Fréttablaðið - 24.05.2006, Blaðsíða 22

24. maí 2006 MIÐVIKUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Pétur Gunnarsson og Trausti Hafliðason RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000
SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja
ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum
á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871�������������
�������������������
���������������������
������������������
������������
Þingmenn í framboði
Átta alþingismenn sitja á framboðslist-
um vegna sveitarstjórnarkosninganna á
laugardag. Fjórir þeirra eru í heiðurssæt-
um en fjórir eiga fræðilega möguleika á
að ná kjöri. Því má slá föstu að Lúðvík
Bergvinsson verði áfram í bæjarstjórn
Vestmannaeyja en hann er oddviti
Vestmannaeyjalistans. Jón Gunnarsson
er í sveitarstjórn Voga og
situr nú í fjórða sæti H-
listans. Hann gæti allt
eins náð endurkjöri.
Spurning er hvort
Birkir Jón Jónsson
komist í bæjarstjórn
nýs sameinaðs sveit-
arfélags Ólafsfjarðar
og Siglufjarðar en
hann er í öðru
sæti á lista
Framsókn-
arflokksins en litlar líkur verða að teljast
á að Magnús Þór Hafsteinsson nái kjöri
fyrir Frjálslynda og óháða á Akranesi
þótt hann sitji í öðru sætinu.
Heiðurssætin
Fjórir núverandi alþingismenn eru í
heiðurssætum lista og eru það sjálfsagt
færri en oft áður. Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir er í 30. sæti Samfylk-
ingarinnar í Reykjavík, Hjálmar
Árnason er í 20. sæti A listans
í Reykjanesbæ, Anna Kristín
Gunnarsdóttir er í 18. sæti
Samfylkingarinnar í Skagafirði
og Guðni Ágústsson er í 18.
sætinu hjá Framsókn í Árborg.
Fyrrverandi þingmenn
Meðal fyrrverandi þing-
manna sem sitja á list-
um og eiga möguleika
á að setjast í sveitarstjórnir eru Ísólfur
Gylfi Pálmason í Rangárþingi eystra og
Svanfríður Jónasdóttir í Dalvíkurbyggð.
Svo benda öll sólarmerki til þess að
Gunnar Birgisson nái kjöri í Kópavogi
en hann er í raun fyrrverandi
þingmaður þó ekki hafi hann
beðist lausnar. Dágóður fjöldi
fyrrverandi þingmanna er svo
í neðri sætum lista og má nefna
þau Ingibjörgu Pálmadóttur,
Birgi Ísleif Gunnarsson, Helga
Seljan, Kristján Pálsson,
Vilhjálm Hjálmarsson, Sig-
björn Gunnarsson, Málfríði
Sigurðardóttur og Sverri
Hermannsson.
bjorn@frettabladid.is
Þar til alveg nýlega voru alltaf
erfiðir tímar á Íslandi. Ástandið
var kannski ekki svo vont en útlit-
ið var aldrei nema svart. Minning-
ar um stjórnmálaumræðu áratugi
aftur í tímann eru öðru fremur
minningar um vanstillta og við-
miðalausa umræðu þar sem land-
ráðabrigsl bættust ofaná umræðu
um yfirvofandi efnahagslegt hrun.
Þetta eru minningar um verð-
bólguholskeflur sem alltaf voru
framundan, um flotann sem var í
þann veginn að sigla í land, um
óskaplega erfiðleika húsbyggj-
enda og yfirvofandi gjaldþrot
heimilanna í landinu ef ekki yrði
gripið í taumana fyrir næstu mán-
aðamót. Það höfðu flestir vinnu og
þetta gekk allt saman en það blasti
alltaf við skelfileg ógn og allir
voru sammála um það eitt að
sífellt þyrfti að grípa til úrræða
svo ekki sigldi allt í strand. Þjóðin
virtist föst á heljarþröm þann tíma
sem það tók hana að verða ein hin
ríkasta í heimi.
