Morgunblaðið - 02.02.2006, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. FEBRÚAR 2006 37
UMRÆÐAN
ÚTSALA
Aukaafsláttur af útsöluvöru
fimmtudag, föstudag og langan laugardag
Klappastíg 44 - sími 562 3614
Innleggsnótur og gjafakort í fullu gildi á útsölunni
Omega 3-6-9
FRÁ
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
A
ll
ta
f
ó
d
ýr
ir
Nr. 1 í Ameríku
APÓTEK OG HEILSUBÚÐIR
Góð heilsa - Gulli betri
Fjölómettaðar
fitusýrur
DUGAR að fara fyrsta sinni með
barnið til tannlæknis þegar fullorð-
instennurnar fara að koma fram? –
þegar það verður þriggja ára? – eftir
að allar 20 barnatennurnar eru
komnar í ljós? – eða þá fyrsta barna-
tönnin kemur fram?
Fyrsta heimsóknin
Sérhver kona sem
væntir fyrsta barns
síns ætti að leita tann-
læknis á meðgöngu-
tímanum – ekki fyrir
sig heldur barnið sem
hún gengur með. En
hvers vegna í ósköp-
unum svo snemma?
Hvað getur tannlæknir
gert fyrir barn í móð-
urkviði?
Þekking er oft sögð
sterkast vopna og ekki
er ráð nema í tíma sé
tekið. Eftir að barn er
komið í heiminn mæðist
móðirin gjarna í svo
mörgu að fyrsta heim-
sókn hennar með barn-
ið til tannlæknis kann
að dragast uns komið er
í óefni. En áður en
barnið fæðist er móð-
irin frjálsari ferða sinna
og erindi hennar til
tannlæknis þá er fyrst
og fremst að afla sér
þekkingar. Hálfrar
klukkustundar fræðsla
og leiðbeiningar tann-
læknis um mataræði
barna, munnhirðu og
flúornotkun kunna síðar að spara
bæði móður og barni tár, vökunætur
og umtalsverða fjármuni.
Önnur heimsókn barns til tann-
læknis er svo við hæfi þegar fram-
tennurnar átta, fjórar í hvorum gómi,
eru komnar fram eða ekki seinna en
þegar barnið fyllir fyrsta árið. Ami þá
ekkert að og hafi ekkert óhapp orðið
þjónar sú heimsókn einkum því að
rifja upp og árétta það sem fram fór í
þeirri fyrstu.
Þriðja heimsóknin má síðan bíða
uns allar 20 barnatennurnar, 10 í
hvorum gómi, hafa birst sem að jafn-
aði verður á bilinu tveggja til þriggja
ára. Hjá íslenskum börnum er næsta
algengt að þá þegar sé þörf einhverra
tannaðgerða.
Aðrar heimsóknir
Eftir þriggja ára aldur er mjög
mismunandi hversu oft börn þurfa að
leita tannlæknis auk
þess sem þörfin breytist
með árunum. Það er nú
einu sinni svo með börn
að þeim er mjög mis-
hætt við tann-
sjúkdómum. Einkum
stafar munurinn þó af
því að sum neyta sykurs
tíðar en önnur og að þau
búa við mjög mismun-
andi munnhirðu. Því
kann Nonni litli að hafa
fulla þörf fyrir þrjár og
jafnvel fjórar heimsókn-
ir á ári til tannlæknis en
Jóa frænda hans nægir
að fara á tólf eða jafnvel
átján mánaða fresti. Um
þetta er varlegast að
hafa ráð tannlæknis. Al-
mennt telst það þó góð
og gild regla að barn
vitji tannlæknis á sex
mánaða fresti. Við tíðar
og reglulegar heimsókn-
ir til tannlæknis getur
hann greint vandamálin
á byrjunarstigi. Lausn
þeirra verður þá
barninu mun léttari og
jafnframt auðveldari
fjárhag foreldranna.
