Fréttablaðið - 09.06.2006, Blaðsíða 52

9. júní 2006 FÖSTUDAGUR36
Hægðarleikur er að stimpla kjarn-
orkuáætlun ríkisstjórnar Írans
sem hættuspil sem getur haft
alvarlegar afleiðingar í för með
sér í Asíu og á alþjóðavettvangi.
Að sama skapi er sefandi og auð-
velt að gagnrýna Mahmoud
Ahmadinejad, forseta Írans, fyrir
að hafa neitað því að helförin hafi
átt sér stað og fyrir orð hans um
að það þyrfti að eyða Ísraelsríki.
Jafnframt gefur sú óbilgirni sem
birtist í bréfi sem Ahmadinejad
sendi nýlega til George Bush
Bandaríkjaforseta nokkra hug-
mynd um hversu brenglaður hann
er. Ástæðurnar fyrir stöðu Írans í
dag eru samt aðrar og dýpri en
fullyrðingar forsetans og hug-
myndafræði íslömsku klerka-
stjórnarinnar sem stendur á bak
við hann.
Baráttan um Íran
Okkur hættir til að gleyma því að
krafa Írana um að þeir hafi rétt á
að halda úti kjarnorkuáætlun sem
fullvalda ríki er í rauninni sjálfs-
bjargarviðleitni til að efla stöðu
ríkisins. Vesturlönd hafa í nærri
tvær aldir gert árásir á landið,
skipt sér af málefnum þess og síð-
ast en ekki síst komið í veg fyrir
að það gæti notfært sér nútíma-
tækni sem var nauðsynleg fyrir
iðnvæðinguna í landinu.
Hvert einasta mannsbarn í Íran
veit að bandaríska leyniþjónustan
CIA var þátttakandi í valdaráninu
sem kom Mohammed Mossadegh,
forsætisráðherra Írans, frá völd-
um árið 1953. Jafnvel Írani sem
hefur lítinn áhuga og þekkingu á
sögu lands síns veit að á nítjándu
og tuttugustu öld var Íran leik-
soppur í valdabaráttu breska
heimsveldisins og rússneska keis-
aradæmisins.
Íranar vita líka, þótt það sé
erfitt fyrir Bandaríkjamenn og
Evrópubúa að trúa því, að allt frá
áttunda áratug nítjándu aldar til
þriðja áratugs þeirrar tuttugustu
meinuðu ríkisstjórnir Bretlands
og Rússlands Íran að nýta sér jafn-
vel einföldustu nútímatækni eins
og járnbrautarlestir, sem á þeim
tíma var forsenda efnahagslegrar
framþróunar. Stórveldin neituðu
að veita Íran leyfi til þess að
byggja járnbrautir í landinu sem
áttu að tengja höfuðborgina Teh-
eran við Persaflóa og Kaspíahaf
vegna þess að þau töldu að slíkar
járnbrautir gæti komið í veg fyrir
áframhaldandi landvinninga
þeirra í Asíu.
Þegar járnbrautirnar voru loks
byggðar í Íran notuðu breski, rúss-
neski og bandaríski herinn þær
meðan á seinni heimsstyrjöldinni
stóð án þess að greiða Írönum
fyrir. Þeir kölluðu Íran meira að
segja ,,sigurbrú“ í stríðinu gegn
Þýskalandi Adolfs Hitlers og áttu
þá við að járnbrautirnar í Íran hafi
gert gæfumuninn í stríðinu. Þeir
notuðu þetta orðalag eftir að
Winston Churchill hafði neytt
manninn sem byggði járnbraut-
irnar, Reza Shah Palavi, til að
segja af sér og svo var hann rek-
inn úr landi.
Sögulegt minni
Skömmu síðar leiddi sams konar
afneitun á efnahagslegu fullveldi
Írans til dramatískra atburða sem
höfðu slæm áhrif á lýðræðisþró-
unina í landinu og skildi eftir ör á
þjóðarsál Írana. Bretland var and-
snúið hreyfingu Mossadeghs sem
vildi þjóðnýta olíulindir landsins á
árunum 1951 til 1953. Á endanum
snerust Bandaríkjamenn gegn
þjóðnýtingunni því þeir hefðu
einnig tapað á henni eins og Bret-
ar. Þar sýndu Bandaríkin af sér
sams konar sjálfumgleði og ein-
kennir skoðanir þeirra á kjarn-
orkuáætlun Írana í dag.
Réttað var yfir Mossadegh og
var hann sendur í útlegð.
