Tíminn - 26.10.1975, Blaðsíða 19
Sunnudagur 26. október 1975.
TÍMINN
19
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulitrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu viö Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur í Aöalstræti 7, sfmi 2650D
— afgreiöslusimi 12323 — auglýsingaslmi 19523. Verö I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuöi.
KaöaprentK.L
Við vetrarkomu
Árið 1914 var dapurlegt ár i sögu islenzks land-
búnaðar — fellisár, sem i marga áratugi var
minnzt með óhugnaði. Undanfari þess var mikið
óþurrkasumar i sömu landshlutum og veðurguð-
irnir spöruðu mest við sólskinið siðast liðið sumar.
Jafnvel þeir, sem fengu nægjanlegt hey að magni
til handa fénaði sinum, urðu fyrir þungum búsifj-
um. Allir skilja nú, hvernig þvi vék við. Heyið var
svo snautt að næringarefnum, að fénaði varð ekki
framfleytt á þvi áfallalaust, en til einskis fóður-
bætis að gripa fyrir sextiu árum. Þess vegna fór
sem fór harða vorið, sem kallað hefur verið.
Viða i sveitum mun það ekki neitt kostafóður,
sem menn eiga nú I hlöðum sinum. Grasið var úr
sér sprottið, þegar það var slegið, og sumt hraktist
stórlega i þokkabót. Ofan á það kom svo misjöfn
verkun eins og gerist, þegar ekki fæst þerrir néma
örfáa daga um heyannirnar.
Fyrr meir hefði verið hætt við skakkaföllum
eftir slikt sumar. Nú er hins vegar gefinn fóður-
bætir á hverjum bæ, og fóðureftirlit trúlega viðast
hvar i sæmilegu lagi, svo að taka má i taumana i
tæka tið, ef einhverjir ugga ekki að sér. Samt sem
áður skaðar ekki, að minnt sé á, hvað áður hefur
gerzt, og til þess hvatt, að menn séu á varðbergi,
þótt þorri bænda geri sér að sjálfsögðu bezt grein
fyrir þvi sjálfir, hvaða fóðurgildi það hey hefur, er
þeir eiga.
Hjá hinu fer þó ekki, að óþurrkarnir siðast liðið
sumar draga dilk á eftir sér. Fyrirsjáanlega
verða búsafurðir rýrari en undanfarin ár, og ekki
er talið, að bændur á Suðurlandi og Vesturlandi
geti fullnægt markaði fyrir mjólkurafurðir i bæj-
um og kaupstöðum i þessum landshlutum, svo að
leita verður i þvi efni til Norðlendinga. Sýnir það, á
hve völtum fæti standa fullyrðingar sumra manna
um offramleiðslu á landbúnaðarvöru. Það má
þvert á móti ekki stórlega út af bera um veðurlag
til þess að mjólkurframleiðslan nægi.
En ekki situr við það eitt, að búsafurðir verði
minni en áður á óþurrkasvæðunum. Bændur þar
verða nauðugir viljugir að hafa meiri tilkostnað en
endranær. öllum er kunnugt, hversu rokdýr tilbú-
inn áburður var á siðasta vori, og voru áburðar-
kaupin ærinn baggi i þeim landshlutum, þar sem
svo viðraði sem bezt varð á kosið. í þeim lands-
fjórðungum, þar sem þerrisdagar voru fáir og
strjálir og siðkomnir, kom þessi dýri áburður ekki
nema að hálfu gagni, og i ofanálag á tilkostnaðinn
við hann, bætast nú stórmikil fóðurbætiskaup, sem
ekki verða gerð án þess að leggja út mikið fé.
Þannig leggst margt á eitt að spilla afkomu bænda
á þessum misserum i stórum hlutum landsins.
Þetta er að visu sveifla, sem alltaf má búast við.
Veðurfarsskýrslur herma, að við verulegum
óþurrkasumrum má búast á Suðurlandi sem næst
tiunda hvert sumar að meðaltali. Það var einmitt
eitt slikra sumra þetta árið. En að þvi leyti standa
menn nú betur að vigi en bændur fyrri tiðar vegna
mikillar vélvæðingar og úrræða, sem ekki voru
áður tiltæk, að mikilla heyfanga má afla á undra-
skömmum tima, ef birtir i lofti á annað borð. Þessi
afköst gera meira en jafna það, hversu bú eru nú
miklu stærri en áður. En þetta breytir þvi ekki, að
bændur verða að axla þunga byrði af völdum
veðurlagsins og munu þurfa nokkurn tima til þess
að vinna það upp, er nú þarf til að kosta umfram
venju.
— JH
Arkalúk Lynge:
Ætlar danska mamma að
kremja okkur í fangi sér?
Bréf ungs Grænlendings til dönsku þjóðarinnar
T<‘ikning eftir Aka Höegh í Júliönuvon.
