þ.b. 20 cm styttri.
Hjá Polyair verksmiðjunni fara
allar nýjar plastblöndur gegnum
mjög erfiðar prófanir. Allar nýjar
efnisprufur eru fyrst settar i
beygingarprófanir. Prufan er þá
beygð 30 gráður I allar áttir
fimmtlu milljón sinnum! Standist
prufan þessa meðferð án þess, að
I hana komi brestur, eða einhver
önnur veila, er hún sett i
teygingarprófun, þar sem hún er
teygö margfalda lengd sina.
I októbermánuði 1973 fann
Oskar Schmidt „sitt” mólekúl. Or
þeirra polyretanblöndu, sem þá
varð til, var fyrsti plast-
hjólbarðinn búinn til og reyndur.
Næstiáfangivaraðsteypa saman
tvær mismunandi blöndur til að
fá mýkri slitflöt. Þessi barði var
reyndur á þýzkum akvegum og
stóðst vel allt að 200 km hraða
með tiðri snögghemlun.
Framleiðsla venjulegra
gúmmihjólbarða er þó nokkuð
flókin. Þeir eru gerðir i þremur
hlutum: þ.e. slitflötur, tau-
uppistaða og „vulst” vir. Slitflöt-
urinn er yfirleitt úr tveim ólikum
gúmmiblöndum, annarri til að
þola vel slit frá veginum, og hin
er notuð i hliðarveggina. Tau-
uppistaðaner gerðúr ,,cord”lagi
— gúmmismurðum vefi úr
baðmull eða nylon. Við felgu-
festinguna er þessi vefur vafinn
um hring af samanfléttuðum
stálþráðum, það er hinn
svokallaði „vulst” vir. Allir þess-
ir hlutar eru settir saman i vél og
siðan er þetta gúmmísoðið i
pressu, þar sem barðinn fær þá
lögun og mynstur sem ætlazt er
til. Nú eru slöngulausir „radial”
eða beltisbarðar algengastir.
Við gúmmísuðu eru barðarnir
settir i hitapressu, þar sem hitinn
er 170 til 195 gráður. Saman viö
hrágúmmiið eru sett ýmis efni,
t.d. sót og brennisteinn. Þó að
nútimahjólbarðaframleiðsla sé
háþróuð, hefur ekki tekizt að gera
hana algerlega sjálfvirka. Enn er
nauðsynlegt að vinna hluta
verksins I höndunum. Þar af
leiöandi eru möguleikar á mis-
tökum i framleiðslu venjulegra
gúmmibarða. Það varðar
byggingu, gúmmiblöndu og hin
mannlegu afskipti.
Við framleiðslu á plastbörðum
er þessum möguleikum ekki til að
dreifa 1 Polyair verksmiðju er
öll framleiðslan sjálfvirk og
tölvustýrð. t plastbarðaverk-
smiðju er hraefnatankur,
steypuvél og rafeindamiðstöð. t
hráefnatankinum eru löguð
blöðrulaus blanda úr þrem mis-
munandi hráefnum, sem aðlagast
hvort öðru, og fer siðan i
steypuvélina, þar sem barðinn
verður fullgerður. Rafeinda
miðstöðin stýrir allri gerðinni og
gefur stöðugar upplýsingar um
ástandið.
tsetning ,,vulst”virsins er
einnig sjálfvirk og mennskur
vinnukraftur hefur einungis eftir-
lit meö höndum. Atján
steypuvélar mynda „hringborð”,
eða framleiðslueiningu sem
framleiðir 2000 hjólbarða á dag.
U.þ.b. niu minútur liða frá þvi að
steypa hefst og þar til hinn
fullbúni hjólbarði spýtist út úr
steypuvélinni.
En siöan verður að geyma
barðana I fjóra sólarhringa við
100 stiga hita — svo að mólekúlin
geti „keyrt sig út”, eins og kallað
er.
:fVn
Sulc og Schurek notuðu plastbarða i Monte Carlo keppninni I*ár. Hér
eru þeir staddir við landamæri Austurrikis og Ungverjalands.
Síðan er mögulegt að geyma
barðanaeinslengioghenta þykir,
þeir eru fullgerðir. Þar hafa þeir
lika yfirburði yfir gúmmibarð-
ana. Eins og kunnugt er,
ráöleggja bilasalar að skipta um
hjólbarða á fimm ára fresti,
þó aö barðarnir virðist óslitnir —
þvl að gúmmi grotnar smám
saman niður, þannig að það kann
að vera hættulegt að nota of
gamla barða.
