Morgunblaðið - 26.03.2006, Blaðsíða 11

manna minnum, en hvað gerðu útgerðirnar,
þær sendu nánast allan aflann í frystingu og
létu bræðslurnar nánast eiga sig. Ég sé ekki
betur en að sjávarútvegsfyrirtækin fari í
gegnum þetta án þess að verða fyrir miklum
skakkaföllum, þó að auðvitað hafi þetta verið
áfall. Það má nefna mörg önnur sambærileg
dæmi úr íslensku efnahagslífi. Við Íslend-
ingar höfum og eigum að hafa mikla trú á
því sem við erum að gera. Það er ekkert nýtt
að aðrir séu fremur vantrúaðir á getu lítillar
þjóðar, en það hefur ekki stoppað okkur
hingað til. Lykilatriði er að sækja fram af
skynsemi og hafa trú á hlutunum, annars er
ekki nokkur leið að aðrir hafi trú á því sem
við erum að gera.“
Gengi hagstætt sjávarútvegi
– Hverjar álítur þú framtíðarhorfur í ís-
lensku efnahagslífi?
„Stjórnvöld hafa verið að beina athyglinni
að undanförnu að áætlunum í ríkisfjármál-
um. Horfur eru á því að afkoma ríkissjóðs
muni versna á næstu árum ef það dregur úr
hagvexti. Og ýmsir hafa horft til þess að
hagvöxtur verði aðeins 2 til 2,5%. Það er lítill
vöxtur á okkar mælikvarða, því að hér hefur
hagvöxtur verið frá 5 og upp í 8% á síðustu
árum. Það er mjög hraður vöxtur og við viss-
um alltaf að það myndu skapast ákveðin
vandamál í hagkerfinu þegar svo hratt væri
farið.
En menn hafa haft áhyggjur af því að það
verði alltof lítill vöxtur í nánustu framtíð
nema til komi framkvæmdir í stóriðju og
virkjunum. Ég er algjörlega sannfærður um
að við þurfum á því að halda á næstu árum
að eitthvað af þessum hugsanlegu fram-
kvæmdum verði að veruleika. Og ég er viss
um að af því verður. Áhuginn er það mikill
að við eigum eftir að fá þessar framkvæmdir
inn í íslenskt efnahagslíf á næstu árum. Ef
okkur tekst að raða þeim skynsamlega upp,
þá verður hagvöxtur 3 til 4% að jafnaði. Það
mun tryggja hér áframhaldandi hagvöxt og
skapa svigrúm til frekari uppbyggingar ís-
lensks efnahagslífs og aukins kaupmáttar.
Á sama tíma er iðnaðarráðuneytið með
miklar hugmyndir um að efla nýsköpun sem
kynntar verða á næstunni. Það mun varða
miklu fyrir framtíðina. Og gengi krónunnar
er orðið hagstætt sjávarútveginum, ferða-
mannaiðnaðinum og nýsköpunarfyrirtækjum.
Ég held það sé alveg útilokað að gengið
styrkist með sama hætti og áður. Þannig að
nú ættu þessi fyrirtæki að horfa fram á
nokkuð góðan rekstrargrundvöll og það
skiptir að sjálfsögðu miklu máli. Eftir þessa
aðlögun sem nú er að verða eru skilyrðin því
góð fyrir okkar atvinnulíf.“
Má ekki einblína á skuldir
En vandi dagsins er að það hefur skapast
vantraust á mörkuðum og það getur tekið
nokkurn tíma fyrir bankana að ná í nauðsyn-
legt fjármagn til uppbyggingar á næstu ár-
um, að sögn Halldórs. „Ég trúi því að það
muni takast og að þegar menn átti sig á
framtíðarmöguleikum íslenska hagkerfisins á
næstu árum, held ég menn geti ekki annað
en komist að þeirri niðurstöðu að Íslend-
ingar séu traustsins verðir. Það hefur aldrei
neinn tapað á því að lána okkur peninga.
Það sem margir hafa einblínt á undanfarið
eru þessar miklu skuldir erlendis. Menn
virðast hins vegar hafa gleymt að líta á eign-
irnar á móti. Ef einn eða tveir af stóru bönk-
unum væru skráðir erlendis, myndu skuldir
Íslands stórminnka og megnið af starfsemi
KB banka er t.d. á erlendri grundu. En ég
tel að ef það gerðist, þá yrði það mikil veik-
ing fyrir íslenska hagkerfið. Sem gamall
endurskoðandi veit ég að það hefur aldrei
verið góð regla að líta aðeins á skuldirnar.
