Réttur - 01.07.1973, Blaðsíða 30

að fá að vera með í væntanlegri sigurför þessa
ofstækis auðvaldsins gegn sósíalisma og háborg
hans þá, Sovétrikjunum, þá vann Kristinn það stór-
virki að sameina allt sem stórfenglegt var og
fagurt, máttugt og hrífandi hjá íslenzkum skáldum
samtíðarinnar í eina volduga fylkingu sósialisma
og alþýðu gegn fasisma og auðvaldi. „Rauðir
pennar" og „Mál og menning" urðu til og sósíal-
isminn, sem boðaður hafði verið i Ijóðum „árgal-
anna", Þorsteins og Stephans G., og haslað sér
völl i „Bréfum til Láru", „Alþýðubókinni" og fyrstu
baráttuljóðum Jóhannesar úr Kötlum, brauzt nú í
gegn sem hin drottnandi stefna, sem í aldarfjórð-
ung setti sitt rauða mark á islenzkar bókmenntir
og hóf þær með Halldóri Laxness, Þórbergi Þórðar-
syni, Jóhannesi úr Kötlum, Halldóri Stefánssyni —
svo aðeins séu nokkrir nefndir af fulltrúum þeirrar
fylkingar — upp á hæsta stig, sem nokkur ein
kynslóð islenzkra skálda og rithöfunda hefur nokkru
sinni náð. Og það varð hvað eftir annað hlutverk
Kristins að vera þessari fylkingu í senn andlegur
aflvaki og hagsýnn, stórhuga framkvæmdamaður og
skipuleggjandi, eiginleikar sem sjaldan hafa sam-
einazt I einum manni i hreyfingu sósíalismans.
Alþýðuhreyfingin gaf hinum sósíalistísku skáld-
um sínum fjöldagrundvöllinn til að standa á, fólkið
að tala við, og skáldin hófu fjöldann upp á hærra
stig, fegruðu, stækkuðu og göfguðu frelsishreyf-
ingu verkalýðsins. Þannig mótaðist og magnaðist
hin sósíalistíska fjöldahreyfing unz hún i þeirri
reisn, sem sameinar það vald handarinnar, er
kreppist í hnefa við ofsóknir, og þann mátt hugs-
unarinnar, sem herðist I stál við bann, braut á bak
aftur allar ofsóknir þjóðstjórnarinnar gegn verka-
mönnum handa og heila og lagði hana sjálfa að
velli.
Kristinn var sú eldsál, er allan þennan tíma
varðist og barðist, hvatti og skipulagði og skóp
hreyfingunni í sífellu ný svið. Og hann varð eðlilega
einn af forystumönnum flokksins, sat á þingi og
i miðstjórn, en höfuðverk hans varð ásamt hinum
ágætu samstarfsmönnum sínum sköpun nýrrar, ís-
lenzkrar, sósíalistískrar menningar, sem lyfti Is-
landi andans um skeið á hástig í heimsmenningu,
en á í stöðugu stríði við hið lítilsiglda umhverfi
auðvaldsskipulagsins, sem ofsækir og níðir hvern
þann andans mann, sem það ekki fær minnkað,
skemmt eða spillt.
Kristinn reit ásamt þeim Halldórunum og Jó-
hannesi mikið í „Rétt“ á árunum 1933—38, Halldór
Laxness alveg frá 1929, — auðvitað allir án þess
að fá eyri fyrir, — og mikið missti „Réttur", er
Ijóð þeirra og list í óbundnu máli lenti til „Tíma-
ritsins", en íslenzk menning auðgaðist að sama
skapi. „Réttur" á þessum brautryðjendum mikið
upp að unna.
Kristinn sameinaði metnað sinn fyrir hönd menn-
ingar Islands, ást sina á íslenzkum bókmenntum
og helgu hlutverki skáldanna djúpri og innilegri
alþjóðahyggju sósíalismans og hinni sterkustu is-
lenzku þjóðerniskennd, sem birtist ekki sízt I gló-
andi hatri hans á hernámi Islands. Hann var eins
og Ársæll mikill alþjóðasinni, hafði m.a. ágæt sam-
bönd við beztu bandarisku kommúnistana eins og
Trachtenberg. Og eins og Ársæll var einn af full-
trúum flokks síns á flokksþingi Sovézka kommún-
istaflokksins 1952, því siðasta, er Stalín sat, —
svo var og Kristinn einn af fulltrúum á hinu sögu-
lega 20. þingi þess flokks, er Krústoff flutti sina
frægu Stalín-ræðu. Kristinn var mikill unnandi og
aðdáandi Sovétríkjanna og löngum forustumaður
I félagsskap þeim, er annaðist menningar- og vin-
áttutengsl vor við þau. „Afhjúpunin" á Stalin 1956
varð honum mikið harmsefni og hann kvartar sjálf-
ur I riti sínu„Enginn er eyland" yfir því að engin
söguleg skýring skuli hafa verið gefin á harm-
leikjum málaferlanna miklu, enda hefur sovézki
flokkurinn hvorki reynt né getað gefið marxistíska
skýringu á þeim harmsögulegu fyrirbrigðum í sögu
sósíalismans. Vonbrigðin út af þessu hafa vafa-
laust verið hinum tilfinningaríka manni sár, en hann
átti þeirri gæfu að fagna í lífinu að eiga sér við
hlið þá konu, sem ætið gat örvað hann og styrkt
þá mest lá við, Þóru Vigfúsdóttur.
Alþjóðahyggja Kristins beið því ekkert afhroð við
atburðina 1956 frekar en þjóðfrelsisást hans við
undanlát þjóðarmeirihluta vors við ágang Atlanz-
hafsbandalags og herveldis Bandaríkjanna á sinum
tíma.
En því minnist „Réttur" þessara brottförnu fé-
laga nú og ekki í eftirmælastíl, sem ekki á heima
I þessu riti, — að það eru einmitt slikir menn svo
gerólíkir sem þeir eru og starfssvið þeirra, sem
skapa í fjölbreytni sinni hverja mikla sósíalistíska
hreyfingu. Án slíkra manna — og enn fleiri mann-
gerða — getur hún ekki lifað og dafnað sjálfstæð
og sterk og sigrað að lokum — í áföngum eða
einu voldugu sigursælu áhlaupi.
Það verður sósíalistísk hreyfing Islands, svo
174