Morgunblaðið - 02.02.2006, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 2. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Óperan blíða er samin áfyrstu árum 20. aldarinnarog er byggð á hranalegumraunveruleika við Íslands-
strendur 30 árum áður er aðeins einn
maður bjargaðist er fimm franskar
fiskiskútur fórust í óveðri í Lóns-
bugt, undan Eystra-Horni.
Óperuna Le Pays samdi franski
tónsmiðurinn Josep-Guy Ropartz
1908-10 upp úr dramatískri smásögu
bretónska rithöfundarins Charles Le
Goffic, en hún birtist í Lesbók Morg-
unblaðsins í þýðingu Elínar árið
2002. Óperan var frumflutt í Nancy í
Frakklandi 1912 og flutt ári seinna í
París við góðar undirtektir, enda
höfundurinn þekktur í tónlistarlífi
Frakka. Virðist hún svo hafa fallið í
gleymsku vegna fyrra stríðsins er
listviðburðir féllu niður í Frakklandi.
Ástarsaga fyrir austan
Lög úr Le Pays voru sungin í
konsertformi í Fáskrúðsfjarð-
arkirkju sumarið 2004 í tilefni
franskra daga þar í bæ. Daginn eftir
var flutningurinn endurtekinn á
Hornafirði í næsta nágrenni sögu-
sviðs óperunnar. Fjallar hún um hina
íslensku heimasætu Kötu er hjúkrar
ljóshærðum bretónskum sjómanni,
Tugdual Manchec, öðru nafni Tual,
sem bjargaðist í land úr skipskað-
anum í Lónsbugt. Með þeim tókust
ástir en þrátt fyrir heitar tilfinningar
til Kötu er Tual þungt haldinn af
heimþrá; til heimaslóða sinna á Bret-
aníuskaga þar sem heitkona hans sit-
ur í festum.
Fengur verður að uppsetningu óp-
erunnar í Reykjavík, ekki aðeins fyr-
ir íslenska tónlistarunnendur, heldur
miklu fleiri. Af þeim sökum voru
fulltrúar Listahátíðar komnir til Par-
ísar í fyrradag; til að kynna hátíðina
frönskum fjölmiðlum í tæka tíð svo
hún fari ekki framhjá frönskum
áhugamönnum um klassíska tónlist.
Icelandair lætur sitt ekki eftir liggja
í þeirri viðleitni að fá franska ferða-
menn til Íslands. Þúsundir vegg-
fermetra í jarðlestarkerfi Parísar
eru þaktir risastórum auglýs-
ingaplakötum félagsins svo að ekki
fer framhjá þeim milljónum sem þar
um fara dag hvern. Nú í febrúar
fjölgar félagið ferðum milli landanna
úr tveimur á viku í fjórar og með vor-
inu í níu.
Diddú söng og Elín talaði
Diddú gaf blaðamönnunum og
öðrum gestum í bústað Tómasar
Inga Olrich sendiherra innsýn í óp-
eruna. Flutti einlægt atriði þar sem
þar er komið sögu er Kata skýrir
skipbrotsmanni frá að hún gangi
með barn hans undir belti. Vonar
hún að sú uppljóstrun verði til að
slaka á heimþrá hans og tryggi að
hann haldi loforð sitt um eilífa ást
henni til handa. En allt kemur fyrir
ekki og upp úr hinum íslenska raun-
veruleika endar sagan á þeim
hörmulegum örlögum Tuals að
sökkva á hesti sínum í hrafnagljá í
Fífufirði. Fórst hann í kviksyndinu
og álagablettinum fyrir augum Kötu
er hann hugðist laumast brott frá
henni og ríða til móts við franskt skip
í Seyðisfirði.
Vegna áratuga rannsókna sinna
veit Elín Pálmadóttir líklega meira
en nokkur annar um sókn franskra
sjómanna á Íslandsmið í um þrjár
aldir og samskipti þeirra við Íslend-
inga. Þótti frönskum kollegum fróð-
legt að heyra að þegar mest lét voru
um 300 gólettur samtímis að veiðum
við strendur landsins. Og ekki síður
er hún gat þess að samkvæmt út-
reikningum sínum hefðu um 400
duggur farist við Ísland og 4.000 sjó-
menn ekki séð ættjörð sína aftur á
árabilinu 1820-1939. Rekur hún
þetta í bók sinni Fransí Biskví sem
út kom í franskri þýðingu sl. haust.
Hin íslenska útgáfa bókarinnar var
tilnefnd til fyrstu íslenku bók-
menntaverðlaunanna 1989 og seldist
upp á sínum tíma. Sexþúsund eintök
hurfu á einu bretti og bókin hefur
verið ofarlega á lista yfir útlána-
hæstu bækur bókasafna.