Aldrei skipt
um hjólbarða
15. janúar hófst kappaksturs-
keppnin I Monte Carlo i ár. Meðal
þátttakenda, sem lögðu upp frá
Varsjá, var Gulur Ford Escort
„Mecixo” með orðið Polyair
málað á hurðirnar. Mjög fáir
vissu, hvað var óvenjulegt við
þennan bil. Honum var ekið hina
3800 km löngu leið til Suður-
Frakklands á plastbörðum
Oskars Schmidts eftir alla vega
vegum i alls konar veðri og
margvislegri færð. Yfirleitt þarf
liö, sem er framarlega i Monte
Carlo keppni, að skipta um barða
allt að 50 sinnum meðan á
keppni stendur. Lið Polyairs, sem
I voru austurrisku meistararnir
Wolfgang Sulc og Oswald
Schurek, þurfti aldrei að skipta.
Þeir voru mjög framarlega i
keppninni, þegar að lokasprettin-
um kom. Á lokabrautinni gaf raf-
kerfið iEscortinum sig, og þó að
Austurrtkismennirnir gætu gert
við það, höfðu þeir glatað of mikl-
um tima og áttu engan möguleika
á einhverju af efstu sætunum i
keppninni.
Þrátt fyrir það — staðreyndin
er sú að Sulc og Schurek óku alla
keppnina á einum einasta
hljólbarðaumgangi. Það eitt
sannar slitþol plastbarðanna.
Sulc sagðisjálfur siðar, að hannn
væri steinhissa á styrk LIM-barð-
anna og að plastbarðar hafi yfir-
burði yfir búmmibarða á næstum
öllum sviðum.
Þessir hjólbarðar eru
eins góðir og þeir beztu
„radial” barðar, hvað snertir
átak á vegi og hemlun, og að öðru
leyti eru þeir betri, sagði Sulc.
Umhverfisverndarfólk fær lika
ástæðu til að gleðjast. Það er
enginn vandi að endurvinna
plastbarðana, þ.e.a.s. að nýta
efnið hvað eftir annað, svo að það
þarf ekki að lenda á sorphaugun-
um. Að visu er ekki mögulegt að
gera nýja barða úr gömlum, en
efnið er nýtanlegt til annarra
hluta, svo sem t.d. i gólf-
klæðningu eða i sérlega sterkt
slitlag á vegi.
Uppfinning Schmidts er sem
sagt varanleg, og ekki liður á
löngu þar til við öll njótum góðs
af. Siðast en ekki sizt má ekki
gleyma þvi, að plastbarðarnir
verða u.þ.b. 30 prósent ódýrari en
gúmmibaröar.
Eins og er, biða Schmidt og
samstarfsmenn hans þess, að
Amerikanar kaupi sina fyrstu
verksmiðju til framleiðslu á
plastbörðum. Amerikanar hafa
verið ðfúsir til að viðurkenna á-
rangur Schmidts, en það er fyrst
og fremst af öfund — þvi að þeir
hafa vafalaust sjálfir lengi leitað
aö hinni réttu gerviefnablöndu i
bilhjólbarða. Heimsfyrirtæki, svo
sem Goodyear og Dunlop,
neyðast til að breyta allri sinni
framleiðslu á næstu 5-6 árum.
Sennilega verða gúmmfplant-
ekrur i Austur-Asiu og Suður-
Ameriku seldar, milljarðaiðnaði
verður að breyta.
Óskar Schmidt heldur
rannsóknum áfram. Hann álitur
bilh jójib arða va nda má lið nú
leyst. Þegar er hann kominn á
hnotskóg eftir nýjum mólekúlum.
Til hvaða nota þau ættu að koma
fæst hann ekki til að segja neitt
um. En varla er þetta það
siðasta, sem við fréttum af efna-
fræðingnum i Kittsee.
(Þýtt K.L.)
BYGGINGAVORUVERZLUN BYKO
KÓPAV0GS SF
NÝBÝLAVEGI8 SÍMI:41000 C/
Þar sem fagmennirnir verzla,
er yöur óhætt
Vel búið baðherbergi
fráBYKDB
Það fæst bókstaflega allt í BYKO, a. m. k. allar bygg-
ingavörur sem nöfnum tjáir að nefna.
Við gætum t. d. nefnt hreinlætistæki, blöndunartæki, veggflís-
ar. Það fæst líka í BYKO.
Hreinlætistækin eru af ýmsum gerðum í mörgum litum og úr-
valið af blöndunartækjum og keramikflísum er satt að segja
ótrúlega mikið.