Þetta andrúmsloft var auðvitað
ekki frjór jarðvegur fyrir kyrr-
láta íhugun um hvernig hlynna
mætti að mannfélaginu. Umræðan
var alltaf í herkví vegna hengi-
flugsins framundan. Það bætti
ekki úr skák að jafnvel í deilum
um bæjarmál var oft stutt í brigsl
um landráð og dylgjur um fylgi-
spekt áhugamanna um setu í bæj-
arstjórnum við útlend myrkraöfl
úti á ystu jöðrum stjórnmála.
Nú er þetta breytt. Maður heyr-
ir ekki orð um að Dagur Eggerts-
son ætli sér að leiða kommúnista
til valda í höfuðstað Íslands né
heldur að Villi Þ. ætli sérstaklega
að greiða götu hernaðarkapítal-
ista. Þetta eru raunverulegar
framfarir. Við þessar aðstæður
hefur skapast svigrúm til
umræðna um dagvistun barna,
menntun ungmenna, lýðræði í
samfélaginu og skipulag byggðar.
Menn geta lengi harmað þá furðu-
legu staðreynd að skipulag höfuð-
borgarsvæðisins er fyrst núna að
komast á dagskrá en betra er lík-
lega að fagna því að loksins virð-
ast stóru málin í bæjarpólitík að
komast í umræðu.
Þótt sveiflurnar í efnahagslíf-
inu séu dálítið stórkarlalegar þessi
misserin og eðlilega megi finna
fyrir vaxandi umræðu um hag-
stjórn í landinu verður heldur ekki
sagt að landsmálin séu í þessari
gamalkunnu herkví tilfinninga um
hengiflug og holskeflur. Svigrúm-
ið til að ræða hluti á öðrum for-
sendum en þeim hvað menn ætli
að gera fyrir næstu mánaðamót til
að afstýra þjóðarógæfu, eða þeim
hvort menn styðji heimskommún-
isma eða hernaðarkapítalisma
hefur hins vegar ekki verð sérlega
vel nýtt. Umræðan í landsmálum
virðist enn heldur fábrotin, dálítið
úrelt, stundum illa upplýst og oft
snýst hún um tæknilega anga á
einstökum málum frekar en um
kjarna þeirra.
Svo virðist líka sem spurningin
um hversu hratt við komumst leiti
enn um stund meira á menn en
spurningin um hvert við erum að
fara. Sjálfsagt er þetta öðrum
þræði vegna þess að við erum enn
á vertíð, nú fiskast, kannski gefur
ekki á morgun. Við trúum tæpast
að við getum ráðið því hvert við
förum, við réðum svo litlu um það
áður. Við erum enn í spennu og
æsingi að reyna að koma okkur út
úr fátæktinni.
Menn í íslensku atvinnulífi hafa
með sérlega eftirtektarverðum
hætti sýnt þjóðinni framá að auð-
sköpun í samtíðinni felst alls ekki
í því að gernýta landkosti eins og
gerðist á 19. öld. Þetta var fólki
víðast á Vesturlöndum ljóst fyrir
nokkuð löngu enda eiga flestar
ríkustu þjóðir heimsins utan Norð-
ur-Ameríku það sameiginlegt að
eiga lítið af auðlindum en mikið af
þekkingu. Þessi nýja hugsun varð
ekki til í íslenskum stjórnmálum
heldur í íslensku atvinnulífi og
stjórnmálaheimurinn virðist enn
að hluta fastur í sínu fari.
Nú eru menn farnir að nýta það
svigrúm sem gafst þegar kalda
stríðinu linnti í sveitarstjórnar-
málum og ræða um efnislega hluti
af þekkingu og alvöru. Í landsmál-
um eru útlend myrkraöfl að veru-
legu leyti komin af dagskrá og
framleiðslan farin að skipuleggja
sig sjálf. Þótt hagstjórnin hafi ekki
beinlínis stuðlað að jafnvægi í
efnahagsmálum þarf umræðan
ekki öll að snúast um yfirvofandi
vanda. Er ekki lag til að endurtaka
leikinn í landsmálum og ræða svo-
lítið betur hvert við viljum fara,
hvað við viljum gera við landið
okkar, hvernig við viljum mennta
fólk til að takast á við gersamlega
nýjar aðstæður í heiminum og
hvernig við viljum haga okkur
gagnvart öðrum í þessum nýja
heimi.
