Morgunblaðið - 26.03.2006, Blaðsíða 65

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. MARS 2006 65
MENNING
KLÁUS kynnir hið
frábæra gamanleikrit
RÍTA
(EDUCATING RITA)
e. Willy Russell
Leikendur: Valgeir Skagfjörð og
Margrét Sverrisdóttir
Leikstjórn: Oddur Bjarni Þorkelsson
SUN.26. MARS kl. 20.00 - 3. SÝNING
FIM. 30. MARS kl. 20.00 - 4. SÝNING
SUN. 2. APRÍL kl. 20.00 - 5. SÝNING
SÍÐUSTU SÝNINGAR FYRIR PÁSKA
Miðapantanir í Iðnó, s. 562 9700
og við innganginn.
Einnig á midi.is
Miðaverð krónur 2.500
…„hlátursgusurnar létu ekki á sér standa“…
E.B. / DV
SÍÐASTA SÝNINGARHELGI
Pétur Gautur · Hafnarborg · 4. - 27. mars
Skemmtilegur þykir mér sáslagur sem nú stendur í dóm-húsi í Lundúnum þar sem
menn deila um Da Vinci lykil Dans
Browns. Áður hefur verið rætt á
þessum vettvangi um hvað málið
snýst og verður því ekki rætt frek-
ar hér, en angi af þessu máli er sú
mynd sem birst hefur af Dan
Brown, en hingað til hefur hann
ekki verið ýkja gefinn fyrir að tala
um sjálfan sig og sín vinnubrögð.
Lundúnablaðið The Times birti á
dögunum greinargerð Dans
Browns sem lögð var fyrir dóminn
við upphaf málsins. Í þeirri grein-
argerð, sem má nálgast á vef Times
(sjá einnig slóðina http://tiny-
url.com/epthf), segir Brown ævi-
sögu sína og frá því hvað hafi kom-
ið honum til að skrifa bækur,
metsölubækur. Uppljómunin varð
þegar hann las spennubók eftir
Sidney Sheldon, en fram af því
hafði hann helst lesið alvarlegri og
veigameiri bókmenntir, nefnir
Faulkner, Steinbeck, Dostojevskí
og Shakespeare, og ekki neitt létt-
meti frá því hann var barn.
  
Í greinargerðinni lýsir Brown þvíhvernig hann heillaðist svo af
bók Sheldons að hann gat ekki lagt
hana frá sér fyrr en hún var búin,
„hún minnti mig á hve gaman það
getur verið að lesa“ segir Brown í
greinargerðinni. Eftir þessa upp-
lifun, þegar Brown sá hvað sögu-
þráðurinn var einfaldur og textinn
léttvægur, eins og hann orðar það,
„fór mig að gruna að ég gæti skrif-
að slíka spennusögu“. Það gerði
hann síðan eftir að hafa reynt um
tíma að hasla sér völl sem lagasmið-
ur.
Annað sem mér fannst skemmti-
legt að lesa í þessari ágætu grein-
argerð Browns, sem er bæði op-
inská og einlæg, er hvernig hann
vinnur bækur sínar. Hann byrjar
semsagt að skrifa kl. 4.00 á hverj-
um morgni, alla daga vikunnar,
enda eru þá aðrir í fastasvefni og
hann hefur vinnufrið. Á skrifborð-
inu er hann með stundaglas og
hvert sinn sem tíminn rennur úr,
tekur hann sér smá hlé til að gera
líkamsæfingar.
  
Þessi uppljóstrun á væntanlegaekki eftir að draga úr sölu á
bókum Browns, enda ekki ástæða
til. Ekki geri ég heldur ráð fyrir að
fleira það sem fram kemur eigi eft-
ir að halda vöku fyrir útgefendum
hans um allan heim, sé til að mynda
ekki að það skipti máli að hann
skrifar allar sínar bækur meira og
minna eftir sömu formúlunni: Tak-
ið umdeilda staðreynd eða hug-
mynd, bætið útí saklausum vegfar-
anda og hrærið skammti af
fjársjóðsleit saman við. Látið allt
síðan gerast á einum sólarhring.
Þeir sem lesið hafa Brown geta
væntanlega staðfest að þessi form-
úla á við um allar bækur hans, en
ég get ekki nema staðfest að hún
passar við þær sem ég hef lesið,
Digital Fortress, Angels & Demons
og The Da Vinci Code. Í þeirri
fyrstu er starf NSA, þjóðarörygg-
isstofnunar Bandaríkjanna, um-
deilda staðreyndin, saklausi vegfar-
andinn heitir David Becker og
fjársjóðurinn gullhringur. Í Angels
& Demons er staðreyndin umdeilda
átök vísinda og kirkju krydduð með
illvígu leynifélagi, vegfarandinn
Robert Langdon og fjársjóðurinn
andefni. Í þeirri síðastnefndu er
síðan sú „staðreynd“ sem tekist er á
um fyrir rétti að út frá Jesú og Mar-
íu sé mikill ættbogi, vegfarandinn
aftur Robert Langdon og fjársjóð-
urinn gralið helga.