Bautasteinn í franskri
tónlistarsögu
Elín greindi m.a. frá skipskað-
anum í Lónsbugt 1873 sem hún telur
vera efnivið í hinni dramatísku
björgunar- og ástarsögu Goffi sem
óperan Le Pays byggist á. Óperan
virðist hafa mælst vel fyrir á sínum
tíma. Annálaður franskur organisti
og kórstjóri, Gabriel Fauré, lýsti
hughrifum sínum að afloknum frum-
flutningi hennar í Nancy 1912 svo:
„Verkið er fullt af einlægni, skáld-
legri hugljómun og gegnheilum stíl
og er ekki aðeins eitt besta verk
Ropartz, heldur hefur burði til að
vera bautasteinninn í franskri tón-
listarsögu.“ Og Jónas Ingimund-
arson píanóleikari hefur sagt í Morg-
unblaðinu að farið sé nærfærnum
höndum um efnið, allt íslenskt, föð-
urlandsástina og samskipti þjóðanna
frá löngu liðnum tíma. Tónlistin sé
gegnsönn og yndisleg og fagrir
söngvar í hljómsveitarbúningi.
Tómas Ingi Olrich sendiherra
sagði blaðamönnum frá því hvernig
til hefði orðið sérstakt táknmál við
tjáskipti Íslendinga og hinna frönsku
sjómanna. Þar hefðu frasar og hug-
tök á borð við Allabadderí, Fransí,
biskví orðið til og haft heilmikla þýð-
ingu í samskiptum sem voru ekki
bara verið viðskiptalegs eðlis, heldur
og mannleg. Af sjómönnum hefðu Ís-
lendingar ekki aðeins keypt biskví,
heldur og vín og koníak. Sagði hann
Listahátíð mesta viðburð í lista- og
menningarlífi á Íslandi ár hvert, en
hún verður haldin dagana 12. maí til
2. júní og er sú 20. frá stofnun árið
1970. Eins og á þeirri fyrstu verður
tónlistin í forgrunni hátíðarinnar í
ár.
Svanhildur Konráðsdóttir, ferða-
og menningarfulltrúi Reykjavík-
urborgar, leiddi blaðamenn í sanninn
um sterk tengsl Íslendinga við nátt-
úruna, hafið og himinbjörg; hrjóstr-
ugt en kröftugt umhverfi er væri við-
eigandi umgjörð um hátíðina er
opnaði glugga inn í íslenskt listalíf.
Þórunn Sigurðardóttir, listrænn
stjórnandi hátíðarinnar, sagði
Listahátíð ekki einungis vilja vera í
takt við tímann heldur helst aðeins á
undan meginstraumum í heims-
menningunni. Rakti hún mörg dæmi
þess í 35 ára sögu hátíðarinnar í máli
og myndum. Allt frá fyrstu hátíðinni
1970 er Vladimír Azkenazy og rokk-
sveitin Led Zeppelin létu til sín taka
í Reykjavík og þar til í ár er söng-
konan fræga Miriam Makeba mun
syngja sinn svanasöng auk þess sem
hin sérstaka en magnaða franska
ópera verður á borð borin eftir 93
ára hlé.
Þar fá gestir að kynnast drama-
tískum dögum í fallegu umhverfi
undir Eystra-Horni, í og við bæ
Jörgens Egilssonar í Fífufirði. Þeir
fá innsýn í líf og sögu Kötu og Thu-
als, kynnast ástum þeirra, trega og
dagdraumum, heimþrá og hjátrú og
áhrifaríkum örlögum. Verði öllum að
góðu.
Fulltrúar Listahátíðar í Reykjavík með Diddú og Elínu Pálmadóttur blaðamann í fararbroddi gerðu strandhögg í París og
kynntu í fyrsta sinn frönskum blaðamönnum hátíðina á vori komanda. Ágúst Ásgeirsson fylgdist með er þær réðust á garðinn
þar sem hann er hvað hæstur, í hinni miklu menningar- og listaborg, og segir þær hafa haft ærna ástæðu til.
Íslenskar menn-
ingardívur gera
strandhögg í París
Ljósmynd/Nikulás Ágústsson
Gestir hlýða á Svanhildi Konráðsdóttur, menningarstjóra Reykjavíkur.
NOKKUÐ óvenjulega sýningu er að finna um
þessar mundir í Listasafni ASÍ við Freyju-
götu. Hún ber heitið „Verk-Hlutur-Hlutverk“
og er samsýning þeirra Ragnheiðar Ingunnar
Ágústsdóttur, Sigríðar Ólafsdóttur, Sigtryggs
Bjarna Baldvinssonar og Tinnu Gunn-
arsdóttur. Þar mætast tveir myndlistarmenn
og tveir hönnuðir og spinna saman verk sín á
litríkri og þó hvítri, fjölbreyttri en þó einfaldri
sýningu.