Undirbúninginn
skyldi spara
Jafnan telja mæður sér skylt að
undirbúa börn sín sem best fyrir
hverja nýja reynslu í lífinu. Þótt und-
arlegt kunni að virðast sýnir reynslan
að þegar ferðinni er heitið til tann-
læknis er undirbúningurinn þeim
mun betri sem hann er minni. Eink-
um stafar þetta af því að ekki er öll-
um gefið að lýsa tannlækningum svo
að hæfi börnum, þ.e.a.s. án þess að
skelfa þau. Beri móðirin svo að auki
kvíðboga fyrir sínum eigin ferðum til
tannlæknis, eins og oft vill vera, er
henni nær ómögulegt að leyna barn
sitt þeim kvíða. Svipur hennar og
rómur breytast og hún tekur ögn
þéttar um hönd barnsins en venja er.
Börn eru afar næm á geðbrigði for-
eldra sinna og ekkert af þessu dylst
þeim. Skyldi mamman nú einnig falla
í þá gryfju að lofa barni sínu ein-
hverjum verðlaunum að lokinni heim-
sókn til tannlæknisins efast barnið
vart lengur um að nú sé eitthvað
ógeðfellt í vændum.
Hvernig skal þá fara að?
Höfuðreglan er að segja barninu
einungis það sem satt er og rétt og
vitað með vissu. Ósannsögli og blekk-
ingar gleymast börnum seint. Eins
eðlilega og unnt er gæti móðirin sagt
við barn sitt eitthvað á þessa leið: „Á
morgun förum við til tannlæknisins.
Hann ætlar að tala við okkur um
tennurnar þínar. Tannlæknirinn á
mikið af dóti sem er öðruvísi en þitt
dót. Hann ætlar að sýna okkur það og
lofa okkur að prófa það. Þegar við er-
um búin að leika okkur með dótið
mátt þú setjast í stólinn hans svo að
tannlæknirinn geti talið tennurnar
þínar og skoðað þær. Svo förum við
heim aftur.“ Að sjálfsögðu ræður hér
þroski barnsins orðavalinu en þær
upplýsingar sem felast í þessum setn-
ingum duga í flestum tilvikum.
Krefjist barnið frekari upplýsinga,
sem móðirin getur ekki veitt með
nokkurri vissu, gerir hún barni sínu
best með því að viðurkenna að hún
viti ekki svarið. Einkum skyldi forð-
ast að geta sér til eða skálda í eyður.
Fátt er barni verra en að fara á stofu
tannlæknis með væntingar um allt
annað en bíður þess þar. „Ég veit það
ekki“ er heiðarlegt svar og „Við skul-
um bara spyrja tannlækninn á morg-
un“ er þá nokkuð skynsamleg tillaga.
Heppilegast er að barnið hlýði
sjálft á hvað tannlæknirinn hefur að
segja með þeim sérstaka orðaforða
sem hann notar við börn og að barnið
fái að mynda sér sínar skoðanir,
byggðar á eigin skynjun og reynslu,
um tannlækninn og það nýstárlega
umhverfi sem stofa hans er. Á þann
veg farnast barninu best. Sé rétt á
málum haldið geta heimsóknir flestra
barna til tannlæknis verið ánægju-
legir atburðir bæði móður og barni.
Hvenær skyldi færa
börn til tannlæknis
Ólafur Höskuldsson skrifar
í tilefni tannverndarviku
’Heppilegast erað barnið hlýði
sjálft á hvað
tannlæknirinn
hefur að segja
með þeim sér-
staka orðaforða
sem hann notar
við börn og að
barnið fái að
mynda sér sínar
skoðanir.‘
Ólafur Höskuldsson
Höfundur er barnatannlæknir.
DAGFORELDRAKERFIÐ á Ís-
landi hefur verið lengi við lýði og
sitt sýnist hverjum. Sumir vilja
meina að „dagmömmu“-fyr-
irkomulagið sé úr sér gengið og
gamaldags, aðrir segja kerfið gott
en að fleiri dagfor-
eldra þurfi svo eft-
irspurninni verði
mætt. Skortur á dag-
foreldrum leiðir til
þess að foreldrar geta
ekki snúið aftur til
vinnu sinnar eftir að
fæðingarorlofinu
sleppir og því miður
eru mörg dæmi um
það nú um mundir.
En hvað er til ráða?
