Fréttablaðið - 24.05.2006, Blaðsíða 75

MIÐVIKUDAGUR 24. maí 2006 23
Su›urlandsbraut 8 • 108 Reykjavík • Sími 540 7000 • www.falkinn.is
BÍLAVÖRUR
• Legur
• Höggdeyfar
• Kúplingar
• Reimar
• Hjöruli›ir
• Hemlahlutir
Ei
n
n
t
v
ei
r
o
g
þ
r
ír
3
1.
29
4
Í leiðara Fréttablaðsins í gær er
fjallað um símahleranir. Höfund-
ur leiðarans dregur þar ályktanir
og birtir fullyrðingar, sem stand-
ast ekki.
Leiðarahöfundur víkur að
nýlegum lagabreytingatillögum
um símhleranir, sem miðuðu að
því að auðvelda lögreglu að takast
á við vaxandi alþjóðlega glæpa-
starfsemi og skipulagðan innflutn-
ing fíkniefna til landsins. Í frum-
varpinu var gert ráð fyrir, að hægt
yrði að hefja símhlerun án dóms-
úrskurðar en alltaf þyrfti að bera
málið undir dómara svo fljótt sem
verða mætti. Þarna var horft til
heimilda, sem lögreglumenn töldu
nauðsynlegar vegna breyttra
aðstæðna og nýrrar tækni (far-
símar og fríkort), og heimilda,
sem lögregluyfirvöld í nágranna-
löndum okkar hafa við rannsóknir
mála, til dæmis í Noregi, en þar
getur lögregla hafið hleranir án
dómsúrskurðar.
Alþingi gekk lengra
Tillögur um þetta voru ítarlega
ræddar á opinberum vettvangi og
alþingi fór vandlega yfir frum-
varpið. Niðurstaða á alþingi var
sú, að unnt væri að ná þeim mark-
miðum, sem að var stefnt með
heimild til að hlera alla síma í
umráðum tiltekins einstaklings.
Færa má fyrir því rök, að þessi
breyting sé að ýmsu leyti víðtæk-
ari en upphaflegar tillögur mínar
að lagabreytingum vegna þessa. Í
ljósi þess má segja, að alþingi hafi
í þessu efni gengið lengra við veit-
ingu heimildar til hlerunar en
fram kom upphaflega frá mér.
Leiðarahöfundur Fréttablaðsins
virðist að vísu ekki þeirrar skoð-
unar, því að hann telur alþingi
hafa þrengt þessar heimildir við
afgreiðslu málsins, ef ég skil orð
hans rétt.
Nauðsynlegt er að árétta, að
heimildir til þess að beita hlerun-
um og öðrum slíkum rannsóknar-
aðferðum eru bundnar við það að
grunur sé fyrir hendi um refsi-
verða háttsemi. Þær heimildir
sem öryggislögregla í nágranna-
löndum okkar hefur til hlerana og
annarra aðgerða eru mun víðtæk-
ari en lög heimila hér, enda sæta
þau yfirvöld sérstöku eftirliti eins
og kunnugt er.
Eftirlit með rannsóknum lög-
reglu hér á landi er í megindrátt-
um þríþætt. Meginábyrgð ber rík-
issaksóknari en hann er æðsti
handhafi ákæruvalds í landinu.
Þeirri skipan var komið á snemma
á sjöunda áratug síðustu aldar og
er aðkoma dómsmálaráðherra að
ákæruvaldinu afar takmörkuð.
Dómsmálaráðherra getur t.d. ekki
gefið ríkissaksóknara fyrirmæli
um meðferð einstakra mála, en
slíkar heimildir hafa dómsmála-
ráðherrar bæði í Noregi og Dan-
mörku. Samkvæmt 27. gr. laga um
meðferð opinberra mála skal rík-
issaksóknari, eftir því sem unnt
er, fylgjast með því að þeir sem
afbrot fremja verði beittir lög-
mæltum viðurlögum. Einnig segir
þar, að hann hafi eftirlit með fram-
kvæmd ákæruvalds hjá lögreglu-
stjórum.