„Hugmyndin var sú að við hugsuðum svolít-
ið hvort yfir á annars svið; að myndlistarmenn-
irnir í hópnum prófuðu að hafa ekki áhyggjur
af því að verk þeirra fengju „hönnunarlegan“
blæ – nokkuð sem þykir oftast ekki bera vott
um mikið listrænt inntak í myndlistarheim-
inum – og öfugt, hönnuðirnir létu notagildið
ekki vera þungamiðjuna í sínum verkum,“ seg-
ir Sigtryggur Bjarni í samtali við Morg-
unblaðið.
Þetta var þó einungis útgangspunktur, því
Sigtryggur segir þau hafa komist að þó nokk-
uð öðrum niðurstöðum, í það minnsta hann
sjálfur. „Þetta kveikti strax allskonar hug-
myndir, en ferlið þróaðist á þá leið að hver
vann að verkunum á sinn hátt – sýningin var í
raun ekki unnin saman. Að mörgu leyti fór
þetta í allar áttir, en niðurstaðan var eiginlega
sú að við myndlistarmennirnir héldum áfram
að vera myndlistarmenn, og hönnuðirnir hönn-
uðir.“
Hann segist þó ekki frá því að útkoman í
verkum þeirra allra hafi verið svolítið öðruvísi
en áður, einskonar hliðargata á ferlinu. „En
meginniðurstaðan var held ég sú að allir voru
frekar ánægðir með að vera þar sem þeir eru,
þó að hliðarsporin hafi verið áhugaverð.“
Að skiptast á hugmyndum
Nokkur meginþemu er að finna á sýning-
unni, bæði í mótífum og aðferðum. Þannig
koma skordýr, sem margir þekkja úr hönnun
Tinnu Gunnarsdóttur, við sögu í verkum fleiri
en eins einstaklings á sýningunni, og einnig
andlitsmyndir, öldurót, gúmmídúkar, postu-
línsvasar og speglar. Að sögn Sigtryggs kom
snemma í ferli sýningarinnar upp sú hugmynd
að kasta á milli aðferðum og hugmyndum. „Við
vorum spennt fyrir því sem hinir voru að gera,
og það kom að því að við ákváðum að leyfa
hvort öðru að ganga í verk og hugmynda-
smiðjur hvort annars, sem er auðvitað óvenju-
legur punktur – myndlistarmenn eru yfirleitt
hræddir við að vera óafvitandi að taka of mikið
frá einhverjum öðrum. En þarna sendum við
einfaldlega myndir á milli og skiptumst á hug-
myndum. Þetta var áhugaverð tilraun, og enn-
fremur gerir hún heilmikið til að binda sýn-
inguna saman.“
Sigtryggur segir sýningunni ætlað að vekja
spurningar, meðal annars um mörk hönnunar
og myndlistar. „Að vísu höfum við komist að
þeirri niðurstöðu að þau mörk eru mjög raun-
veruleg, og það er engin yfirlýsing á sýning-
unni annað en það sem þar kemur fram. Hins
vegar tel ég að þeir sem þangað koma rekist á
verk sem þeir viti ekki alveg hvort þeir eigi að
telja myndlist eða hönnun.“
Að mati Sigtryggs hefur nálgun þeirra að
sýningunni leitt honum fyrir sjónir hve mik-
ilvægt ferlið er í myndlistarsköpun – það að
vera á leiðinni eitthvert. „Við erum ansi langt
frá þeim áfangastað sem ferðinni var heitið til,
og ég ímynda mér að listasagan sé uppfull af
bautasteinum á leiðinni að áfangastað sem
listamaðurinn náði aldrei. Mikilvægi þess að
vera „á leiðinni eitthvert“ sem myndlist-
armaður er persónuleg niðurstaða mín af þess-
ari sýningu,“ segir hann.
Á tímum þar sem umfjöllun um hönnun er í
hámarki, hlýtur að vera þarft að kanna mörk
hennar við myndlistina. Sigtryggur tekur und-
ir þetta. „Það er mikil þörf á að ræða stöðu
hönnunar almennt, einmitt vegna þess hve
mikið hún er í umræðunni, sem er mjög já-
kvætt. Eitt af því sem þarf að velta fyrir sér er
munurinn á hönnun og myndlist, og þessi sýn-
ing er hluti af þeirri umræðu,“ segir hann að
síðustu.
Sýningar | Mörk myndlistar og hönnunar könnuð á sýningunni „Verk-Hlutur-Hlutverk“ í Listasafni ASÍ
Á leiðinni eitthvað
Morgunblaðið/Kristinn
Brúará hvít eftir Sigtrygg B. Baldvinsson.
Morgunblaðið/Ásdís
Séð fyrir Gryfjuna í Listasafni ASÍ, á sýning-
unni „Verk, hlutur, hlutverk“.
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is