En við þurfum á því að halda að njóta láns-
trausts og það höfum við gert í gegnum tíð-
ina. Ég tel að tækifærin í íslensku samfélagi
séu gífurleg. Við höfum gott af því að hægja
aðeins á okkur og að markaðurinn jafni sig.“
Má ekki mála allt svart og hvítt
– Telur þú að þessi neikvæða umræða eigi
eftir að auka skilning á stóriðjustefnu rík-
isstjórnarinnar?
„Að ríkisstjórnin hafi það sem kallað er
stóriðjustefna er nú eitthvað sem hefur verið
fundið upp af andstæðingum ríkisstjórnar-
innar, fólki sem telur að stóriðja sé atvinnu-
vegur sem eigi ekki að eiga sér stað. Ég
spyr á móti: Var rangt að byggja upp í
Straumsvík rétt fyrir 1970 við erfiðar að-
stæður í íslensku efnahagslífi? Var rangt að
koma efnahagslífinu í gang eftir ördeyðu
með stóriðjuframkvæmdum á Grundartanga
á sínum tíma? Raunar gildir það einnig um
stækkunina í Straumsvík. Var rangt að
byggja upp fyrir austan og ná meira jafn-
vægi milli landsbyggðar og höfuðborgar-
svæðisins? Ég segi nei, án þessara ákvarð-
ana væri íslenskt efnahagslíf fátækara.
Var rangt að auka frelsi bankanna og gera
þá að því stórveldi sem þeir hafa verið –
brynvörnin í sókn íslenskra fyrirtækja inn á
við og út á við? Ég segi nei. Við þurfum á
þeim að halda áfram.
Þurfum við ekki líka á því að halda að nýta
okkar helstu auðlind, sem er orkan í okkar
fallvötnum, ám og jarðhita. Jú, auðvitað
þurfum við á því að halda. Ég tel að þau
tækifæri sem í þessu felast séu nauðsynleg
fyrir íslenskt efnahagslíf. Þetta er nú einu
sinni þannig að það sem menn hrópa niður
annan daginn kalla menn á hinn daginn. Ég
hef talað fyrir því í nokkuð langan tíma að
við þurfum að fara í þessi mál en með skyn-
samlegum hætti. Og ég er þeirrar skoðunar
að meiri skilningur ríki á því við þær að-
stæður sem komnar eru upp.
Ríkisstjórnin leggur fyrst og fremst
áherslu á að auka fjölbreytni í íslensku at-
vinnulífi, að sögn Halldórs. „Ekki er langt
síðan menn höfðu þá trú í pólitískri umræðu
hérlendis að sjávarútvegur, landbúnaður og
minni iðnaður væri okkur alveg nægilegt
veganesti um alla framtíð. Við ættum ekki að
hugsa stærra. Auðvitað leggjum við áherslu
á þekkingariðnað og nýsköpun, en ég hef
alltaf mælt gegn því að þetta séu andstæður.
Án sjávarútvegsins hefði fyrirtæki eins og
Marel ekki orðið til. Og það má nefna mörg
önnur dæmi. Án virkjananna og stóriðjunnar
hefðu verkfræðistofur á heimsmælikvarða
ekki orðið til hér á landi. Án nýtingar jarð-
hitans hefði ekki myndast sú gífurlega þekk-
ing hér á landi á því sviði sem orðin er út-
flutningsvara. Þetta helst í hendur og
umræðan sem gengur út á að mála allt svart
og hvítt er mjög slæm. Í þessu eins og öðru
er miðjustefnan best – að vera ekki alltaf í
öfgum út og suður.“
Sambærileg kjör um allt land
– Þarf ríkið að vinna gegn þenslunni með
því að fresta framkvæmdum, svo sem bygg-
ingu nýs hátæknisjúkrahúss?
„Þessar framkvæmdir eru ekkert að fara í
gang. Ég hef meiri áhyggjur af því eins og
staðan er að það verði frekar of lítið um að
vera hér á næstu árum. Það fer allt eftir því
hvaða uppbygging verður í atvinnulífinu.
