Réttur - 01.08.1975, Page 49

Paul M. Sweezy og Harry Magdoff
UM
FJÖLÞJÓÐAFYRIR-
TÆKI
(Grein þessi birtist fyrst í Monthly Review,
1. hluti í 21. árgangi (1969) no. 5, bls.
1—3, og 2. hluti í 21. árgangi, (1969) no.
6, bls. 1—13. Tilvitnanir í Das Kapital
hef ég þýtt úr þýsku útgáfunni „Marx und
Engels Werke“ (MEW) sem er gefin út
af Diets Verlag, Berlín (DDR) 1972. JÁS).
Margt hefur verið ritað um fjölþjóðafyrirtæki,
þessa auðhringa sem hafa aðsctur í einu landi en
útibú í mörgum öðrum löndumf1)- Samt hefur
lítt verið ritað frá marxísku sjónarmiði um þessa
hluti, og þar eð viðfangscfnið er augljóslega
mikilvægt, gefur þessi staðreynd til kynna ástand-
ið í marxískum félagsvísindum í Bandaríkjunum
(og reyndar víðar). Við ætlum ritgerð okkar
ekki að ráða bót á þessari vöntun á gagngeran
hátt, heldur að varpa fram nokkrum þýðingar-
miklum spurningum og benda á leiðir til að
leita svara við þeim.
I.
Fyrst ræðum við stuttlega um heitið „fjölþjóða-
fyrirtæki". í flestu því sem ritað hefur verið, er
þetta heiti án efa notað í áróðurslegum og rétt-
lætandi skilningi. Gefið er til kynna að upp sé
risin ný tegund fyrirtækja með bjartar framtíð-
arhorfur, í stað meingallaðra þjóðríkja sem sí-
fellt eiga i erjum. Síðar í þessari grein mun
koma í Ijós að slíkur skilningur er fáránlegur;
en fyrst spyrjum við hvort kasta skuli þessu
heiti fyrir róða, eða hvort reyna ætti að skafa
af réttlætingarbraginn og nýta það í vísindaleg-
um tilgangi.
Spurt hefur verið um þetta áður og vart gef-
ur að finna eitt „rétt‘ svar. Sem dæmi má nefna
hliðstæða þróun mála varðandi heitið „þriðji
heimurinn". Það átti upphaflega að glæða fyrir
hugskotssjónum manna mynd af ríkjum sem fara
eigin leiðir með cfnahags- og félagslega fram-
vindu fyrir augum, og stæðu milli þróaðra auð-
valdsrikja á annan bóginn en kommúnistaríkja
á hinn. Marxistar — kannski má undanskilja
sovésku ríkisútgáfuna — vita að sjálfsögðu að
slík mynd er fölsun líkt og 30-krónu seðill, þvl
að ríki „þriðja heimsins" eru í raun hinn kúg-
aði og arðrændi meirihluti í auðvaldskerfi heims-
ins og þau ná raunverulegri efnahags- og félags-
legri þróun aðcins með sósialskri byltingu. Þessi
spurning blasti því við marxistum: ætti að hafna
nafninu „þriðji heimurinn“ og hæðast að því,
eða ætti að taka því og leitast við að gefa því
aðra merkingu? í það heila tekið virðast þeir
hafa valið seinni kostinn, væntanlega vegna þess
að nafnið hafði þegar náð útbreiðslu, og þeir
gætu náð bestum árangri með því að skafa af
því réttlætingarblæinn. Marxistar hafa enda átt
erindi sem erfiði, því að menn leggja yfirleitt
þann skilning í heitið „þriðji heimurinn“ að
þar sé átt við þann fjölda nýlendna, hálf-nýlendna
og seinni tíma nýlendna sem mynda pýramída-
undirstöðuna í auðvaldskerfi heimsins.
193