Grænlendingurinn Arkalúk
Lynge skrifaði fyrir nokkru
-grein i Politiken um málefni
þjóðar sinnar. Tilefnið var
ráðstefna um minnihlutahópa
i hinum svonefnda fjórða
heimi, sem Indiánasamtök i
Kanada boðuðu til, en lands-
ráðið grænlenzka og Græn-
landsmálaráðuneytið danska
neitaði að stuðla að þvi með
fjárframlagi, að grænlenzkir
fulltrúar gætu sótt hana.
Grein Arkalúks er i megin-
atriðum á þessa leið:
— Hitti drottningin nokkra
ofstækisfulla Grænlendinga á
ferð sinni i sumar?
— Nei, sagði drottningin.
Hitt hún einhverja ofstækis-
fulla Dani?
Nei, hefði drottningin svar-
að — hvað annað?
Leyfum okkur samt að full-
yrða, að ofstækisfulla Græn-
lendinga, séu þeir á annað
borð til, sé einmitt að finna
meðal þeirra, sem hún talaði
mest við. Þessir ofstækisfullu
Grænlendingar hafa öldum
saman, kynslóð eftir kynslóð,
stutt danska rikisvaldið, er
það vildi þrýsta grænlenzku
þjóðinni á þá braut, sem vald-
ið hefur meira tjóni en öll þau
harðræði náttúrunnar, sem
hvað eftir annað hefur neytt
Eskimóa til þess að taka upp
breytta lifshætti, svo að þeir
færust ekki.
Ofstækisfullir Danir éru ófá-
ir á Grænlandi — frekir menn,
sem öðrum þræði eru haldnir
kynþáttahleypidómum, og
þeir hafa sagt hverri kynslóð
Grænlendinga af annarri, að
þeir væru ekki neins nýtir —
að tíminn væri dýrmætur — að
ekki væri unnt að hafa þá i
þjónustu sinni.
Þeir, sem krefjast réttar
sins, eru að jafnaði kallaðir
ofstækisfullir. Danir hafa öld-
um saman heimtað það, sem
þeir eiga engan rétt á, hvort
heldur mælikvarðinn er sið-
ferðilegur, pólitiskur eða lög-
fræðilegur. Þeir hafa heimtað,
að við Grænlendingar værum
eins og þeir. Samhyggja og
samábyrgð skipaði öndvegið
okkar á meðal, en þeir hafa
heimtað, að við færum að
keppa við sjálfa okkur. Þeir
hafa heimtað, að við breyttum
lifsháttum okkar i einu og öllu.
Við áttum að verða sið-
menntaðirí þeim skilningi, að
við temdum okkur að gera upp
á milli manna. Það átti að
þrýsta þvi inn i vitund okkar,
að það væri eðlilegt og réttlátt,
að sumir ættu stór hús og
hefðu gnægð matar, en aðrir
byggju við skorinn skammt.
Þeir hafa viljað, að við breytt-
um hörundslit okkar og sál,
svo og þess vegna þóknast
kröfum þeirra um nýja at-
hafnasemi.
Þetta hafði i för með sér
dauða og tortimingu. Þess
vegna er ekki til neinn
ofstækisfullur Græniendingur.
Við höfum mann fram af
manni verið neyddir til þess
að fara til Evrópulands til
þess að læra, hvernig á að lifa
og starfa i Evrópulandi. En
ekki til þess að lifa i heim-
skautssamfélagi okkar.
Það er ekki neitt ofstæki
fólgið I þvi, þótt menn vilji
njóta þjóðernislegs réttar
sins, leitist við að glæða og
endurvekja sjálfsvirðingu
sina, sem stjórnmálamenn af
mörgum kynslóðum hafa
kyrkt i greip sinni. Það er að-
eins réttur mannsins og ætti
að vera náttúrleg sameign
allra.
Við lifum hér i Evrópu og
glötum einhverju af sjálfum
okkur á hverjum degi.
Evrópumennirnir hafa gengið
svo eindregið til verks, að það
er ekki lengur orðið eðlilegt og
náttúrlegt að virða manneskj-
una sem manneskju. I Evrópu
verður aldrei lát á spjalli
manna um manneskjuna og
rétt hennar, og samtimis
myrða Evrópubúar
manneskjuna um allar jarðir,
hvar sem hún verður á vegi
þeirra: A sinum eigin götu-
hornum og á öllum heimsins
hornum. Morð þarf ekki endi-
lega að fremja með vélbyss-
um. Morð geta menn einnig
framið með yfirlýstri mann-
úðarstefnu, endurbótahug og
góðum vilja.
Þetta er ofstæki. Þetta er
það, sem kallast nýlendu-
stefna. Það hefur lika heitið
heimsveldisstefna. Mr. C. L.
