Morgunblaðið - 02.02.2006, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 2. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kúm á Íslandi heldur áfram aðfækka þrátt fyrir að bændurhafi í tvö ár verið hvattir til aðauka framleiðslu. Egill Sig-
urðsson, bóndi á Berustöðum í Ása-
hreppi, segir þetta alvarlega stöðu og
sýna að mjólkurframleiðslan sé í kreppu.
Félag kúabænda á Suðurlandi stóð fyr-
ir málþingi um stöðu og möguleika ís-
lenskrar mjólkurframleiðslu. Yfirskrift
málþingsins var: „Er raunhæft að tvö-
falda mjólkurframleiðslu á Íslandi á
næstu árum?“ Á fundinum var m.a. rætt
um stöðu atvinnugreinarinnar, leiðir til
að auka framleiðslu til skamms tíma,
hugsanlegur útflutningur, leiðir til hag-
ræðingar hjá bændum og innflutningur á
nýju kúakyni.
Framleiðslan færist til
Sveinn Agnarsson, frá Hagfræðistofn-
un Háskólans, gerði grein fyrir þeim
stórstígu breytingum sem átt hefðu sér
stað í mjólkurframleiðslunni með fækkun
búa og stækkun þeirra. Hann sagði að
mjólkurframleiðsla væri að færast frá
svæðum næst þéttbýli, eins og Kjós, Gull-
bringusýslu og Borgarfirði sunnan
Skarðsheiðar. Eyjafjörður, Rangárvalla-
sýsla, Árnessýsla og Skagafjörður hefðu
verið að bæta við sig kvóta, en 2/3 allrar
mjólkurframleiðslu í landinu færu fram á
þessum svæðum. Þessi þróun ætti eftir
að halda áfram. Hann sagði að hátt verð á
kvóta ýtti undir þessa þróun.
Sveinn sagði að stærri kúabúin hefðu
fjárfest mjög mikið. Stærstu búin skuld-
uðu í dag um 80 milljónir og fjármagns-
gjöld þeirra væru um 5 milljónir á ári, en
það væri svipað og heildartekjur minnstu
búanna. Sveinn sagðist vera þeirrar
skoðunar að hagnaður búanna segði ekki
nema hálfa söguna um afkomu þeirra
vegna þess að búin væru að niðurfæra
kaup á kvóta. Vegna þessarar niður-
færslu væru mörg stóru búin rekin með
bókfærðu tapi.
Hægt að flytja út mjólk
Guðbrandur Sigurðsson, forstjóri MS,
ræddi í erindi sínu um möguleika á að
selja íslenskar mjólkurafurðir erlendis. Á
þessu ári stefnir MS að því að selja skyr í
Whole Food búðunum í Bandaríkjunum
sem unnið verður úr 350 þúsund lítrum af
mjólk og ost sem unninn verður úr 600
þúsund lítrum af mjólk. Hann segir of
snemmt að segja til um hvernig til tekst,
en sagðist telja mikilvægt að gera þessa
tilraun. Forsenda fyrir því að ná árangri
væri að þróa hér á landi þekkingu á er-
lendum mörkuðum. Guðbrandur sagði
hins vegar að því væri ekki að neita að
skortur á mjólk á heimamarkaði hefði
neikvæð áhrif á þessa tilraun.
Guðbrandur sagði að búið væri að
skoða talsvert færeyska markaðinn og
það væri mat manna að þar væri hægt að
þróa markað sem gæti tekið við 2–3 millj-
ónum lítrum af mjólk, en það eru um 3%
af mjólkurvöruneyslu Íslendinga. Hann
sagði MS vera að hugsa um sölu á sýrðum
mjólkurvörum, júgúrt, skyri og engja-
þykkni.
Guðbrandur sagði einnig hægt að selja
sérleyfi á framleiðslu til erlendra aðila.
