Tíminn - 04.07.1976, Side 15

Sunnudagur 4. júll 1976
TÍMINN
15
Byltingin sem skóp
eitt sterkasta and
byltingarafl heims
Paine
gefur út
Á þeim tima haföi sjálfstæðis-
hreyfingu nýlendnanna ekki vax-
ið svo fiskur um hrygg að meiri-
hluti hefði fengizt fyrir sam-
bandsslitum. Enn hafði ekki
gengið nægilega langt til þess, að
vilji til breytinga væri vaknaður
meðal fólksins. Það er, eins og
fyrr segir, ekki fyrr en árið þar á
eftir, 1776, eftir að fyrstu bardag-
ar byltingarinnar höfðu átt sér
stað, við Lexington og Concorde i
april 1775, eftir að annað alrikis-
þing Ameriku hafði útnefnt Ge-
orge Washington yfirmann alls
herafla nýlendnanna, eftir bar-
dagann við Bunker Hill, þar sem
Bretar unnu sigur á Ameriku-
mönnum skammt frá Boston, eft-
ir að hafnir nýlendnanna höfðu
verið lokaðar i um það bil ár og
eftir að alrikisþingið hafði gert út
sendimenn og sendinefndir til
rikísstjörna i Evröpu, til að kynna
málstað Amerikumanna, — að al-
menningsálitið i nýlendunum
sjálfum snýst til fylgis við sjálf-
stæði.
Sá maður sem að lokum sveigði
almenning endanlega til fylgis við
sjálfstæði nýlendnanna var
Thomas Paine. Hann gerði það
með þvi að rita og gefa út einfald-
an bækling, þar sern hann rakti
rök Amerikumanna fyrir þvi að
brjótast undan Bretaveldi. Þetta
rit gerði meira til þess aö sam-
eina Amerikumenn gegn Bretum
heldur en kúgun, harðir bardagar
og hundrað yfirlýsingar stjórn-
málamanna höfðu áorkað.
Loks
samstaða
Eftir útgáfu sjálfstæðisyfir-
lýsingarinnar var samstaða
Amerikumanna alger. Bretar
stóðu þá loks frammi fyrir ein-
huga og algerri byltingu, sem
krafðist þess að þeir leggðu út i
verulega erfiðan og kostnaðar-
saman hernaðarleiðangur, ef þeir
vildu eiga möguleika á að
halda nýlendum sinum. Þá þegar
tóku Bretar þá stefnu, sem þeir
héldu út styrjöldina, að þeir yrðu
að halda völdum sinum til streitu
i Ameriku, þvi missir nýlendn-
anna þar myndi að öllum likind-
um þýða endalok Bretlands sem
heimsveldis — sem og kom á dag-
inn, þótt hrörnunin tæki lengri
tima en þá var áætlað, og kæmi
meir innan frá en álitið var.
Siðari hluta ársins 1776 voru
háðir bardagar við Tenton og
Princeton, og sigur i þeim báðum
varð til þess að lyfta undir Ame-
rikumenn og styrkja samstöðu
þeirra.
Fóni valinn -
sambandsríki
Þar kom svo, i júni 1777, að al-
rikisþingið valdi fána handa
Amerikumönnum. Skyldi fáninn
vera röndóttur, hvitur og rauður,
og rendurnar vera þrettán tals-
ins. 1 efra horni fánans að innan
skyldi vera blár hringur, með
þrettán hvitum stjörnum. Talan
þrettán, bæði hvað varðaði rend-
ur fánans og stjörnurnar, táknaði
að sjálfsögðu nýlendurnar
þrettán, en þær höfðu allar sent
fulltrúa á annaö alrikisþingið.
Georgia, sem ekki hafði tekið þátt
i þvi fyrra, skipaði sér þá i lið með
hinum.
Eftir að hafa þrefaö fram og
aftur um málið tók svo þingið loks
þá ákvörðun, i nóvember 1777, að
stofnað skyldi til lauslegs sam-
bands milli rikjanna þrettán, en
það samband var grundvöllur
fyrstu alrikisstjórnar Bandarikj-
anna.
Á þeim tima sem ákvörðunin
um sambandsmyndun tók þingið
hafði hernaðarleg staða herja
Amerikumanna versnað til
muna, en siðan lagast að
nýju. Washington hafði hrakizt
frá New York og þurfti að draga
her sinn til baka yfir Hudson-fljót,
um New Jersey. til Delaware-
fljóts. Undanhaldinu var þó fljót-
lega snúið upp i sókn að nýju, og
fyrri hluta ársins 1777 hafði her
Sameinaðra rikja Ameriku rétt
hlut sinn að nýju.
Upp frá þvi gerðu brezku
herirnir aldrei betur en að halda i
við Amerikumenn, sem sóttu
ótrauðir fram eftir það. Veturinn
1777-1778 var harður og báðum
herjum erfiður. Að honum lokn-
um mættust meginherir
styrjaldaraðila i siöasta sinn i
bardaganum við Monmouth, sem
hvorugum aðilanum tókst að
vinna sigur i.
Eftir það einkenndist byltingin
af átökum milli einstakra her-
deilda og smærri herja, þar til
þann 18. október 1781, þegar
Cornwallis, herforingi brezka
hersins i Ameriku, gafst endan-
lega upp i Yorktown, ásamt átta
þúsund hermanna sinna.
Sigur unninn
Þegar Bretar loks gáfu
styjöldina i Ameriku upp á bátinn
voru þeir orðnir ákaflega að-
þrengdir. Frakkar höfðu þegar á
árinu 1775 gefið Amerikumönnum
fyrirheit um aðstoð i baráttu
þeirra við Breta. Þessi aðstoð
varð siðar einnig hernaðarleg,
einkum á sjó, og árið 1779 hófu
Spánverjar einnig þátttöku i
styrjöldinni, þótt þeir neituðu að
viðurkenna sjálfstæði nýlendn-
anna i Ameriku.
