Morgunblaðið - 08.01.2006, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 8. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
D
r. Musa al-
Musawy er ný-
ráðinn rektor
háskólans í
Bagdad. Starf
hans þykir eitt
hið háskaleg-
asta í þessari
ótryggu og fornu menningarborg.
Al-Musawy var ráðinn til starfa eft-
ir að fyrirrennari hans var skotinn
til bana á leið til vinnu. Rektorinn
veitir því sjaldan viðtöl, en stenst
ekki freistinguna þegar hann heyrir
að blaðamaðurinn sé frá Íslandi.
Hámenningarorðspor Íslendinga
Eftir fáeinar brakandi símhring-
ingar er svarað. „Er þetta Gunnar á
Hlíðarenda?“ spyr dr. Musa á arab-
ísku og hlær. Ég er sleginn út af
laginu og svara spurningunni um-
hugsunarlaust, segist heita Ingólfur
en ekki Gunnar. Hann verður glað-
beittur en hlífir mér við vandræða-
heitum.
„Ertu nokkuð nefndur eftir fyrsta
landnámsmanninum á Íslandi,“ spyr
hann. Ég gef meðvitað svar, neita
því, og segi honum frá þeirri hefð
okkar Íslendinga að skíra börn í
höfuðið á nánum ættingjum.
„Merkilegt,“ svarar hann og þegir
augnablik. „Þessi hefð tengist ef-
laust lágri íbúatölu ykkar,“ bætir
hann við eftir stutta umhugsun.
Ég verð ósjálfrátt stoltur, eins og
flestir Íslendingar verða þegar litla
land okkar og þjóð þekkist af heims-
mönnum handan við hafið. Og held
mig því á sömu braut og spyr hvort
hann sé áhugamaður um Íslend-
ingasögurnar. Hann segir svo vera
og líkar vel við umræðuefnið.
„Ég fékk áhuga á sögu ykkar og
bókmenntum á sjötta áratugnum.
Þá nam ég við háskóla í Bretlandi
og las Brennu-Njálssögu í fyrsta
sinn. En eftir að ég lauk lestri þeirr-
ar góðu bókar las ég allar Íslend-
ingasögurnar sem ég komst í. Njála
var þó alltaf uppáhalds norræna rit-
ið mitt, því alltaf vantaði þá félagana
Gunnar og Njál í hin. Ég hefði helst
viljað lesa sögurnar á réttu máli en
þurfti því miður að láta enskar þýð-
ingar duga vegna vankunnáttu
minnar á íslenskunni. En hver veit
nema ég muni einhvern tímann á
morgun geta lesið sögurnar á nor-
rænu – tíminn og tilvistin er ekki
eitt og hið sama,“ segir þessi 63 ára
gamli menntamaður glaðvær í fasi.
Hann krefst þess að ég sendi honum
myndir af íslenskri náttúru og held-
ur áfram að lýsa yfir hrifningu sinni
á landi okkar. Segist alltaf hafa haft
hug á að heimsækja okkar dular-
fullu eyju „þar sem eldur gýs úr ís
og vatn rennur um eyðimörk“.
Eins og araba er siður býð ég
rektornum til dvalar á heimili mínu,
ef ske kynni að hann legði leið sína
norður. En ég hef áhyggjur af óút-
reiknanlegu símasambandi og leiði
því næst talið að málefnum Íraks.
Dr. Musa verður alvarlegur.
Stjórnleysi og öfgaöfl
Rektorinn neitar að svara því
hvort hann tilheyri minnihlutahópi
súnní-múslíma eða meirihlutahópi
sjía-múslíma í Írak. „Ég er Íraki,“
er eina svarið sem hann gefur um
þjóðareinkenni sitt. Ég sný mér þá
að öðru og spyr hverjir séu helstu
erfiðleikarnir sem menntamenn
hafa þurft að glíma við síðan stjórn-
leysið skall á í Bagdad í maí 2003.
