Tíminn - 11.12.1975, Qupperneq 23

JÓLABLAÐ 1975
23
afar flókin, og hraunbraö sú,
sem myndast á hverjum tima,
hefur allt aðra efnasamsetningu
en möttulefnið, sem hún bráðn-
ar úr. En það eyðist, sem af er
tekið, og þess vegna verður
efnasamsetning hverrar bráðar
sem myndst úr sama möttulefni
önnur en fyrri bráða. Efnasam-
setning islenzku hraunanna
verður skiljanleg, ef gert er ráð
fyrir þvi að hraunbráð frá miðju
möttulstróksins komi upp á
Kverkfjallasvæðinu, en önnur
hraun fjær þvi svæði hafi mynd-
azt við frekari bráðnun sama
möttulefnis. Samkvæmt þessu
ræður islenzki möttulstrókurinn
eldvirkni á stóru svæði i
Atlantshafi. v
Ekki verður skilizt við jarð-
fræði Islands og plötukenning-
una án þess að nefna nýstárlega
hugmynd þeirra Kristjáns
Sæmundssonar og Guðmundar
Pálmasonar um þróun islenzku
gosbeltanna.
Þeir hafa fært gild rök jarð-
fræði og jarðeðlisfræði fyrir þvi,
að gosbeltin frá Sléttu um
Dyngjufjöll og Kverkfjöll i
Surtsey, þ.e.a.s. norður- og
austurbeltin, hafi ekki myndazt
fyrr en fyrir u.þ.b. 4 milljónum
ára, — fram að þeim tima hafi
Mið-Atlantshafshryggurinn leg-
ið um Reykjanesbeltið og beint
norður á Skaga. Þá gerðist það,
að norðurhluti þess gosbeltis, nl.
hlutinn milli Langjökuls og
Skaga, dó ut, en nýtt belti
opnaðist milli Sléttu og Kverk-
fjalla.. Suðurendi hins riýja belt-
is hefur svo smáfærzt suður á
bóginn, nú siðast með Surts-
eyjargosinu 1963-’66. Ástæðan
fyrir flutningi þessum er talin
vera sú, að plötukerfið allt rek-
ur hægt til norðvesturs miðað
við möttulstrókinn, sem nú er
undir Kverkfjallasvæðinu, og
þar kom fyrir 4 milljónum ára,
að strókurinn var kominn svo
langt austur fyrir gosbeltið, að
hann rauf plötuna og skapaði
nýtt gosbelti. Hið nýja gosbelti
tengistmeð röð misgengja, svo
nefnt brotabelti, við
Jan-Mayen-hrygginn aðnorðan,
og Reykjanes-beltið að sunnan.
A shkum brotabeltum verða oft
jarðskjálftar, og má ætla, að
Dalvikurjarðskjálftinn 1934, og
jarðskjálftarnir á Suðurlandi
1784 og 1896, séu dæmi um slikt.
Gosbeltafærsla sem þessi, þar
sem rekhryggur færist yfir
möttul6trók, er þekkt fyrirbæri
annars staðar frá, t.d. frá
Galapagoseyjum og Hawaii-
eyjum i Kyrrahafi. Atburðir
þessir hafa mikil áhrif á jarð-
fræði þeirra svæða, þar sem
þeir gerast t.d. hefur Guðm. Sig-
valdason nýlega stungið upp á
þvi, að skýra megi bergefna-
fræði Heklu, og hið óvenjulega
magn ljósgrýtis á íslandi yfir-
leitt, i ljósi hinnar flóknu gos-
beltaskipunar landsins.
Taliðer,aðundanfarin 1100 ár
hafi að meðaltali orðið 20 eldgos
á öld, eða eitt á 5 ára fresti. A
þessari öld hafa orðiða.m.k. 15
eldgos á landinu, og má ætla, að
svipuð eldvirkni hafi haldizt frá
upphafi þess. En sé eldvirkni sl.
1100 ára borin saman við 10.000
ára timabiliðfrá lokum isaldar,
virðist ljóst, að hún færist aust-
ur á bóginn. Snæfellsnesið virð-
ist vera útkulnað, og Reykja-
nesbeltið á sömu leið. Hins veg-
ar eru allar virkustu eldstöðv-
arnar á suðurbeltinu — Hekla,
Katla, Laki, og Kverkfjalla-
svæðið frá Dyngjufjöllum i
Grimsvötn. Þessi þróun er i
samræmi við það, að plötukerfið
i N-Atlantshafi sé á NV-leið
miðað við Kverkfjallastrókinn.
Hér hefur verið gerð nokkur
grein fyrir plötukenningunni og
upphafi hennar, og ýmis atriði
tind til varðandi áhrif hennar á
islenzka jarðfræði. Er þó margt
ótalið, sem vonlegt er. Kenning
þessi hefur verið hið mesta
balsam öllum jarðvisinda-
rannsóknum, glætt áhuga
manna á þeim og aukið þeirra
veg. Hingað sækja ár hvert hóp-
ar útlendinga, sem leita vilja
gagna meðeða ámótihinni nýju
heimsmynd, enda skipar Island
nú fyrir hennar tilstilli veglegan
sess i jarðfræði heirasins, ■
Ihniseríur
Útsölustaðir I
víða úm lcrndýw
fíur : Skrautljós
FÁLKIMiy
■ niiin i i
Suðurlandsbraut 8
Reykjavík • Sími .8-46-70
Gleðileg jól
farsælt komandi ár
Hið íslenzka prentarafélag
Gleðileg jói
farsælt komandi ár
Þökkum viðskiptin á liðnu ári
Hjólbarðaverkstæðið
NV BARJO.tf'í N’ikGarðahreppi.

Gleðileg jól
farsælt komandi ár
Þökkum viðskiptin á liðna árinu.
Ferðamiðstöðin h.f.
Aðalstræti 9.
Gleðileg jól
farsælt komandi ár
Þökkum viðskiptin á liðandi ári.
Hjartarbúð.
•■ Suðurland
ppf'íf'S?