Að endurtaka leikinn
Í DAG
ÍSLENSK PÓLITÍK
JÓN ORMUR
HALLDÓRSSON
Svo virðist líka sem spurningin
um hversu hratt við komumst
leiti enn um stund meira á
menn en spurningin um hvert
við erum að fara.
Samkvæmt skoðanakönnunum virð-
ast nokkrar líkur til þess að Sjálf-
stæðisflokkurinn fái hreinan meiri-
hluta í borgarstjórnarkosningunum
á laugardag, jafnvel með minni-
hluta atkvæða.
Mér hugnast ekki sú tilhugsun
og ég held að svo sé um marga fleiri.
Í því felst enginn sérstakur áfellis-
dómur yfir Sjálfstæðisflokknum.
Þætti fólki góð tilhugsun að einn
flokkur fengi hreinan meirihluta á
Alþingi og hefði þannig alla ráð-
herra ríkisstjórnarinnar? Hvar
væru hinar raunverulegu ákvarð-
anir teknar þá, í þinginu eða Val-
höll? Íslendingar hafa góða reynslu
af samstarfi tveggja flokka eða
fleiri við stjórn landsmálanna, þar
sem gæta þarf jafnræðis og leita
málamiðlana við töku mikilvægra
ákvarðana og með því er tryggt að
ekki ráði aðeins þröngir flokkshags-
munir, heldur fremur hagsmunir
alls almennings og borgarbúa allra.
Framsóknarflokkurinn hefur
boðið fram undir eigin merkjum í
90 ár og við framsóknarmenn erum
stoltir af okkar glæstu sögu. Margir
vilja gera lítið úr hugsjónum sam-
vinnumanna, en staðreyndin er sú
að flokkurinn hefur frá fyrstu tíð
verið límið í íslenskum stjórnmál-
um, enda þótt hann hafi ekki verið
nægilega duglegur við að halda
verkum sínum á lofti. Hann hefur
með mildi og skynsemi miðlað
málum í samstarfi við aðra og ávallt
haft uppbyggingu atvinnutækifæra
og velferðarkerfisins að leiðarljósi.
Framsóknarflokkurinn var stofnað-
ili að Reykjavíkurlistanum og var
eini flokkurinn sem átti aðild að
honum alla tíð. Jafnframt var hann
eini flokkurinn sem vildi halda því
samstarfi áfram, enda deila fæstir
um þá staðreynd, að síðustu tólf ár í
borginni einkennast af mikilli upp-
byggingu, ekki síst á sviði velferðar-
og fjölskyldumála.
Við framsóknarmenn erum
bjartsýnir á okkar hlut í kosningun-
um á laugardag og biðjum um stuðn-
ing borgarbúa. Samkvæmt könnun-
um eru ótrúlega margir enn
óákveðnir og reynslan sýnir að við
eigum jafnan töluvert fylgi meðal
þeirra sem ákveða sig á lokasprett-
inum. Margt bendir til þess að
atkvæði þessa fólks muni ráða
úrslitum að þessu sinni og Fram-
sóknarflokkurinn komi enn einu
sinni á óvart. Ég trúi því. Með ein-
lægni, jákvæðni og bjartsýni er
nefnilega allt hægt.
Höfundur er oddviti Framsókn-
arflokksins í Reykjavík.
Fær íhaldið hreinan meirihluta?
UMRÆÐAN
KOSNINGAR
BJÖRN INGI HRAFNSSON
FRAMBJÓÐANDI
Fyrirlestur Guðna Th. Jóhannessonar sagnfræðings um símahleranir á dögum kalda stríðsins hafa að vonum vakið nokkra athygli. Rannsókn er sameiginlegt viðbragðsorð
flestra sem um málið fjalla. En hvað á að rannsaka?