„Stjórnleysið hefur gríðarlega nei-
kvæðar afleiðingar fyrir alla íbúa
borgarinnar. En svo virðist sem
stjórnleysið verði kerfisbundið þeg-
ar mennta- og vísindamenn eiga í
hlut. Við höfum verið undir stöðugu
umsátri huldumanna, sem virðast
hafa það eitt að markmiði að afmá
æðri hugsun í landinu. Fleiri en 300
menntamenn hafa nú þegar verið
drepnir og ekkert lát er á aftök-
unum. Auk þess hefur mörgum ver-
ið vikið úr starfi vegna ásakana um
tryggð við Baath-flokk Saddams
Hússeins. Af sömu ástæðu hafa
margir verið handteknir af her-
námsyfirvöldum án dóms og laga.
Þeir sitja nú í varðhaldi í Abu
Ghraib-fangelsinu án þess að þeim
hafi verið birt ákæra. En ásakanirn-
ar um hollustu við Baath-flokkinn
eru óréttmætar og sprottnar af
hentisemi. Á tímum Saddams þurftu
einfaldlega allir Írakar að skrá sig í
flokkinn til að eiga von um starf hjá
ríkinu. Þetta eru nornaveiðar sem
þjóna aðeins öfgaöflum í landinu en
ekki írösku þjóðinni.“
Dr. Musa var sjálfur skráður í
Baath-flokk Saddams Hússeins, en
eins og margir Írakar segist hann
hafa misst trúna á stefnu flokksins
þegar Saddam hóf stríðið við Írana
árið 1980. Hann er af valdamikilli
ætt í landinu, er virtur af flestum,
vel liðinn og þekktur fyrir að vera
mikill þjóðernissinni og harður and-
stæðingur spillingar. Þrátt fyrir það
hafa honum borist margvíslegar
hótanir. „Fyrir rúmri viku hékk
bréf á tré í garðinum mínum. Það
var fest með hnífi. Í því stóð að ef ég
fyrirskipaði ekki öllum stúlkum í há-
skólanum að ganga með slæðu yrði
mér refsað grimmilega. Þetta er
gott dæmi um það hve langt öfgaöfl-
in, sem sprottið hafa upp í stjórn-
leysinu, vilja ganga. Ég læt þessar
hótanir þó ekki slá mig út af laginu,
því háskólasvæði eiga að vera staðir
fyrir frjálsa akademíska hugsun en
ekki þröngsýna stefnumótun.“
Ótti og aðgerðaleysi
Dr. Musa bendir á að aftökurnar
hafi afar neikvæðar afleiðingar fyrir
allt íraskt samfélag.
„Í samfélögum helst allt í hendur.
Drápin öll gera það að verkum að
ótti er nú yfirþyrmandi í írösku
samfélagi. Börn þora ekki í skólann
af ótta við að verða fyrir sprengju-
árásum. Kennarar treysta sér ekki
til að mennta nemendur sína með
viðeigandi og víðsýnum hætti, því
margir grunnskólakennarar hafa
verið drepnir fyrir það eitt að fræða
nemendur um hugmyndir eins og
þróunarkenninguna. Stjórnleysið
hefur þó ef til vill bitnað hvað verst
á læknastéttinni. Mörg hundruð
læknum hefur verið rænt. Fjöl-
skyldur þeirra sæta síðan fjárkúgun
því fjárhagsleg staða lækna er eilít-
ið betri en margra annarra Íraka.
Óttinn hefur einnig stuðlað að gíf-
urlegum atgervisflótta frá Írak. Um
2.000 menntamenn hafa flúið land
síðan stjórn Baath-flokks Saddams
féll. Í dag getur þjóðin varla mann-
að grundvallarstöður vegna hæfi-
leikaskorts, sem er afar sorglegt
þar sem Írak gat eitt sinn státað af
hæsta menntastigi Mið-Austur-
landa.“
Hafa engar ráðstafanir verið
gerðar til að vernda menntamenn
og stemma stigu við þessum mikla
atgervisflótta úr írösku menntalífi?
