Morgunblaðið - 26.03.2006, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 26. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Þegar ég hafði lokið síðastapistli mínum varð mérósjálfrátt hugsað til PablosNerudas og húsa hans íValparaiso, Santiago og
Isla Nera. Líkast til legið nærri að
víkja að þeim varðandi eðli sjón-
mennta og hvernig orð verða til fyrir
tilstilli sjóntauganna. Á það allt í senn
við húsin sjálf sem skáldið keypti,
endurbyggði og jók við, innréttingar
og öll þau ósköp sem hann sankaði að
sér af hlutum frá Austurlöndum fjær
sem og heimaslóðum. Mikið til í starfi
sem ræðismaður í Burma á seinni
hluta þriðja áratugarins og í upphafi
hins fjórða, ferðum til Ceylon,
Djakarta, Singapúr og víðar, heim
þaðan sneri hann 1932, en var svo aft-
ur kallaður til starfa 1935 og þá á
Spáni. Hafði verið í París og eignast
þar vini og kannski hefur áhugi hans á
að viða að sér hlutum í og með vaknað
þar, Austurlönd og Afríka ofarlega á
baugi meðal núlistamanna tímanna,
ekki síst þeirra er hölluðust að hjá-
stefnunni.
Alveg úr lausu lofti gripið af minni
hálfu, en ætli að Neruda hafi ekki
runnið blóðið til skyldunnar vitandi
um alla þá auðlegð sem Suður-Am-
eríka bjó yfir af menningarlegri
geymd úr fortíð og hugnast að stunda
nokkra samanburðafræði þá hann
fékk tækifæri til þess. En skáldið
gleymdi hvorki föðurlandinu né róm-
önsku álfunni, einkum safnaði hann
hlutum sem tengdust siglingum. Allt
mögulegt, jafnvel rúmbríkur sóttar í
skip, leit á sjálfan sig sem virkan
ferðalang um höf og lönd, um leið
óvirkan sæfara. Einkum er þetta
áberandi á Isla Negra, Svörtueyju,
sem í raun er engin eyja heldur stað-
arnafn svo stutt var í þykjustuna,
skáldskapinn um leið, og hvergi naut
sjáandinn sín betur. Vissulega stór-
brotið umhverfi þar sem haföldur
óravídda brotna hvítfyssandi á
ströndinni og ljúka vegferð sinni.
Víst höfðum við upplifað sitt-hvað af söfnunarástríðuskáldsins í endurreistumhúsunum La Sebastiana í
Valparaiso og La Cascona í Santíago,
en það var einungis forsmekkurinn af
öllu því sem beið okkar í Isla Negra.
Vígamenn Pinochets létu sér nægja
að girða staðinn rækilega af, munu
ekki hafa hróflað við neinu og veri
þeir blessaðir. Þótt nokkuð afskekkt-
ur sé og allt að tveggja tíma akstur
frá Valparaiso og þetta væri á virkum
degi voru gestir allnokkrir og bið á
því röðin kæmi að okkar holli, þannig
að tími vannst til að fá sér kaffi á ver-
öndinni og anda að sér sjávarloftinu.
Er skoðunin hófst var hópur rétt á
undan og annar á hælunum á okkur
sem segir sitt um aðsókn ferðalanga
frá öllum heimshornum á staðinn og
ekki laust við að rýnt væri vel á hlut-
ina, stóra sem smáa og hlustað af
stakri athygli á frásögn leiðsögu-
manna. En það er nú ekki málið, held-
ur hátturinn hvernig skáldið auðgaði
orðaforða sinn og andgift með full-
tingi sjónheimsins bæði innan og utan
dyra. Og þá erum við komin að kjarna
málsins sem er þýðing sjónarheims-
ins á tilurð tungumála sem stundum
virðist hafa gleymst í ákafanum við
bóknám og að skilja og skilgreina
hlutina. Líkast sem skynjunin verði
útundan í þeim leik, hörðu gildin tekin
fram yfir þau mjúku, reglustikan yfir
blóðflæðið og þótt rúnir, tákn og rit-
mál eigi sér ævaforna sögu er prent-
listin af langtum yngri toga, hin
fræga Gutenbergsbiblía til að mynda
prentuð um 1453–55. Og þótt ólæsi
væri mikið þróuðust tungumálin vel
að merkja fyrir fulltingi sjónarheims-
ins og umhverfisins á hverjum stað en
eitthvað virðist farið að förlast um
þær staðreyndir eins og margan ann-
an nytsaman vísdóm úr fortíð.