Sulzberger hjá New York
Times er auðvitað reyndur og
margviskarl, en honum hefur
sézt yfir að leita með logandi
ljósi, að litlu landi, sem
drottnar yfir viðáttumiklu
landi handan hafsins. Frá
minum bæjardyrum séð er
eðli nýlendustefnunnar marg-
þætt, og hún þarf ekki endi-
lega að þýða, að land sé arð-
rænt.
Ef við virðum Grænland
fyrir okkur gegnum það gler,
sem venjulega er sett fyrir
augun, þegar rætt er um yfir-
ráðastefnu, má segja, að Dan-
mörk sé ekki nýlenduveldi.
Danir hafa ekki arðrænt okkur
I sama mæli og Portúgalar til
dæmis nýlendur sinar. Menn
geta kannski komizt að þeirri
niðurstöðu, bæði I gamni og al-
vöru, að Danir hafi mjólkað
sjálfa sig. Það er á allra
vitorði, að dönsk fyrirtæki
hafa skorið drjúgar sneiðar af
kökunni grænlenzku, og þvað-
ur Glistrupsum að gefa græn-
lenzkum fjölskyldum svo og
svo miklar gjafir til brott-
flutnings á danska grund, er
slæmt bull, sem þegar hefur
sært sjálfsvirðingu Grænlend-
inga nýju svöðusári og lamað
lifsbjargarþrótt Eskimóa. Og
hafa þeir danskir stjórnmála-
menn, sem gælt hafa við
Grænland árum saman, snúizt
gegn þessari skepnulegu hug-
mynd? Nei — þeir þora það
ekki. Þeir kjósa að þegja.
Afturá móti grunar mig, að
við eigum eftir að heyra fleiri
raddir þessarar tegundar.
Hver kynslóðin af annarri
tók Dönum á Grænlandi. Þar
er gestrisni erfðavanja. t
Arkalúk Lynge.
barnaskap sinum héldu menn,
að þeir væru eins og hollenzku
hvalfangararnir, sem komu
og fóru. En Danirnir sátu sem
fastast, og brátt blakti danski
fáninn yfir allri ströndinni,
likt og hann gerði á Gull-
ströndinni og i Vestur-Indlum.
Og þá spurðu forfeður okk-
ar, hvað þeim þóknaðist. Við
höfum engu að miðla, sem þið
sækist eftir, sögðu þeir, þvi
selkjöt vilja ekki nema kjöt-
æturnar af kynþætti Eskimóa.
Svarið var, að þeir væru
komnir til þess að hjálpa okk-
ur.
Hver var sú hjálp? Að verja
okkur gegn sjúkdómunum,
sem gestirnir fluttu sjálfir
með sér. Raunar var erindið
að búa okkur það að lifa i sam-
keppnissamfélagi. Danir
breyttu samfélagi okkar á
þann hátt, að þeim væri sjálf-
um lift i þvi, og þeir létu
timann liða, unz olian tók að
vella upp i Daviðssundi, þar
sem við annars fiskum. Þið
bjugguð okkur undir samning-
ana við kanadisku iðjuhöld-
ana, og við sáum Isbrjótana
sundra isnum, þar sem við
stundum veiðar.
1 þessu fyrsta bréfi minu til
dönsku þjóðarinnar skal ég
gæta þess að minna fólk ekki á
þá horfnu gullöld, þegar
Machiavelli, italski heimspek-
ingurinn, sagði þessi orð:
„Þegar menn leggja undir sig
svæði i landi með annarlega
tungu, siði og sambúðarhætti,
þá byrja erfiðleikarnir, og það
þarf mikla heppni og mikla
hæfileika til þess að halda
þeim. Bezta og áhrifarikasta
aðferðin er, að sigurvegarinn
setjist sjálfur að i landinu”.
Þetta bréf er ekki af hatri
skrifað. Ég skal, meðan timi
er til, láta i ljós gleði mina yfir
þvi að hafa hitt þægilega og
hugmyndarika Dani i þeirra
eigin landi. Markmið mitt er
að reyna að láta Dani skilja,
að ég vil njóta virðingar og
viðurkenningar sem Græn-
lendingur. Ég fer fram á það,
hvorki meira né minna, að ég
fái að vera af minu eigin þjóð-
erni, sem ég ber fyrir brjósti
og vil varðveita og verja gegn
hvers konar árásum. Það
verður að viðurkenna Græn-
lendinga sem þjóð. Danir
verða að lita Grænland og
Grænlendinga þeim augum,
að land og þjóð hafi pólitiskan
rétt.
Aðeins einu sinni hefur legið
nærri, að hatur blossaði upp i
huga mínum. Það var þegar
þáverandi Grænlandsmála-
ráðherra, Holger Hansen, bar
mér það á brýn, er ég ræddi
við hann menningararf okkar
og verndun hans, að ég væri
rómantiskur. Það var eitt
dæmi þess, hve skilningsvana
Danir geta staðið uppi, þegar
Grænland ber á góma.
Enn eru eftir leifar af græn-
lenzkum rétti og stjórnkerfi.
Framhald á bls 39