Í því samhengi sýnist athygli manna beinast annars vegar að
þeim tilteknu stjórnvalds- og dómsathöfnum sem greint hefur
verið frá og hins vegar að víðtækara sagnfræðilegu uppgjöri við
kaldastríðsárin. Bæði viðfangsefnin eru áhugaverð.
Þau tilvik um símahleranir sem greint hefur verið frá byggð-
ust lögum samkvæmt á dómsúrskurðum. Þau atvik ein og sér
gefa því ekki tilefni til að kanna lögmæti þeirra athafna. Það
gerðu dómstólar á sínum tíma. Hér þarf því að skilgreina hvað
annað á að rannsaka.
Guðni Th. Jóhannesson staðhæfir að öllum gögnum sem feng-
ust úr þessum hlerunum hafi verið eytt ekki síðar en árið 1977.
Hér þurfa stjórnvöld að upplýsa um þær reglur sem gilda um
eyðingu gagna af þessu tagi. Voru sérstakar ástæður fyrir því að
þessum gögnum var eytt? Vera má að tilefni sé til að athuga
þann þátt sérstaklega. Það fer nokkuð eftir upplýsingum stjórn-
valda þar að lútandi.
Ekki er óeðlilegt að spurningar vakni með hliðsjón af þessari
umræðu um vörslu mikilsverðra gagna og mögulega eyðingu
þeirra. Rétt er þó að hafa í huga að engar vísbendingar hafa
komið fram þar að lútandi um önnur efni.
Eins og málum er komið er rétt að þeir einstaklingar sem hlut
eiga að máli fái upplýsingar þar um. Þeir geta síðan gert þær
opinberar ef þeim sýnist svo.
Í tilefni þessarar umræðu hefur dómsmálaráðherra minnt á
að hann hefur oftsinnis áður lagt til að efnt yrði til víðtækrar
alhliða sagnfræðilegrar rannsóknar á kaldastríðstímanum. Slík
rannsókn tæki að sjálfsögðu til einstakra stjórnvaldsathafna. En
hún yrði miklu víðtækari með því að henni væri ætlað að leita
dýpri skýringa á stjórnmálaátökum þessa tíma.
Gild rök eru fyrir þessum sjónarmiðum dómsmálaráðherra.
Rannsóknir af þessu tagi þekkjast sums staðar erlendis. Ein-
stakir sagnfræðingar hafa reyndar þegar lagt fram markvert
framlag um þessi efni þótt heildstæð rannsókn hafi ekki farið
fram enn sem komið er.
Upphaf síðari heimsstyrjaldar fellur að vísu utan þröngrar
skilgreiningar á kalda stríðinu. Eigi að síður er vert að hafa í
huga í þessu viðfangi að stjórnmálalegt uppgjör hefur aldrei
farið fram gagnvart þeirri staðreynd að Ísland var hlutlaust
gagnvart Hitlers-Þýskalandi. Kaldastríðstíminn kallar vissulega
á ýmsar sagnfræðilegar uppgjörsspurningar af þessum toga.
Stjórnarandstaðan hefur boðað að hún muni taka þessi mál til
umræðu á sumarþinginu. Forseti Alþingis hefur með athyglis-
verðum hætti bent á fordæmi um það hvernig aðrar þjóðir hafa
brugðist við svipuðum tilvikum.
Rétt væri að ríkisstjórnin tæki frumkvæði í því hvernig þessi
umræða verður til lykta leidd þannig að hún endi ekki í ómark-
vissu málþrefi. Rök standa aukheldur til þess að mæla með því
að þessi mál verði skoðuð í víðu samhengi fremur en þröngu.
Frumkvæði ríkisstjórnarinnar um málsmeðferð er mikil-
vægt. En markmiðið með því ætti að vera að ná samstöðu á
Alþingi um viðbrögð.
SJÓNARMIÐ
ÞORSTEINN PÁLSSON
Kalda stríðið:
Hvað á að
rannsaka?