Orðgnótt Nerudas gefur til kynna
hve næmur hann var á umhverfið á
hverjum stað, að skynjunin og hugar-
flugið hafi verið góðu feti framar
skilningnum, og er það ekki raunar
þannig með alla að þeir skynja fyrst
og greina næst? Fólk skynjar tónlist
þótt það lesi ekki nóturnar, getur
jafnvel sungið eins og næturgalinn og
samið lög, lætur einneginn hrífast af
svo mörgum fyrirbærum án þess að
skilja þau. Hvað með sársaukann,
sorgina, ástina og öll skyld fyrirbæri
tilfinningasviðsins sem rista í merg og
bein þeirra er fyrir verða, skiptir þá
vísindaleg skilgreining um þau við-
komandi einhverju máli? Hvers virði
er þeim til að mynda vísindaleg skil-
greining á ástinni sem altekinn er
henni, hún gerir sjaldan boð á undan
sér en þótt óáþreifanleg sé hreyfir
hún við öllu taugakerfi þolandans, sál
og líkama. Þetta eru almennar stað-
reyndir sem allir þykjast skilja en þó
er svo komið að menn rembast eins og
rjúpan við staurinn við að hafa enda-
skipti á þeim, skilningurinn skal
koma fyrst en skynjunin mæta af-
gangi, hörðu gildunum lyft á stall á
kostnað hinna mjúku. En skynjun og
skilningur eru tvær greinar á skyld-
um meiði, grunnur og undirstaða
allra framfara í mannheimi og eins
gott að hér sé eitthvað jafnræði á
milli. Og eins og hægt er að auka við
skilning einstaklingsins á hlutina má
þroska skynjun hans á þeim sem og
öllum fyrirbærum mannlífsins þótt
síður verði gert með bóknámi.
Hér eru ýmsir listamenn ogþá ekki síst Pablo Nerudafrábært dæmi, hann varvíðförull heimsborgari en
fyrst og fremst rödd þjóðar sinnar
hvar sem hann kom, drakk í sig aðra
menningarheima en varð um leið
meiri og stærri fulltrúi rómönsku
heimsálfunnar, eins og Gabriela
Mistral. Bæði voru þau ákafir tals-
menn alþýðunnar og hvað annað var
hægt í þessari heimsálfu þar sem
kjörunum var svo neyðarlega mis-
skipt og mannslífin lítils metin.
Kommúnismi listamanna þó yfirleitt
af manneskjulegra taginu, en meira
ber á niðurrifsmönnum sem hátt láta
og sést ekki fyrir í þeim leik, með
skelfilegum afleiðingum í austrinu
þar sem mjúku gildin áttu ekki upp á
pallborðið nema í handstýrðri mynd.
Bæði Neruda og Mistral náðu að
hreyfa við innstu kviku þjóðar sinnar
sem er vel sýnilegt enn í dag hvoru-
tveggja í veglegum minnisvörðum
sem og minjagripum til sölu á götu
úti, einkum ljósmyndum og þrykkt-
um lágmyndum á koparþynnur.
Afar viturlegt að ráða þau í utan-
ríkisþjónustuna og hér voru umsvif
Nerudas meiri og sýnilegri, en sumar
þjóðir virðast eiga langt í að skilja hér
að fleira en stjórnmál og viðskipta-
gildi skuli ráða málum.
Ljóð Nerudas mettuð drama-tískum sjónrænum tjákrafti,hugarflugi og ástríðumásamt einlægni og tilfinn-
ingahita eiga vissulega erindi til okk-
ar á norðurslóðum þar sem hörð gildi,
prjál og yfirborð eru farin að ein-
kenna lífsstíl þjóðarinnar í háskalega
ríkum mæli.
Heim kominn frá Chile fékk ég að
vita að drjúgur áhugi væri á kveðskap
Nerudas og hefur Guðrún H. Tulinus
þýtt bókina „Tuttugu ljóð um ást og
einn örvæntingarsöngur“, sem út
kom í Chile 1924, en Karl Jóhann
Guðmundsson annaðist bragþýðing-
ar. Um að ræða eina vinsælustu ljóða-
bók sem komið hefur út á spænsku,
en í henni er þó ekki að finna tuttugu
stök ástarljóð heldur samsett safn
ljóða sem kallast á með ýmsum hætti.
Hér kom bókin út á vegum Háskóla-
útgáfunnar 1997 og var endurútgefin
og virðist í báðum tilvikum hafa verið
rifin út, í öllu falli eru bæði upplögin
löngu uppseld. Ástæða til að gefa
hana út í þriðja sinn og þá í eitthvað
veglegri umbúðum, hér hæfir þó
hvorki skraut né tildur.
Þá hefur Guðrún þýtt aðra nafn-
kennda bók Nerudas um ferð hans til
týndu Inkaborgarinnar Machu
Picchu í hálendi Perú og ljóðin hluti af
frægasta ljóðabálki hans, Canto gen-
eral.
Hæsti staður
mannanna í árdaga
hæsta ker sem
geymdi þögnina
líf úr steini
eftir allt þetta líf.
Bókin sem út kom í desember 2005
er tileinkuð Karli Jóhanni Guð-
mundssyni, vini og kennara, og veg-
lega að henni staðið.
Myndríkt mál og ástríðuþrungin
orðgnótt Pablos Nerudas hvalreki
hingað á norðlægar slóðir, líf hans og
atferli sannverðugt dæmi þess hvern-
ig kjarnmikið mál verður til – hlutur
verður orð …
Hlutur verður orð
Svífandi stafnlíkön í einni stofunni á Isla Negra, daman til hægri sem rýnir út um gluggann virðist upptendruð af sjónsviði
og ómælisvíddum Kyrrahafsins.
Ein myndræn hlið á draumahúsi skáldsins á Isla Negra.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
Allt
um íþróttir
helgarinnar...
á morgun