Skyr væri ekki einkaleyfisbundið, en við
gætum selt þekkingu á vörunni og ráð-
gjöf. Guðbrandur sagði að skyr væri nær
óþekkt vara erlendis og til að hægt væri
að selja hana þyrfti að kynna hana og
þess vegna væri MS að vinna að þessu
verkefni með tveimur erlendum aðilum.
Guðbrandur ræddi nokkuð um alþjóð-
leg viðskipti með mjólk. Hann sagði
nauðsynlegt að hafa í huga að 93% af
heimsframleiðslunni væru seld á heima-
markaði. Heimsmarkaðsverðið á þessum
7% sem seld væru milli landa væri ekki
sama verð og á heimamarkaði heldur það
verð sem framleiðendur teldu sig þurfa
að fá til að eiga fyrir jaðarkostnaði.
Guðbrandur sagði að nauðsynlegt væri
fyrir íslenska bændur að auka framleiðsl-
una um 20% á næstu árum eða um 24
milljónir lítra.
Aukin framlegð með dönskum kúm
Elvar Eyvindsson, bóndi á Skíðbakka
II í Landeyjum, byggði erindi sitt á rann-
sókn sem hann vann við Háskólann á Ak-
ureyri. Hann bar m.a. saman íslenskar
kýr og SDM-kúakynið í Danmörku. Nið-
urstaða hans var að framlegð eftir
danska kú væri 110 þúsund krónur en 68
þúsund eftir íslenska kú. Munurinn lægi í
því að dönsku kýrnar mjólkuðu mun
meira en þær íslensku. Elvar reiknaði
einnig út framlegð eftir íslenska há-
mjólkakú og danska meðalkú og niður-
staðan var að framlegðin væri sú sama.
Þetta sýndi að það væri fyrsta og fremst
nytin sem skýrði afkomumuninn á ís-
lenskum og dönskum kúabúum.
Elvar sagði að sínir útreikningar
sýndu að 95 kúa bú með íslenskar kýr
skilaði 6 milljónum í framlegð. Ef notaðar
væru danskar kýr yrði framlegðin 12
milljónir. Ef þessi bóndi byggði nýtt fjós
fyrir 50 milljónir færi framlegð með
danskar kýr niður í 9 milljónir og fram-
legð með íslenskar kýr niður í 3 milljónir.
Elvar skoðaði einnig kjarnfóðurverð
og niðurstaða hans var að verðið í Dan-
mörku væri 18 kr. en 35 kr á Íslandi.
Hann sagði að bændur í Landeyjum
hefðu gert tilraun til að ná hagstæðari
kjörum með útboði, en fóðurfyrirtækin
hefðu bæði sent bændum bréf og bent á
almenn afsláttarkjör. Þetta benti til að
það væri engin samkeppni milli fyrir-
tækjanna.
Rannsókn Elvars bendir einnig til að
kostnaður við fóðuröflun íslenskra búa sé
miklu hærri en danskra búa. Fasti kostn-
aðurinn væri mjög hár, ekki síst véla-
kostnaður. Elvar sagði engan vafa leika á
að þarna væri hæ
Elvar sagði að
isstuðningur vi
minnka og sama
vernd. Jafnframt
um hærri laun í
næði einnig til
frammi fyrir þ
óbreytta stefnu
leiða til minnka
með minni tollve
þess að það yrði d
una. Þessu fylgdi
yrði í samfélagin
kerfi við atvinnug
væri að nýta tæk
inu um hagræðin
Elvar sagðist
líta ætti á búska
brigði sem ætti
forsendum. Hann
forsendu mætti h
væri menning en
að vernda men
spurði Elvar og
kannski fara að
greiðslur (óframl
fyrir að taka í
Hann gagnrýnd
sagði þær rugla
spurði hvaða þör
rækt á Íslandi og
framtíð kornræk
Hann taldi sjálfu
vöxt greinarinna
kaupa fleiri vélar
Elvar sýndi í
„verksmiðjubúi“
þriðja áratugnum
300 kýr og fram
þúsund lítrar.