Brýnasta úrlausn-
arefnið er vitaskuld að
fjölga dagforeldrum
hið snarasta til að
bæta úr sárustu neyð-
inni. Reykjavíkurborg
hefur hækkað nið-
urgreiðslur til dagfor-
eldra til að bæta
þeirra hag og stendur
nú fyrir námskeiðum
fyrir verðandi dagfor-
eldra. Gott og vel. En
hvað svo? Reykjavík-
urborg verður að
horfa til framtíðar
hvað yngstu Reykvík-
ingana varðar.
Sonur minn var á einkareknum
leikskóla fyrir börn frá 8 mánaða
aldri til um það bil 18 mánaða ald-
urs. Þar fékk hann gott atlæti og
við foreldrarnir vorum ánægð með
þjónustuna og þá sér í lagi hlýjuna
sem streymdi frá starfsfólki leik-
skólans. Á leikskólanum voru í
kringum 25 börn, öll yngri en
tveggja ára. Erillinn og áreitið var
gríðarlegt og stundum fannst
manni með ólíkindum hvernig
starfsfólkið gat komist í gegnum
daginn með 25 ómálga skjólstæð-
inga sem kepptust við að stinga
snuði hver annars upp í sig og gera
í buxurnar. Ef við berum saman
leikskóla af þessari tegund og ró-
legt umhverfi dagmóður er ljóst að
kostir og gallar haldast hönd í
hönd. Dagforeldrið er eitt með fjög-
ur börn, þó að algengt sé að tveir
dagforeldrar sjái saman um átta
börn. Umhverfið er ívið rólegra og
andrúmsloftið heimilislegra. Sam-
skipti við foreldra eru á persónu-
legum nótum og svona mætti lengi
telja.
En ég hef varla tölu á þeim fjölda
foreldra sem ég hef heyrt kvarta
undan öryggisleysinu sem fylgir því
að vera með barn í vistun hjá dag-
foreldri. Dagforeldrar
geta veikst, börnin
þeirra geta veikst eða
þeir skyndilega þurft
að hætta störfum. Eng-
ar reglur eru til um
biðlista hjá dagfor-
eldrum og því ekkert
sem segir að einstæðir
foreldrar komist fyrr
að, eða þeir sem hafa
lægri laun og mega
ómögulega verða fyrir
tekjutapi ef dvölin
heima við eftir barns-
burð lengist í annan
endann. Í aðra röndina
er „dagmömmukerfið“
opinbert, vegna nið-
urgreiðslna frá borg-
inni, en í hina er það
ósýnilegt og duttlunga-
fullt. Ég legg til að
borgin skoði alvarlega
að biðlistar dagmæðra
fari í gegnum borg-
arkerfið, þannig væri
mögulega hægt að
hjálpa þeim sem eru
allra verst staddir. Ég
legg líka til að borgin
skoði hvort ekki sé hægt að styðja
betur við bakið á þeim sem vilja
setja á stofn leikskóla fyrir yngsta
aldurshópinn. Til framtíðar er vita-
skuld best að vista þennan ald-
urshóp inni á leikskólum borg-
arinnar. Það gerist ekki á einum
degi en ef við lítum um öxl og skoð-
um þróunina í dagvistunarmálum,
þar sem engu minna en bylting hef-
ur átt sér stað á síðastliðnum 12 ár-
um, getum við verið bjartsýn á að
lausnir eru handan við hornið.
Dagforeldrar
Eftir Oddnýju Sturludóttur
Oddný Sturludóttir
’En ég hef varlatölu á þeim fjölda
foreldra sem ég
hef heyrt kvarta
undan öryggis-
leysinu sem
fylgir því að vera
með barn í vistun
hjá dagforeldri.‘
Höfundur er í framboði fyrir
Samfylkinguna og stefnir á 4. sæti
listans í Reykjavík
Prófkjör Reykjavík
JÓN Steinar Gunnlaugsson
hæstaréttardómari verður seint sak-
aður um að tala ekki
skýrt, þá er hann tjáir
sig. Í grein í Mbl. 30.