Þá varð það einnig Bretum til
trafala að Rússar iýstu þvi yfir,
að þeir myndu vernda öll við-
skipti sin við önnur riki, hvað sem
Bretar ákvæðu. Þessi ákvörðun
Rússa gerði að litlu hafnbann það
sem Bretar settu á Spán og
Frakkland.
Sftir uppgjöfina i Yorktown lék
ekki lengur nokkur vafi á þvi hver
endalok þessarar styrjaldar yrðu.
Bretar áttu ekki lengur neina
möguleika á sigri, og tveim árum
siöar, i november 1783, yfirgáfu
siðustu brezku hermennirnir New
York.
23. desember sama ár sagði
Washington af sér sem yfirmaður
herafla hinna Sameinuöu rikja
Ameriku — sjálfstæði var orðið aö
veruleika.
Bylting
gleymd?
Siðan þá hafa Bandarikin þróazt
upp úr lauslegu sambandi þrettán
rikja, til þess að vera nú samband
fimmtiú fylkja, sem hvert um sig
hefur sjálfstjórn i skattamálum,
löggæzlumálum, málefnum, sem
varða kosningaaldur og fleira, en
eru engu að siður undir sameigin-
legri alrikisstjórn, með sameigin-
lega alrikislöggjöf og sameigin-
legar varnir, ásamt fleira.
Hin siðari ár og áratugi hafa
Bandarikjamenn þó, að þvi er
virðist, gleymt að mestu sinni
eigin þjóðfrelsisbaráttu, sinni
eigin byltingu. Þeir hafa, með fá-
einum undantekningum, sett sig á
móti frelsishreyfingum og frelsis-
byltingum um heiminn, jafnvel i
sumum tilvikum komið fram sem
nýlenduherrar, svipaðir þeim,
sem þeir sjálfir brutust undan
fyrir tæpum tvö hundruð árum.
Dæmin eru mörg og flest á þann
veg, að Bandarikjamenn hafa
staðið gegn þjóðbyltingum, frek-
ar verið hlutlausir eða jafnvel
heldur jákvæðir, ef um byltingar
hægri-sinnaðra herforingja hefur
verið að ræða. Þannig hafa þeir
farið svipaða leið gegn öðrum og
Bretar fóru gegn þeim, og ekki
nóg með það, — þeir hafa þurft að
læra sina lexiu á svipaðan hátt og
Bretar. Þá voru þeir sjálfir
kennararnir, en i Vietnam fyrir
fáum árum, voru þeir i sporum
námssveinanna, sem tyftaðir
voru.
Ný bylting?
Hvað fram undan er, er ekki
gott að segja. Stjórnmálafræðing-
ar hafa undanfarin ár i sivaxandi
mæli spáð vinstri-hreyfingu i
Bandarikjunum, jafnvel byltingu
til vinstri (hvað svo sem það
merkir). Fyrir skömmu siðan
kom hingað til Islands, á vegum
Menningarstofnunar Bandarikj-
anna i Reykjavik, bandariskur
prófessor i stjórnmálafræðum. Á
fundi með fréttamönnum og öðr-
um skýrði hann frá þvi, að likur
þættu benda til þess að Bandarik-
in yrðu orðin sósialiskt riki irinan
fárra áratuga.
Jafnframt þvi lýsti hann þeirri
skoðun sinni, að innleiðing sósiai-
isma i Bandarikjunum gæti orðið
til mikils góðs þar. Raunar væri
það ekki vafamál i sinum huga að
sósialismi kæmi þar. Það eina
sem eftir væri að sjá væri hvernig
hann kemst á og hvers konar
sósialismi það verður. Komi til
blóðugrar byltingar, sem leiða
myndi til kúgunar-sósialisma,
væri breytingin að sinu viti til
hins verra. Kæmist sósialismi
hins vegar á meö friðsamlegu
móti og væri þar um lýðræðis-
sósialisma að ræða, þá yrði
breytingin að teljast til hins betra
— skref fram á við.
Ef til vill liggur þvi fyrir
Bandarikjamönnum önnur bylt-
ing, vopnuð eða óvopnuð — sem
leiða myndi þá nær skilningi á
þeim byltingum, sem þeir hafa
staðið harðast gegn til þessa. Ef
til vill verða Bandarikin ekki
lengi meðal sterkustu and-
byltingarafla heims úr þessu.
(H.V. tók saman heimildir frá
Menningarstofnun Bandarikjanna)
til þess að stöðva verzlun vio
Breta.
Þingið sendi ályktanir sinar og
kröfur um réttindi nýlendubúa til
brezka þingsins og krúnunnar.
Þeim var ekki sinnt þar, en i stað-
inn lýsti brezka þingið þvi yfir,
þann 9. febrúar 1775, að ný-
lendurnar hefðu gert uppreisn.
Þá loks gengu embættismenn
Breta nokkuð til móts við kröfur
Amerikumanna, en of seint og í of
litlum mæli. Nýlendubúar hófu
þegar að vopnvæðast og mynduðu
hersveitir.
Skömmu eftir að brezka þingið
hafði lýst nýlendurnar i upp-
reisnarástandi, nánar tiltekið
þann 23. marz 1775, heyröist svo i
fyrsta sinn opinberlega hávær
rödd þess er koma skyldi, þegar
Patrick Henry flytur ræðu sina i
Virginia-þingi og segir setningu
þá sem siðar varð fleyg: — gefið
mér frelsi, eða gefiö mér dauða.