Fréttablaðið - 09.12.2007, Qupperneq 28

MENNING 2
K
osningarnar um síðustu helgi í Rússlandi
færðu flokki Pútíns forseta stóran
meirihluta í Dúmunni. Þá hefur flokkur
hans og liðið sem að honum stendur enn
hert tökin á samfélagi þar austur frá, ekki
aðeins í þeim hlutum landsins sem standa næst
Vesturlöndum, heldur líka í fjarlægari pörtum sem
lúta stjórninni í Moskvu. Þá ræður valdastéttin í
Rússlandi öryggislögreglunni, hernum, fjölmiðlum,
olíuiðnaði og nú herma fréttir að áhugi þeirra á
listrænu starfi þar í landi hafi aukist. Fyrir fáum
vikum fyrirskipaði menningarmálaráðherra landsins
að saklaus ljósmynd úr fórum listahópsins Bláu nefin
yrði ekki sýnd á sýningu í París. Myndin sýnir tvo
lögreglumenn standa í birkiskógi að kyssast og heitir
Tímabil miskunnar. Bláu nefin vinna einkum með
ljósmyndir sem eru kátleg en miskunnarlítil
umfjöllun um ýmis fyrirbæri sem yfirvöld, veraldleg
og andleg yfirvöld þar taka nokkuð alvarlega.
Það er einmitt samtvinnun valdastofnana sem fólki
í listalífi landsins stendur stuggur af. Hálf tylft
listamanna hefur verið ákærð fyrir myndlist sína og
galleríistinn Marat Guelman var tekinn og laminn af
hópi manna á götu fyrir nokkrum mánuðum. Hann
hefur um langt árabil rekið gallerí
sem sýnir list utan við alfaraleið.
Um þessar mundir er þar uppi
sýning á verkum eftir Marilyn
Manson, en við galleríið hefur stór
hópur listamanna komið að, þar á
meðal Bláu nefin, sem voru
fulltrúar Rússlands á Feneyja-
tvíæringnum bæði árið 2003 og
2005. Hann hefur rekið kröftuga
starfsemi bæði í Moskvu og í Kiev
og beitt sér fyrir sýningarhaldi víða
um landið, meðal annars stutt
fréttasíðuna www.gif.ru, en þar má
fylgjast nokkuð með sýningarhaldi
í Rússlandi á verkum listamanna
sem eru leitandi að nýju máli fyrir
hið mikla land sem skóp þá. Þá er
forvitnilegt að skoða síður gallerís-
ins www.guelman.ru.
Nú eru horfur á að sverfi til stáls
með róttækum listamönnum og
íhaldssömum, sumir segja afturhaldssömum, öflum í
stjórnkerfi Rússlands og þegar til átaka kemur þar
milli hópa listamanna eru engin grið gefin. Ýmsir
hafa einmitt óskað griða: þeirra meðal hinn kunni
leikstjóri og leikari Nikita Mikhalkov. Yngstu myndir
hans til að sjást hér á landi voru Rakarinn frá Síberíu
1998, Brunninn af sól frá 1994, sem hann hlaut bæði
verðlaun í Cannes og Óskar fyrir; Svörtu augun frá
1987 og Óklárað verk fyrir sjálfspilandi píanó frá
1977. Mikhalkov vinnur nú að framhaldsmynd eftir
Brunninn af sól en þegar hann talar hlustar Rúss-
land. Þeir bræður Andrei Konchalovsky hafa lengi
verið í forystu listamanna í Rússlandi, enda komnir
af listafólki í þriðja ættlið. Faðir þeirra samdi
þjóðsönginn.
Mikhalkov tilheyrir hópnum kringum Pútín og
skoraði á hann „fyrir hönd fjölda listamanna“ að
breyta lögum um áframhaldandi setu á forsetastóli.
Mótmæli risu víða og hafa málsmetandi menn í
ýmsum listgreinum stigið fram og mótmælt áskorun-
inni. „Framtíð okkar er fortíð,“ segir rithöfundurinn
Sorokin í viðtali við International Herald Tribune í
síðustu viku. Mikhalkov neitar því ekki og segir
„modus operandi“ Rússlands vera menntaða
íhaldssemi og á þá við valdstjórn sem virðir hefðir
trúar og fornra siða.
Það eru samtök heima fyrir sem hafa sótt til saka
einstaklinga sem stóðu fyrir sýningunni um rúss-
neska samtímalist í París fyrr á þessu ári. Talið er að
hún hafi komist á koppinn fyrir afskipti franskra
yfirvalda. Lítið var um mótmæli rússneskra lista-
manna þegar koss löggunnar var tekinn af sýning-
unni og þykir mörgum það til marks um óttann sem
ríkir nú í Rússlandi. Guelman talar um sefasýki gegn
vestrænum áhrifum sem leggist brátt yfir listalífið.
Raunar hefur list frá Rússlandi vakið minni athygli
hin síðari misseri, einkum vegna framgöngu
kínverskra listamanna í myndlistarheiminum.
Guelman segir rússneska list vera íroníska í eðli sínu
og svo hafi verið um langa hríð, en það kalli fram
sjónarmið sem stjórn ríkis og kirkju kunni illa við.
Sagan sýnir að alla síðustu öld földu andófsöfl sig í
skjóli lista. Því er spáð að úrslit kosninganna fyrir
viku kalli enn á slíkt skjól fyrir tjáningarfrelsið og
ýmsir hópar muni á næstu misserum sækja hart að
því skjóli.
MOSKVA
trúir ekki á tár
T
ilnefningar til Íslensku bókmenntaverð-
launanna eru til umræðu. Eðlilega.
Verðlaun skulu standa undir nafni og
endurspegla á sannfærandi hátt sinn stofn.