Frásögn Dans Browns af vinnu-
siðum hans minnti mig ekki lítið á
þá högun sem Antony Trollope
hafði á sínum ritstörfum á átjándu
öld.
Á nítjánda ári, 1934, byrjaði
Trollope að vinna hjá enska póst-
inum og vann þar næstu 33 árin.
Samhliða vinnunni á póstinum
skrifaði hann svo 47 skáldsögur, 40
smásögur, 3 ævisögur, 5 ferðabæk-
ur og á annað hundrað lengri
greina um ýmis málefni, póstleg og
listræn. Þessu til viðbótar reið hann
til veiða þrisvar í viku á veiðitíma,
spilaði vist við hvert tækifæri og
var tíður gestur í samkvæmum.
Lykillinn að þessum miklu afköst-
um var að hann vaknaði kl. hálf sex
á hverjum morgni, fékk sér te og
settist við skriftir næstu þrjá tím-
ana, eða þar til tími var til kominn
að halda til vinnu.
Trollope skipulagði hverja bók
nákvæmlega – áður en haldið var af
stað var hann búinn að ákveða
söguþráð, helstu persónur, kafla-
fjölda og lengd hvers kafla og hve
marga daga hann ætlaði að tæki að
skrifa hana.
Alla jafna skrifaði Trollope 40
blaðsíður á viku, en það fór þó
nokkuð eftir önnum; stundum skrif-
aði hann ekki nema 20 síður og
stundum upp undir 120. Á hverja
síðu skammtaði hann sér 250 orð,
en hann reyndi að halda þeim hraða
að skrifa 250 orð á hverjum stund-
arfjórðungi, semsagt fjórar síður á
klukkutíma. Eftir hvern dag merkti
hann síðan við í kladdanum hvernig
hefði miðað með verkið. Ef svo vildi
til að hann lauk við skáldsögu en
var ekki búinn með tímana þrjá
þann daginn byrjaði hann þegar á
næsta verki.
Sagan segir að þegar útgefendur
höfðu samband við Trollope og
báðu um skáldsögu, smásögu eða
grein spurði hann alltaf fyrst af
öllu, hvað þeir vildu mörg orð og
síðan; hvenær viltu fá verkið? Hann
skilaði víst alltaf á réttum tíma.
Vitneskja um þessi vinnubrögð er
fengin fá Trollope sjálfum því í ævi-
sögu hans, sem kom út að honum
látnum, segir hann skilmerkilega
frá öllu saman.
Heldur varð þessi opinskáa frá-
sögn Trollope til nokkurs álits-
hnekkis, því í stað hinnar róm-
antísku myndar af innblásna
snillingnum birtist lúsiðinn embætt-
ismaður.
Trollope hefur eiginlega ekki
borið sitt barr upp frá því og það
þótt til sé félagsskapur sem hefur
að markmiði að auka veg hans, The
Trollope Society (sem ég var reynd-
ar félagi í um tíma). Vissulega eru
bækur hans mis-merkilegar, marg-
ar dægurbókmenntir síns tíma, en
aðrar hafa staðist tímans tönn að
mínu mati, til að mynda Orley
Farm, þar sem réttlæti og störf lög-
manna eru undir smásjánni, He
Knew He Was Right þar sem
Trollope segir frá manni sem geng-
ur af vitinu af afbrýðisemi, og svo
meistaraverk hans, The Way We
Live Now, sem segir meðal annars
frá athafnamanninum Auguste
Melmotte – ókræsileg persóna sem
maður hefur þó vissa samúð með.
(Þess má geta að Trollope fór
víða um heim í erindum ensku póst-
þjónustunnar og kom meðal annars
hingað til lands. Gaman væri að
komast í heimildir um þá heim-
sókn.)
Innblásinn iðnaðarmaður
’Takið umdeilda staðreynd, bætið út í saklausum veg-faranda og hrærið skammti af fjársjóðsleit saman við.‘
Anthony Trollope
arnim@mbl.is
AF LISTUM
Árni Matthíasson
Dan Brown
TÍALDARFJÓRÐUNGSAFMÆLI
W.A. Mozarts er rétt hafið, og lagði
Kammersveit Reykjavíkur af því
tilefni nýjast sitt af mörkum á vel
sóttum tónleikum sínum í Salnum á
sunnudagskvöld þar sem þrjú af
sex verkum dagskrár voru eftir
snillinginn frá Salzburg, auk eins í
útsetningu Arvo Pärts.
Með fullri virðingu fyrir Mozart
var meginsegull tónleikanna að
þessu sinni síður meistarasmíðar
hans, er hæst risu í lokin með K516,
en hið sjaldheyrða hljóðfæri gler-
harpan. „Glass armonica“ í nafngift
Benjamins Franklins, er betr-
umbætti eldra vínglasaspilið 1762
með því að raða glerskálum eftir
fótknúnum hverfimöndli í vatnsbaði
og auðveldaði þannig fjölradda
flutning. Þrátt fyrir íslenzka hörp-
unafnið (sbr. „steinharpa“) er gler-
nikkan m.ö.o. fingrastrokið afbrigði
af klukkuspili.