Takmarkaðar íhlutunarheimildir
Dómsmálaráðherra hefur eftirlit
með framkvæmd ákæruvalds og
getur krafið ríkissaksóknara
skýrslna um einstök mál, sbr. 26.
gr. laganna um meðferð opin-
berra mála. Íhlutunarheimildir
dómsmálaráðherra eru hins vegar
afar takmarkaðar. Hann getur
einungis lagt til, að ákvörðun um
að fella mál niður skuli felld úr
gildi, ef hún er lögum andstæð
eða fjarstæð að öðru leyti. Þess-
ari heimild hefur aldrei verið
beitt eins og gefur að skilja. Rétt
er að nefna að í hegningarlögum
er kveðið á um það, að tiltekin
alvarleg brot, þ.e. landráð og brot
gegn stjórnskipan ríkisins, skuli
einungis höfða, hafi dómsmála-
ráðherra lagt það fyrir.
Eftirlit með störfum ákæru-
valdsins og lögreglu er hjá dóm-
stólum, en dómsúrskurður er for-
senda allra meiriháttar aðgerða,
s.s. símhlerana o.fl.
Eins og lesendur sjá, er hinu
lögbundna eftirliti með lögreglu
öðru vísi háttað hér á landi, en
leiðarahöfundur Fréttablaðsins
telur. Hann miklar fyrir sér vald
dómsmálaráðherra í því efni.
Þá er það misskilningur hjá
leiðarahöfundi, að eftirlit með
lögreglu sé í nágrannalöndum
okkar í höndum sérstakrar þing-
nefndar. Eftirliti með starfsemi
lögreglu er almennt hagað með
sambærilegum hætti og hér á
landi. Þegar kemur hins vegar að
starfsemi öryggislögreglu er
mælt fyrir um heimildir hennar
og eftirlit með henni með sérstök-
um hætti í lögum eða reglugerð-
um, oft með aðkomu sérstakra
þingnefnda, sérskipaðra lög-
manna og/eða sérskipaðra dóm-
ara. Heimildir slíkra yfirvalda
eru líka mun víðtækari en þær
heimildir sem yfirvöld hér á landi
hafa.
Umræða um eftirlit
Í Morgunblaðinu hinn 23. maí er
haft eftir mér: „Á þingi hef ég lýst
þeirri skoðun, að ég telji ekki
lengra gengið að óbreyttu í rann-
sóknar- og greiningarheimildum
til lögreglu en fram kemur í frum-
varpi um nýskipan lögregluum-
dæma, sem nú bíður afgreiðslu
alþingis. Ég er sammála því, sem
fram kemur í áliti allsherjarnefnd-
ar alþingis um málið, en þar segir
meðal annars: „Nokkur umræða
fór fram um það hvort þörf væri á
því að koma á lögbundnu eftirliti
með rannsóknar- og greiningar-
starfi lögreglunnar. Telur nefndin
mikilvægt að umræða um frekari
rannsóknarheimildir lögreglu fari
ekki fram án þess að þörf fyrir
slíkt eftirlit verði metin og tekið
til skoðunar hvernig slíku eftirliti
mætti koma við. Margar leiðir
geta komið til greina í því sam-
bandi, þeirra á meðal aðkoma sér-
stakrar þingnefndar.““
Ég tel með öðrum orðum, að
ekki verði stofnað til öryggislög-
reglu hér á landi með þeim heim-
ildum, sem henni eru nauðsynleg-
ar, án þess að jafnframt verði
komið á laggirnar annars konar
eftirliti en nú er lögbundið. Ég hef
í hyggju að beita mér fyrir umræð-
um um þennan þátt löggæslumál-
anna á næstu vikum og mánuðum.
Fréttablaðið og eftirlit með lögreglu
UMRÆÐAN
SVAR VIÐ LEIÐARA
FRÉTTABLAÐSINS
BJÖRN BJARNASON
DÓMS- OG KIRKJUMÁLARÁÐHERRA
Ég tel með öðrum orðum, að
ekki verði stofnað til öryggis-
lögreglu hér á landi með þeim
heimildum, sem henni eru
nauðsynlegar, án þess að jafn-
framt verði komið á laggirnar
annars konar eftirliti en nú er
lögbundið.