Komið er í ljós að fyrirkomulag vals og
úrslita verðlauna bókaútgefenda er umdeilanlegt.
Greiða verður fyrir hvert rit sem skal koma til álita
– sú greiðsla hefur í nær tvo áratugi verið hin sama
– 25 þúsund. Ekki nema lítill hluti þeirra tveggja
þúsunda rita sem koma út í ár kemst í pottinn.
Útgefendur margra fræðirita og bókmenntaverka
telja sig ekki eiga erindi í þann slag. Eru ekki með.
Sem skekkir myndina strax. Tvær þriggja manna
nefndir velja síðan úr bunkanum sem borgaður er
inn. Tíu verk fara síðan til lokaálits hjá þriðju
nefndinni. Íslensku bókmenntaverðlaunin eru
peningaverðlaun – þess vegna er aðgangseyririnn.
Hefur verðlaunaupphæðin í báðum flokkum staðið í
stað um langt skeið. Athugasemd Sigurðar Pálssonar
um að verðlaunaféð þyrfti að vera 10 milljónir svo
verðlaunin skiptu máli er hárrétt.
Nýlega hefur Þráinn Bertelsson upplýst að hlutur
höfundar af seldu eintaki á meðalverði sé um 500
krónur. Heiðurslaun Alþingis munu vera um 120
þúsund á mánuði, grunnlaun starfslauna ekki
helmingi meiri. Það er því ljóst af þessum tölum að
hagur höfunda bæði fræði- og bókmenntaverka er
afar rýr. Þeir eru heftaðir flestir á fátæktarjötu,
verða að framleiða látlítið með reglulegu millibili.
Og spyrja má hvort það sé bókmenntum til fram-
dráttar.
Víst er ríkisstyrkur til fræða og bókmennta
nauðsynlegur á þeim örmarkaði sem Ísland er. Ákafi
íslenskra höfunda til útrásar er því skiljanlegur,
heimamarkaður og stuðningur af skattfé til bók-
menntasköpunar dugar mönnum ekki til framfærslu
og þeirrar aðstöðu sem nútímahöfundar verða að
hafa. Og ekki er að minnka mikilvægi þess að rekinn
sé í landi þróaður bókiðnaður sem á öllum sviðum
stenst samkeppni. Ein forsenda þess er að rithöfund-
um séu tryggð sæmileg laun. Geti útgefendur ekki
tryggt það verður að líta til stærri hagsmuna –
þjóðarhags.
Starfslaunakerfið er komið til ára sinna og ekki
kvaldi höfðingsskapur þingheim þegar sett voru
niður mörk fyrir launagrunni í þeim lögum, þing-
heimur er gjafmildari þá hann dæmir í eigin sök og
skaffar sér laun og eftirlaun. Stjórnvöld ættu að
taka það til endurskoðunar, styrkja það enn og auka.
Hagsmunaaðilar sem standa fyrir viðurkenning-
um, Grímu, Eddu, Sjónlistaverðlaunum og Íslensku
tónlistarverðlaununum verða á hverjum tíma að líta
til framkvæmdar, hvort sem hún fer fram í fámenn-
um hópi eða stórum. Þeir verða að meta það við
áhugamenn og fjölmiðla að rætt sé á opinberum
vettvangi um verkhætti við val og eiga að fagna
þeim áhuga. Vegtyllur af þessu tagi er hnykkur á
þeirri almennu athygli sem listalífið í landinu nýtur.
Umræður um þau eru vottur umhyggju.
VERÐLAUN OG VEGTYLLUR
Páll Baldvin Baldvinsson skrifar
Sérverslanir með íslenska listhönnun eru fáar þótt
stöðugt fjölgi þeim sem vinna á þeim akri. Í gamla
innréttingahúsinu við Aðalstræti eru sýningarsalir
fyrir slíka muni og Kraum sem selur og sýnir
íslenskt handverk af ýmsu tagi. Þar koma að sjötíu
hönnuðir. Valið á verkum til sölu er vandað og gefur
því að líta það sem best er gert í íslenskri listhönn-
un: fatnað, skartgripi, leður og roð, nytjahluti,
húsgögn, bækur og plötur.
Í gær opnaði Handverk og hönnun jólasýningu í
framhúsinu, en á sýningarlofti í bakhúsinu er sýning
á húsgögnum eftir Erlu Sólveigu Óskarsdóttur og
lampi Aðalsteins Stefánssonar. Bæði vinna á
alþjóðlegum vettvangi. Þá er ótalið það sem er á
boðstólum í Kraumi. Áhugasamir sem ekki eiga þess
kost að leggja leið sína í Aðalstrætið næstu daga
geta litið á vefsíður: www.kraum.is, og www.
handverkoghönnun.is.
Best er þó að líta við
í þessu aldna húsi:
Tóvinnuhús er það
merkt á uppdráttum
frá Skúla Magnússyni
sem hóf iðnað hér í
borginni sem hafði
fram til þessa verið
stopull á verslunarstöð-
um og biskupstólunum.
Það er reist 1764 og var
eitt þeirra húsa sem
stóðu við þá einu götu
sem Reykjavík var þá.
Kraum í Aðalstræti
Halla Bogadóttir, forstöðu-
kona í Kraumi, við sýnishorn
af íslenskri listhönnun sem
hún selur í fógetahúsinu.
ÍSLENSKT HANDVERK
M
YN
D
M
EÐ
LEYFI: G
A
LERIE VO
LKER D
IEH
L, BERLIN
/ G
U
ELM
A
N
G
A
LLERY, M
O
SCO
W
G
U
ELM
A
N
G
A
LLERY, M
O
SCO
W
G
U
ELM
A
N
G
A
LLERY, M
O
SCO
W