„Því miður ekki. Hernámsyfirvöld
og íraska ríkisstjórnin líta algjör-
lega framhjá aftökunum og hingað
til hefur enginn verið handtekinn
vegna þeirra. Við höfum því tekið
málin í okkar hendur. Mennta-
mannasamtökin hafa hvatt félaga
sína til að sækja um byssuleyfi og
vera ávallt vopnum búnir. Við hjá
Háskólanum í Bagdad höfum beðið
prófessora að hitta ekki Bandaríkja-
menn á fundum utan háskólasvæð-
isins, þar sem margir prófessorar
hafa verið brottnumdir af slíkum
fundum. Einnig höfum við hvatt
prófessora til að skipta sér ekki af
stjórnmálaumræðunni, sem er aftur
á móti mjög neikvætt, þar sem lýð-
ræði getur ekki virkað án mennta-
manna. Reyndar má benda á það að
kjör prófessora hafa batnað veru-
lega síðan á tímum Saddams, en lát-
inn maður hefur lítið við gull að
gera.“
Vonin ódæðismönnunum sterkari
Er vitað hverjir standa á bak við
tilræðin?
„Hér er ekkert svart og hvítt og
óvissa ríkir um flest. En í flestum
tilvikum er um að ræða glæpagengi
sem hefna sín á menntamönnum,
helst læknum, sem hafa neitað að
láta kúga af sér fé. En einnig hafa
verið framin mörg morð vegna
stjórnmáladeilna. Margir veraldlega
sinnaðir menntamenn hafa verið
drepnir, án nokkurrar viðvörunar,
stuttu eftir skrif í fjölmiðlum eða
eftir gagnrýni á öfgaöflin. Auk þess
halda margir því fram að erlendar
leyniþjónustur standi á bak við
morðin – en engar sannanir hafa
fengist fyrir slíku.“
Getur þú skýrt nánar frá kenn-
ingunni um að erlendar leyniþjón-
ustur standi að baki tilræðunum?
„Menntafólk er máttarstólpar
samfélagsins. Þeir sem aðhyllast
þessa kenningu halda því fram að
mörg ríki í heiminum sjái sér hag í
því að Írak nái sér ekki á strik á ný.
Því ef Írak nær ekki að standa á
eigin fótum mun landið ávallt vera
háð erlendum stuðningi og þar með
geta erlend ríki stjórnað því hvernig
auðlindum og efnahag Íraks er
stjórnað.“
Telur þú að Írak nái sér nokkurn
tímann aftur á strik aftur í kjölfar
þessara hörmunga?
„Það má ekki gleyma því að það
var í Írak, í landinu á milli fljótanna,
sem siðmenningin fæddist. Og það
var í Bagdad, sem hún nærðist. En
þegar tatarar gerðu innrás í borgina
[á 13. öld] reyndu þeir að drekkja
menntun okkar og afmá menningu.
Efrat-áin var fyllt með lærdómsbók-
um og vatn hennar varð svart af
bleki. Írökum tókst þó að skrifa
bækurnar á ný og bæta um betur.
Svar mitt er því já. Ég tel að Írak
muni rísa aftur úr rústunum, því
þekkingarþráin er Írökum í blóð
borin.“
Kerfisbundin útrýming
íraskra menntamanna
Dr. Musa al-Musawy á skrifstofu sinni í Háskólanum í Bagdad.
Síðan ráðist var inn í Írak
árið 2003 hafa hátt í 300
Írakar, sem eiga það eitt
sameiginlegt að vera há-
menntaðir, verið ráðnir af
dögum. Ingólfur Ibraheem
Shaheen ræddi við rektor
Háskólans í Bagdad og
grennslaðist fyrir um þessi
dularfullu, en að því er virð-
ist kerfisbundnu morð.
Höfundur er sjálfstætt starfandi
blaðamaður.
Háskólinn í Bagdad var að mestu lagður í rúst.
Reuters
Kista borin til grafar í Írak. Fjöldi menntamanna hefur verið myrtur í landinu eftir að Íraksstríðið hófst.