Réttur - 01.08.1975, Page 16

Jóhann Briem: Isold bjarta. — Teikning hans í
„Fornum dönsum" við Tristanskvæði.
víst að hvert þessara afbrigða um sig hafi átt
sína sælu sem ekki hefði notið sín og sína kvöl
sem ekki hefði orðið afborin án þeirrar dýpri
einingar kynjanna sem ekki spyr um mismunun
eða vald.
III.
Eins og að líkum lætur hættir okkur við að
miða afstöðu okkar til fjölskyldulífs og sifja-
mála fyrst og fremst við siðalög hvíta kynstofns-
ins og skal nú vikið að þcim þætti málsins.
Segja má að í fomöld hafi hlutverk konunn-
ar meðal vestrænna þjóða verið ýmist það að
svala holdsfýsnum karlmannsins ellegar vera auð-
sveip eiginkona og móðir. Þó eru viðskipti kynj-
anna ekki alstaðar og ævinlega bundin þessum
höfuðþáttum einum, heldur gátu þau einnig öðl-
ast trúarlegt og jafnvel stjórnmálalegt gildi, eins
og til dæmis hjá rómverjum.
En á tólftu öld sprakk út i Frakklandi brum
nýrrar samlífstjáningar manns og konu upp af
hinni grófu rót fornaldarinnar — og 'iaföi það
brum frjóvgast og göfgast af klassiskum skáld-
skap, márískri heimspeki og kristindómi. Þeiía
var hin svokallaða rómantíska ást, sen þannig
var skilgreind í riti einu sem út var gefið á ár-
inu 1180: Ástin er nokkurskonar meðfædd þján-
ing sem tendrast þegar hugurinn verður altekinn
af fegurð einstaklings af gagnstæðu kyni.
Hinu nýja viðhorfi rómantíkurinnar fylgdu
ýmis óvænt sjónarmið, eins og til dæmis sú skoð-
un sem hafði aldrei áður þekkst í menningar-
sögunni að konan væri æðri vera og göfugri en
karlmaðurinn, einnig hin sem í fyrrnefndri skil-
greiningu felst að sönn ást væri ævinlega þrot-
laus kvöl. Upp af spennu þessara viðhorfa
mynduðust smámsaman sjúklegar geðflækjur sem
mundu hafa verið jafnframandi fomrómverjan-
um sem nútimamanninum, en urðu þó aflvaki
mikilla lista og orsök mikilla vigaferla. Við tóku
tímar riddaramennskunnar og mansöngvanna. Iðk-
aður var banvænn ástríðuleikur milli kynjanna,
sem náðu hámarki í arfsögnum eins og þeirri
af Tristan og ísoldu. Hin sanna ást var ekki
hugsanleg milli jafningja: elskendurnir þurftu að
vera svo gerólíkir að eðli og uppruna að þcim
væri ekki skapað nema að skilja — nakið sverð
varð að liggja á milli þeirra, grafir þeirra áttu
helst að gróa sitt í hvoru landi.
í átta aldir ríkti þessi rómantík yfir tilfinn-
ingalífi vestrænna þjóða, draumum þeirra og
ímyndunarafli og það varð hlutverk hverrar
kynslóðar að varpa sínu sérstaka gildi á kenni-
setningar hennar. Svo var einnig hér á hinu
kalda íslandi. Eddukvæði eins og Helrcið Bryn-
hildar, Guðrúnarkviðumar og annar frumgróður
af þessum toga hefur borist hingað snemma.
Laxdæla, Gunnlaugs saga ormstungu og fleiri
verk ritaldarinnar héldu glóðinni við. Síðan taka
við danskvæði, lofsöngvarnir um Maríu mey og
mansöngvar rímnaskáldanna. Loks slá endur-
reisnarskáldin á hina sömu strengi og þá ekki
síður söngvarar öndverðrar þessarar aldar eins
og þcir Davíð og Stefán frá Hvítadal. Svana-
söngur þessarar hugarstefnu hér á landi er svo
vafalaust hin tvíræða historía Þórbergs Þóiy5ar-
sonar um Elskuna sína. Þar endar hinn lífseigi
leikur rómantískrar ástar í skoplegu umkomu-
160