Mohammed Reza Shah var komið
aftur til valda, aðallega til að gæta
hagsmuna Bandaríkjastjórnar, án
þess að tekið væri tillit til vilja
írönsku þjóðarinnar. 25 árum síðar
kom það Bandaríkjamönnum í
opna skjöldu þegar leiðtoga lands-
ins var steypt af stóli í íslamskri
byltingu. Vinarþel Írans í garð
Bandaríkjanna var nú skyndilega
á bak og burt. En Bandaríkjamenn
voru ekki einir um að þjást af
minnisleysi á staðreyndir sögunn-
ar því að mati margra Írana,
þeirra á meðal Ayatollah Ruhollah
Khomeini, þá voru skýr tengsl á
milli baráttu Bretlands og Rúss-
lands um Íran á nítjándu öld og
fyrri hluta tuttugustu aldar og
afskipta Bandaríkjanna af landinu
á síðari hluta þeirrar tuttugustu.
Það er erfitt fyrir bandaríska
þegna, sem þekktir eru fyrir fram-
faratrú og að hugsa á praktískum
nótum, að skilja hvaða trúarlegu
og sálfræðilegu afleiðingar ósigur
og kúgun af hendi erlendra ríkja
geta haft í för með sér fyrir íbúa
ríkis. Þrátt fyrir það er þjóðarsál
Írana uppfull af slíkum minning-
um. Frá því á fyrri hluta átjándu
aldar hafa fjórar borgarastyrjald-
ir geisað í Íran. Borgarastríðið í
Bandaríkjunum var, ef litið er
framhjá stuðningi Bretlands við
Suðurríkin, eingöngu innanríkis-
mál. Í borgarastríðunum í Íran
hafa aðrar þjóðir hins vegar leikið
lykilhlutverk, til að mynda Tyrkir,
Afganar, Rússar og Bretar. Og
áður en Vesturveldin fóru að láta
til sín taka í landinu höfðu Íranar
blendnar minningar um Ottóm-
ana, Mongóla og araba.
Þessi ásælni og afskipti útlend-
inga af landinu hefur afskræmt
söguvitund Írana og leitt til þess
að í landinu er nú útbreidd dýrkun
á föllnum þjóðhetjum, allt frá
skæruliðaleiðtoganum Mirza
Kuchak Khan sem var uppi á fyrri
hluta tuttugustu aldar, umbóta-
sinnanum Amir Kabir sem gegndi
embætti forsætisráðherra Írans á
nítjándu öld og til Mossadeghs.
Minningar um slíka menn hafa
hjálpað til við að gera kjarnorkuá-
ætlun ríkisstjórnarinnar að sams
konar þjóðlegu tákni um andstöð-
una gegn erlendum ríkjum.
Klerkastjórnin notfærir sér söguna
Ef Bandaríkin ákveða að grípa til
viðskiptahamlana gegn Íran, eða
jafnvel til einhvers konar hernað-
araðgerða, myndi niðurstaðan
ekki aðeins vera skelfileg heldur
myndu jákvæðar afleiðingar
þeirra einnig vera skammvinnar.
Alveg eins og þegar Vesturlönd
meinuðu Írönum að koma sér upp
járnbrautum og að þjóðnýta olíu-
iðnaðinn í landinu, þá geta þeir
um tíma komið í veg fyrir að Íran-
ir haldi áfram með kjarnorkuá-
ætlanir sínar.
En Vesturlönd geta ekki eytt
þeim minningum Írana sem sækja
á þá og trufla. Og á því leikur eng-
inn vafi að klerkastjórnin í Íran
mun notfæra sér þessar slæmu
minningar í þjóðarsálinni til þess
að fá fólk til þess að styðja kjarn-
orkuáætlanir landsins á sama tíma
og hún bælir niður mótmæli gegn
þeim. Enn frekar og í ríkari mæli
en áður munu Íranar kenna erlend-
um ríkjum um ófarir sínar og ein-
beita sér ekki að því að reyna að
komast til botns í því hverjar séu
hinar raunverulegu ástæður fyrir
erfiðleikum landsins.
Ef Íranar halda áfram á þeirri
braut sem þeir eru á mun þeim
líklega takast ætlunarverk sitt
með kjarnorkuáætluninni. Goð-
saga ein segir að persneski kon-
ungurinn Hushang, sem líkja má
við Prómetheus
í grískri goðafræði, hafi fært
Írönum eldinn sér til notkunar og
ornunar. En ólíkt Prómetheusi,
sem stolið hafði eldinum frá guð-
unum, þá fann Hushang eldinn af
slysni er hann barðist við dreka.
Höfundur er prófessor í sögu við
Yale-háskóla og höfundur bókar-
innar In Search of Modern Iran.