jan. sl. undir yfirskrift-
inni: Um sjálfstæði
dómstóla, fjallar hann
um þann ágreining
sem upp er kominn
vegna úrskurðar
Kjaradóms um launa-
hækkanir til æðstu
embættismanna. Þar
gagnrýnir hann hand-
hafa framkvæmda-
valds harðlega fyrir að
grípa fram fyrir hend-
ur Kjaradóms með lagasetningu. Í
greininni segir m.a.: „Allt í einu er
vikið til hliðar meginsjónarmiðum,
sem helgast af mikilvægi þess að
dómstólar séu óháðir stjórnvöldum
og Alþingi, af þeirri ástæðu að þess-
um valdhöfum líkar ekki tiltekin
ákvörðun, sem tekin hefur verið.“
Þarna gefur hæstaréttardóm-
arinn sér augljóslega ákveðna máls-
ástæðu, þ.e. að stjórnvöldum „líki
ekki tiltekin ákvörðun“! Er ekki
hugsanlegt að ástæðan sé önnur,
eins og t.d. að fulltrúar
stjórnvalda hafi mál-
efnaleg rök fyrir því að
Kjaradómur hafi
úrskurðað æðstu
embættismönnum
meiri hækkun, en efni
eru til að teknu tilliti til
„samanburðarhópa“?
Það sem einkenndi úr-
skurð Kjaradóms var
að engin sundurliðuð
greinargerð fylgdi úr-
skurðinum, þannig að
ljóst mætti vera á
hverju hann byggði.
Því er eðlilegt og nauðsynlegt að
spurt sé. Hverjir voru þeir viðmið-
unarhópar, sem Kjaradómur
byggði úrskurð sinn á? Var í úr-
skurðinum tekið mið af t.d. þeim
hópum á hinum „almenna
vinnumarkaði“ (les ; æðstu stjórn-
endur stærstu fjármálafyrirtækja
landsins), sem hrifsað hafa til sín of-
urlaunahækkanir á undanförnum
misserum?
Í Kjaradómi sitja 5 menn, þar af 2
skipaðir af hæstarétti, 2 skipaðir af
Alþingi og 1 skipaður af dóms-
málaráðherra. Þarna er um mjög
augljós hagsmunatengsl að ræða.
Kjaradómur, sem ákveða á viðkom-
andi aðilum laun, er skipaður af
sömu aðilum!
Jafnvel starfandi lögmenn geta,
að mati Jóns Steinars, ekki tekið á
þessu vandamáli, „því lögmennirnir
eiga eftir að flytja mál umbjóðenda
sinna fyrir þeim sömu dómurum og
eiga hagsmuni undir dómsniðurstöð-
unni“!
Þessi síðasttalda tilvitnun í grein
Jóns Steinars, gefur svo makalausa
innsýn í álit hans á dómurum
Hæstaréttar að liggur við að maður
fái hroll. Gera megi ráð fyrir að
dómararnir „hefni sín“ á þeim lög-
mönnum (í alls óskyldum málum),
sem þeir telja að hafi á einn eða ann-
an hátt skaðað eigin hagsmuni dóm-
aranna og þar með talið þeirra sem
dómararnir eiga mest undir í þjóð-
félaginu!
Hvar er óhæðið, Jón Steinar, í
þjóðfélagi þar sem hæstaréttardóm-
arar eru skipaðir af dómsmálaráð-
herra og á stundum eftir listanum
„vinir og vandamenn“?
Hvar er óhæðið, þegar Hæstirétt-
ur svarar þóknanlega umkvört-
unarbréfum og símhringingum frá
forsætisráðherra, í kjölfar þess að
rétturinn komst að niðurstöðu sem
framkvæmdavaldinu „líkaði ekki“?
Jón Steinar talar
Sveinn Aðalsteinsson gerir
athugasemd við grein Jóns
Steinars Gunnlaugssonar um
Kjaradóm
’Hvar er óhæðið, JónSteinar, í þjóðfélagi þar
sem hæstaréttardómarar
eru skipaðir af dóms-
málaráðherra og á stund-
um eftir listanum “vinir
og vandamenn“?‘
Sveinn Aðalsteinsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.