Jensen á Korpú
engan vafa leika
auðveldlega auki
að bæta við sig vi
Kúm heldur á
Kúm á Íslandi heldur áfram
að fækka þrátt fyrir að
bændur séu eindregið hvatt-
ir til að auka framleiðslu.
Staða og horfur í kúabúskap
voru ræddar á fundi sunn-
lenskra bænda. Egill Ólafs-
son fylgdist með fundinum.
Á annað hundrað bænda mætti á fund Félags kúabænda á S
Samkvæmt tölum Bændasamtakanna hefur kúm á Íslandi fæ
EIGNATENGSL OG
FJÁRMÁLASTÖÐUGLEIKI
Í skýrslum brezku greiningar-fyrirtækjanna Barclays Capi-tal og Credit Sights, sem sagt
var frá í Morgunblaðinu í gær, er
sjónum ekki sízt beint að sam-
þjöppun eignarhalds á íslenzka
fjármálamarkaðnum.
Barclays Capital vekur athygli á
því að íslenzku bankarnir eigi 80%
af öllum eignum bankakerfisins, er-
lent fjármagn sé lítið og afleiðingin
sú að í íslenzka bankakerfinu séu
óvenjulega náin og óheilbrigð
eignatengsl. Credit Sights orðar
það þannig að veikleiki bankanna,
sem m.a. felist í því hversu við-
kvæmir þeir séu fyrir verðsveiflum
á íslenzka hlutabréfamarkaðnum,
hafi verið vanmetinn. Eignarhald á
bönkunum og öðrum stærstu fyr-
irtækjunum í Kauphöll Íslands sé í
höndum nokkurra fjárfestingar-
félaga, sem oft séu undir stjórn
auðugra einstaklinga og fjölskyldna
og gagnkvæm eignatengsl algeng.
Credit Sights fjallar jafnframt
um hlutverk bankanna í hækkun
hlutabréfaverðs hér á landi og telja
vafasamt að innstæða sé fyrir
þeirri hækkun.
Bæði greiningarfyrirtækin kom-
ast að sömu niðurstöðu; að hætta sé
á að hin gagnkvæmu eignatengsl
geti leitt til þess að afleiðingar dýfu
á hlutabréfamarkaðnum – sem sé
nánast óhjákvæmileg – geti orðið
miklu víðtækari en ella. Áhrifin af
slöku gengi eins fyrirtækis geti
margfaldazt vegna gagnkvæmra
eignatengsla og vegna skuldsetn-
ingar fyrirtækja í bönkunum.
Hinar erlendu greiningardeildir
eru langt í frá fyrstar til að setja
fram áhyggjur af þessu tagi. Fyrir
rúmu ári lýsti Páll Gunnar Pálsson,
þáverandi forstjóri Fjármálaeftir-
litsins, til að mynda mjög svipuðum
sjónarmiðum á ársfundi stofnunar-
innar. Hann benti á að gagnkvæm
eignatengsl gætu „haft áhrif á
gengisþróun félaga á víxl þannig að
hætta er á að í hækkun spinnist
gengið upp langt umfram eðlilega
verðþróun“. Og þáverandi forstjóri
FME benti á að þessi áhrif gætu
líka komið til sögunnar í lækkunar-
ferli, líkt og brezku greiningar-
deildirnar benda nú á.
Páll Gunnar vakti þá jafnframt
athygli á því að einstakir lántak-
endur og viðskiptavinir fjármála-
fyrirtækja, eða samtengdir fyrir-
tækjahópar, gætu myndað mikla
áhættu í bókum fleiri en eins fjár-
málafyrirtækis. Þannig hefði FME
haft ástæðu til þess í einstökum til-
fellum að ætla að „raunveruleg
stærð áhættuskuldbindinga hafi
farið yfir leyfileg mörk“. Og Páll
Gunnar benti ennfremur á að mik-
ilvægi þessa fyrir fjármálastöðug-
leika væri augljóst þegar horft væri
til þess að leyfileg hámarksstærð
einnar áhættuskuldbindingar fæli í
sér að allt að fjórðungur eiginfjár
bankakerfisins gæti verið undir
vegna einnar og sömu skuldbind-
ingarinnar.