Greinin birtis áður í New York
Times
Geðflækjur Persanna
Í Hveragerði er rekin heilsu-
gæslustöð og eiga þar að starfa
tveir læknar. Starfssaga þessarar
stöðvar hefur verið nokkuð sér-
stök sl. þrjú ár eða svo. Þar ber
fyrst til að taka að í byrjun árs
2003 var góðum lækni sagt upp
störfum. Í kjölfar þess sagði yfir-
læknir lausu starfi sínu og fór til
Selfoss þaðan sem hann (í þessu
tilfelli hún) kom.
Komu þá til sögunnar tveir
kandidatar, ágætis menn sem
vafalaust gerðu allt sitt besta en
þekking þeirra var því miður ekki
orðin nægjanleg. Nutum við þjón-
ustu þeirra þar til í júlí eða ágúst
2003. Kemur þá til starfa hér
ágætur læknir sem hefur verið
hér síðan. Þá gerist það að ráðu-
neytið fann hjá sér hvöt til að
ráðslaga um málin sem auðvitað
varð til bölvunar. Læknisþjónustu
í Hveragerði var á einhvern hátt
klínt saman við læknaþjónustuna
á Selfossi. Hafði það í för með sér
lakari þjónustu í Hveragerði sem
nú skal lýst nánar.
Lækninum í Hveragerði var
gert skylt að taka einhverjar næt-
urvaktir á Selfossi; við það skerð-
ist hans vinna hér í Hveragerði
sem því nemur. Ekki er hægt að fá
lækni í vitjun í heimahús nema ef
sjúklingur er í þann veginn að
hrökkva upp af eða þá hrokkinn
upp af. Sjúklingar frá Selfossi fá
greiða þjónustu í Hveragerði á
þeirri forsendu að það sé þeirra
læknir sem að hér starfar, einn
læknir frá Selfossi er hér í hluta-
starfi. Stundum koma læknar frá
Selfossi í íhlaupavinnu. Við okkur
Hvergerðinga er kerfið ekki eins
lipurt. Við þurfum að panta tíma
hjá lækni og ef ekki er laus tími
verðum við að fara á Heilsu-
gæsluna á Selfossi eftir kl. 16 og
bíða og sjá til hvort úr rætist.
Verði einhver bráðveikur hér í
Hveragerði eftir kl 16 á daginn, er
ferlið þannig: Fyrst á Selfoss í
sjúkra- eða einkabifreið, frá Sel-
fossi til Reykjavíkur, frá Reykja-
vík aftur á sjúkrahúsið á Selfossi
eða heim.
Manni virðist sem viðkomandi
sjúklingur þurfi að vera við nokk-
uð góða líðan ef hann á ekki að
bera heilsufarslegan skaða af. Til
framtíðar standa málin hér þannig
að yfirlæknir stöðvarinnar slas-
aðist á föstudaginn langa sl. og er
ekki væntanlegur til starfa eftir
því sem fregnir herma, fyrr en í
ágúst. Hinn læknirinn er kominn í
frí. Er þetta ástand farið að segja
til sín með læknislausum dögum
og einhverju svona happa og
glappa. Með vísan til þess sem að
framan er getið legg ég til að
athugað verði hvort ekki sé rétt
að heilbrigðisþjónustan í Reykja-
vík yfirtaki Hveragerði þar sem
Reykjavík er hvort eð er komin
inn í eldhúsin okkar hér, sbr. Orku-
veitu Reykjavíkur.
Opið bréf til
heilbrigðisyfirvalda
SUNNA GUÐMUNDSDÓTTIR
HVERAGERÐISBÚI SKRIFAR UM HEILSU-
GÆSLUNA Í HVERAGERÐI
Verði einhver bráðveikur hér í
Hveragerði eftir kl 16 á daginn,
er ferlið þannig: Fyrst á Selfoss
í sjúkra- eða einkabifreið, frá
Selfossi til Reykjavíkur, frá
Reykjavík aftur á sjúkrahúsið á
Selfossi eða heim.
UMRÆÐAN
KJARNORKUÁÆTL-
UN ÍRAN
ABBAS AMNAT
SAGNFRÆÐINGUR
Hvert einasta mannsbarn í
Íran veit að bandaríska leyni-
þjónustan CIA var þátttakandi
í valdaráninu sem kom Mo-
hammed Mossadegh, forsæt-
isráðherra Írans, frá völdum
árið 1953.
UMRÆÐAN
SUNNA GUÐ-
MUNDSDÓTTIR
HVERAGERÐING-
UR SKRIFAR UM
HEILSUGÆSLU Í
HVERAGERÐI
550 5000
AUGLÝSINGASÍMI