Hún varð tízkuhljóðfæri rókókó-
tímans og entist fram í snemmróm-
antík. Eða allt þar til kvisaðist að
iðkendur biluðu á sálinni – sem
seinna reyndist stafa af eitrun frá
blýheldu kristalsgleri; eitrun sem
einnig getur hlotizt af drykkju vín-
fanga úr kristalskaröfflum. Leiðir
það ósjálfrátt hugann að Beethov-
en, sem varð síðastur klassískra
meistara til að semja fyrir gler-
hörpu. Því þó ekki léki hann sjálfur
á hljóðfærið, mældist hárlokkur
hans fyrir fáeinum árum með marg-
falt meira blýhaldi en eðlilegt er.
Tvennt vakti dálitla undrun mína
við framkomu franska spilarans, er
ku aðeins einn af þremur í heimi
sem hafa viðurværi af glerhörpu-
leik. Nefnilega að ekki var tekið
fram að hér bæri lifandi glerhörpu-
leik fyrir íslenzk eyru í fyrsta
skipti. Svo og hitt að spilarinn
skyldi ekki nota vatnsbaðsgerð
Franklins heldur væta í staðinn
fingurna í vatnsskál. En vera kann
að hljómbærar ástæður hafi legið
þar að baki.
Vel mátti skilja hrifningu
rókókómanna af ljósvökrum tónum
hörpunnar, er hljómuðu einhvers
staðar á milli englasöngs og álfa-
flautna úr iðrum klakahallar, enda
þótt tjáningarmöguleikar hennar
ættu sér greinilega sín takmörk.
T.a.m. í lágværu og þröngu styrk-
sviði (það upplýstist í hléi að spil-
arinn notaði magnara), hættu á
ískrum, eða að styztu nótur svöruðu
stundum ekki í tæka tíð. Virtist þó
ljóst að Bloch hefði flest tilskilin
ráð í hendi sér, eins og bezt mátti
heyra í fáskipuðustu verkunum –
Sónatínu eftir C.P.E. Bach H491 (á
móti 2 fiðlum og sellói) og einleiks-
verki Mozarts Adagio K356 frá
1791.
Þrátt fyrir að Adagio & Rondo
Mozarts K617 fyrir glerhörpu,
flautu, óbó, víólu og selló frá sama
ári tók ýtrasta tillit til viðkvæmni
nuddspilsins, var samt með herkj-
um að harpan næði þokkalegu sam-
vægi. „Weeps and ghosts“ [13’]
unga norska tónskáldsins Jans
Eriks Mikaelsens, er hér var frum-
flutt undir stjórn höfundar, dró full-
an lærdóm af því og notaði mest-
megnis glerhörpuna sem
bakgrunnshljóðfæri, er á hinn bóg-
inn gerði sitt til að undirstrika
hindurvitnaleg tjábrigði verksins í
reimu samræmi við gliss og flautu-
tóna strengjakvartettsins.
Anna Guðný Guðmundsdóttir lék
dáfallega Adagioþátt Mozarts úr
Píanósónötunni í F-dúr K280, og
síðan sama verk með fiðlu- og selló-
viðbótum Arvos Pärts, er gerðu að
vísu lítið annað en að ljá þættinum
flöktandi aukaskugga nútímans,
mest í byrjun og enda. Öllu sterkar
stóð eftir meitluð túlkun strengja-
leikarafimmu Kammersveitarinnar
á meistaralegum Kvintetti Mozarts
í g K516, er vísaði m.a. í hrynheimi
Menúettsins fram á miðskeið
Beethovens. Ekki var síðri dúnfág-
aður tregi adagióanna, og stappaði í
hinu seinna nærri yfirjarðneskum
þokka „Elvíru Madigan“ píanókons-
ertsins fræga – nánast eins og í
hægkvikmynduðum pírúettum
heimsballerínu í listskautahlaupi.
Eitraður englasöngur
TÓNLIST
Salurinn
Verk eftir C.P.E. Bach, Mozart, Pärt og
Jan Erik Mikaelsen (frumfl.) Thomas
Bloch glerharpa ásamt meðlimum úr
Kammersveit Reykjavíkur (Rut Ingólfs-
dóttur & Sigurlaugu Eðvaldsdóttur fiðla,
Þórunni Ósk Marinósdóttur & Söruh
Buckley víóla, Sigurði Bjarka Gunn-
arssyni selló, Martial Nardeau flauta,
Daða Kolbeinssyni óbó og Önnu Guðnýju
Guðmundsdóttur píanó). Sunnudaginn
19. marz kl. 20.
Kammertónleikar
Ríkarður Ö. Pálsson