Í fyrrasumar fór norska fjár-
málaeftirlitið fram á það við norska
háskólaprófessorinn Thore Johnsen
að hann skoðaði stöðu íslenzkra
banka í ljósi mikilla fjárfestinga Ís-
landsbanka í Noregi og íslenzku
bankanna á Norðurlöndum yfirleitt.
Johnsen sagði í samtali við Morg-
unblaðið: „Það kom mér á óvart
hversu einsleitt eignarhaldið er,
mikið um krosstengsl og nánast
ekkert erlent fjármagn til staðar.
Útlán bankanna hafa auk þess auk-
ist verulega, meðal annars til að
fjármagna yfirtökur … Á meðan
efnahagslíf heimsins heldur áfram
að dafna þurfa Íslendingar ekki að
hafa neinar áhyggjur. Ef hins veg-
ar í harðbakkann slær, hvort sem
það verður í efnahagslífi Íslands
eða Norðurlanda, þá mun staða ís-
lensku bankanna snarbreytast til
hins verra. Þeir eru sérstaklega
viðkvæmir fyrir þessu. Og það sem
meira er, verði einn íslenskur banki
fyrir skakkaföllum mun það einnig
hafa áhrif á hina bankana.“
Eins og sjá má er verulegur sam-
hljómur með varnaðarorðum allra
þessara aðila, bæði innlendra og er-
lendra. Bankarnir hafa stundum
svarað gagnrýni frá erlendum að-
ilum með því að hún sýni vanþekk-
ingu þeirra á íslenzka fjármála-
markaðnum, en það sama verður
varla sagt um Fjármálaeftirlitið á
Íslandi.
Að sjálfsögðu ber ekki að líta á
viðvaranir af þessu tagi sem
heimsendaspár. Íslenzku bankarnir
eru sterk og arðsöm fyrirtæki. En
það er ekki tilviljun að sjónir svo
margra beinast að eignatengslunum
og þeirri aukaáhættu, sem þau fela
í sér og ber að sjálfsögðu að gefa
gaum.
Þeir, sem hafa barizt gegn æ
meiri samþjöppun í atvinnulífinu á
undanförnum árum, Morgunblaðið
þar á meðal, hafa fyrst og fremst
gert það á þeirri forsendu að það
væri ekki hollt íslenzku samfélagi
að fáeinir auðmenn gætu keypt allt,
sem fyrir verður, og ráðið þar því
sem þeim sýndist. Blaðið hefur
lagzt gegn því að eignir, völd og
áhrif færðust þannig á fárra hend-
ur. Það hefur talið heppilegra að
tryggja valddreifingu og lýðræði
með dreifðu eignarhaldi í raunveru-
legum almenningshlutafélögum.
En er ekki jafnframt að verða
ljóst að það felst í því efnahagsleg
áhætta að of mikið sé um gagn-
kvæm eigna- og hagsmunatengsl í
atvinnulífinu? Eru ekki að verða
komnar fram nægilega margar og
sterkar raddir, sem vara við afleið-
ingunum, fari svo að efnahagslífið
taki dýfu á ný? Það verður að gera
ráð fyrir að það geti gerzt einn
daginn, þótt nú séu íslenzk stórfyr-
irtæki á miklu flugi og ekkert virð-
ist þeim ofviða.
Er ekki orðið nauðsynlegt að
ræða þessa hlið málsins jafnframt á
vettvangi stjórnmálanna og setja
þessari þróun skorður? Höfum við
efni á að virða þessar viðvaranir að
vettugi?