Réttur - 01.08.1975, Blaðsíða 41

JÓZSEF LENGYEL
LÁTINN
HUGLEIÐINGAR UM MIKIÐ SKÁLD
OG GÓÐAN KOMMÚNISTA
Þann 14. júlí í sumar andaðist í Búdapest rithöfundurinn József Lengyel 78 ára að aldri. Þar
mcð lýkur lífi eins af stórbrotnustu baráttumönnum okkar kynslóðar, — kommúnista, sem
liíað hefur og þolað sigra og ósigra kynslóðar sinnar, sorgleiki og þjáningar hcnnar, — stór-
skálds, sem af óbuguðu hugrekki og fullum sannfæringarkrafti hefur brotið hin innri vanda-
mál kommúnistísku heimshrcyfingarinnar listrænt til mergjar af mciri dirfsku og skilningi en
nokkurt annað skáld.
Ég þekkti Lengyel af ritum hans cftir 1956 og varð þeirrar ánægju aönjótandi að kynnast
honum pcrsónulega í Búdapest í febrúar 1968 og hafa við hann ofurlítið persónulegt sam-
band æ síðan.1)
Viðburðaríkt líf hans skiftist í þrjá höfuðkafla,
um það bil tvo áratugi hvern, — og það cr gott
fyrir hvcrn sósíalista, sem brjóta vill vandamál
okkar hreyfingar til mergjar, en ekki flýja þau,
að fylgjast með ferli þessa manns og hvernig
hann tók á málunum.
I.
József Lengyel var fæddur i Somoy-héraði í
Ungverjalandi árið 1896. Hann var orðinn kunn-
ur sem „framúrstefnu" (avantgarde) skáld 1916—
17 og sem einlægur sósíalisti, er barðist ásamt
bestu sósialistum Ungverjalands eins og Otto
Korvin og Imrc Sallai2) gegn heimsvaldastyrjöld-
inni 1914—18. Hann er meðstofnandi ungverska
kommúnistaflokksins i nóvember 1918 og verður
eftir verkalýðsbyltinguna í Ungverjalandi ritstjóri
„Vorös Ujság“ („Rauða blaðsins"), málgagns
flokksins. Eftir að innrás auðvaldsherja hafði
kæft byltinguna í blóði og komið fasismanum á,
flýr Lengyel fyrst til Vinar, en er síðan um tíma
í Berlín, — blaðamaður við „Rote Fahnc“, mál-
gagn þýska kommúnistaflokksins, ogvið „Wclt am
Abend“, hið útbreidda kommúnistiska dagblað, er
Willy Miinzenberg og fclagar hans settu á fót.
1930 heldur Lengyel svo til Moskvu.
Frá þessu tímabili í æfi hans eru fyrst og
fremst tvær bækur: „Viscgradcr Strasse" (Vise-
grad-gatan), safn af smásögum og frásögnum frá
byltingarárunum, og „Penn drifting" (Penn
flækist um), skáldsaga frá sama tíma. Kom fyrr-
nefnda bókin fyrst út í Berlín. Lengyel ritar for-
mála í okt. 1929, við síðari útgáfu ritar Bela Kun
formála 1932, en fyrsta ungverska útgáfan kom
haustið 1956. Lýkur Lengyel þá stuttum formála,
rituðum í ágúst 1956, með þessum orðum:
„Ég vona að æskan á okkar tímum eygi þá
leið, er liggur „frá ríki nauðsynjarinnar inn í ríki
frelsisins“ — eins og lærifeður vorir orða það.
Hún á að sjá þá leið og ekki leyfa að hindrað
sé að fara hana.“
Síðari sagan kom fyrst út 1958.
185