Réttur - 01.08.1980, Blaðsíða 44

Hugleiðingar um erfð og rætur
uppreisnarbaráttu konunnar
Er það tilviljun ein að íslenskar kon-
ur og karlmenn skuli verða fyrst allra
þjóða til að kjósa konu sem forseta lýð-
veldis — eða eru hér „íslenskir eðliskost-
ir“, sérstök íslensk erfð að verki?
Var það tilviljun að 24. október 1975
varð mestur uppreisnardagur kvenna
einmitt á íslandi, — svo aðdáun vakti út
um heim? — Þeirri uppreisn var þó ekki
fylgt eftir þá með þeirri byltingu, sem
hver uppreisn þarf að enda með, ef sig-
ursæl á að verða.
Var það tilviljun að strax og örbyrgð-
arísinn tók að bráðna og útlenda kúgun-
in að linast um síðustu aldamót,
skyldu slíkar konur sem Bríel Bjarnhéð-
insdóttir, Theodóra Thoroddsen, Ólöf
á Hlöðum og aðrir slíkir stórkostlegir
brautryðjendur ráðast fram á ritvöllinn,
inn í þjóðlífið og kosningaréttur kvenna
1915 varð ávöxturinn af baráttu þeirra
og fjöldans er undir tók?
Nei, hér er ekki um tilviljun að ræða.
Hér er að verki erfð frelsisanda, mann-
gildismeðvitundar, sem á sér rætur alla
leið aftur í upphaf þjóðar vorrar, — erfð,
sem er endurnýjuð og efld af byltingar-
boðskap þessarar og síðustu aldar: allt
frá sósíalisma til ,,sufragetta“.2
Látum Engels og Ibsen votta eitthvað
um það — og sækjum síðan dýpra.
Þegar Ibsen hristir máttarstoðir brodd-
borgaraþjóðfélagsins — einkum í Þýska-
landi — með uppreisn Nóru í „Brúðu-
heimilinu", þá efaðist einn gagnrýnandi
um að svona uppreisn gæti verið raun-
veruleg og skrifaði Engels um málið. Og
Engels svaraði honum með ágætu bréfi,"
þar sem hann skilgreindi þjóðfélagsþró-
unina í Noregi í andstöðu við þá þýsku
— og segir m. a.:
„Norski bóndinn var aldrei ánauðugur og það
gefur þróuninni allt annan bakgrunn, líkt og í
Kastiliu. Hinn norski smáborgari er sonur frjáls
bónda og er þess vegna MAÐUR í samanburði við
hinn vesældarlega þýska broddborgara. Og að
sama skapi er hin norska smáborgarakona hátt
yfir hina þýsku broddborgarakonu hafin."
Það var heldur aldrei bændaánauð á
íslandi. íslenskir menn og konur, þrátt
fyrir erlenda kúgun, losnuðu við þá
óskapa niðurlægingu, — oss næstum
óskiljanlegu — sem aldalöng ánauðin
var. — Og svo áttu íslenskar konur og
menn, enn dýrmætari erfð en Norð-
menn: erfðina frá þeim tíma, er Island
var byggt frjálsum mönnum, körlum og
konum — eða mönnum, er leituðu frels-
is, — þegar Noregur varð konungsvaldi
undirorpinn.4
Og þessi erfð varð dýrmæt, því hjá
þessu landnámsfólki lifði enn hugmynd-
in um jafnt manngildi konu sem karls,
þótt karlaveldi væri að sækja á. Auður
hin djúpúðga var enn meðal helstu land-
námsmanna. Og enn lifði jafnvel meir
en minning um hofgyðjur, þótt goðar
væru yfirleitt karlmenn, er skipulagt var
þjóðveldið. En allmikið jafnræði virðist
vera í hjónabandi, þó fjölkvæni ætti sér
enn stað. En hið þýðingarmesta er hví-
líka mynd af manngildi, frjálsræði og
stolti kvenna íslendingasögurnar gefa —
og mun nafn Auðar Vésteinsdóttur þar
hæst gnæfa og aldrei fyrnast.
Það er sem megi í manngildi þessara
kvenna fyrstu alda þjóðveldisins rekja
rætur aftur til þess tíma, er móðurréttur-
innr' var ráðandi, konurnar foringjarnir
og guðinn kvenkyns:8 Hin mikla móðir
(Magna Mater). (Það er einkennandi að
172