Verðmætasköpunin skiptir mestu máli. En
við höfum á undanförnum árum reynt að
draga úr opinberum framkvæmdum. Á sama
tíma hafa sveitarfélögin verið að auka sínar
framkvæmdir, að því þurfa menn að huga.
Þegar kallað er eftir meira aðhaldi í rík-
isbúskapnum, sem við gætum vissulega ráð-
ist í, gerum við það ekki öðruvísi en að fara
inn í velferðarkerfið. Það að draga úr út-
gjöldum til heilbrigðismála, tryggingamála
og menntamála, sem eru stærsti þáttur í
fjárlögum, um nokkra milljarða er gífurlega
sársaukafullt. Við þessar aðstæður, skipta
örfáir milljarðar í ríkisbúskapnum ekki sköp-
um. En það leysir okkur ekki undan því að á
næstu árum þurfum við að sýna mikla aðgát
í ríkisfjármálum. Ég tel að við höfum gert
það og munum gera það áfram.
Eitt af þeim vandamálum sem við höfum
staðið frammi fyrir eru þessi gífurlegu lán út
á húsnæði. Við sáum það ekki fyrir þegar við
fórum af stað með þá hugsjón að Íslendingar
ættu að geta fengið sambærilega fyrir-
greiðslu í húsnæðismálum og fólkið í ná-
grannalöndum okkar, að unga fólkið ætti að
geta stofnað heimili með sama hætti og ungt
fólk á hinum Norðurlöndunum. Þetta er orð-
ið að veruleika. Og þarna hefur verið farið
nokkuð geyst. En sem betur fer segjast
bankarnir vilja hægja á og þá viljum við
gjarnan vinna með þeim. En þá þarf að vera
á hreinu að það ríki jafnræði, þannig að fólk
um allt land búi við sambærileg kjör. Þess
vegna höfum við ákveðið að reyna að ná nið-
urstöðu í það mál sem fyrst. Ég tel að það
þjóni hagsmunum allra, þeirra sem ætla að
stofna heimili, ríkisins og bankanna líka.
Unnið er að þessu máli af fullum krafti.“
Einhliða ákvörðun vonbrigði
– Hver er staða Íslands í varnarmálum
eftir ákvörðun Bandaríkjamanna um að
draga herafla sinn frá Íslandi?
„Ég hef gert ráð fyrir því lengi að Banda-
ríkjamenn minnki viðbúnað sinn hér á landi.
En ég átti von á því að það gerðist í samn-
ingum en ekki með einhliða ákvörðun þeirra.
Það eru mikil vonbrigði sem hafa skapað
vantraust. Og nú munu næstu vikur leiða í
ljós hvort traust geti orðið á nýjan leik.
Það verður viðræðufundur næsta föstudag
og þar munu Bandaríkjamenn leggja fram
sínar hugmyndir um hvað eigi að koma í
staðinn. Þeir munu væntanlega leggja fram
sínar hugmyndir um það að hvaða leyti
þeirra skuldbindingar muni vera nægilegar
gagnvart Íslandi og Atlantshafsbandalaginu.
Við þessar aðstæður taldi ég skipta meg-
inmáli að blanda Atlantshafsbandalaginu inn
í málið og hringdi strax í Jaap de Hoop
Scheffer, framkvæmdastjóra bandalagsins,
sem orðið hefur að miklu liði, á sama hátt og
George Robertson á árum áður. Þetta er
ekki eingöngu málefni Íslands og Bandaríkj-
anna heldur einnig Atlantshafsbandalagsins.
Við erum ekki einir um þá skoðun heldur er
það einnig skoðun bandalagsins að hér þurfi
að vera ákveðinn varnarviðbúnaður sem
þjónar Íslandi og norðurhöfum, sem er varn-
arsvæði bandalagsins. Mér finnst það mjög
jákvætt að Scheffer telur að Atlantshafs-
bandalagið sé tilbúið að koma að vörnum
landsins og við munum leggja mikið upp úr
því að hafa náið samstarf við það.“
Fara þyrlurnar og þoturnar á næstu vikum?
– Hvernig verður staðið að björgunarmál-
um þegar þyrlurnar verða kallaðar heim?
„Við stöndum frammi fyrir því núna að
þurfa að vinna hratt vegna þess að verið er
að kalla þessar flugvélar og þyrlur héðan.
Menn hafa gefið í skyn að það geti jafnvel
orðið á næstu vikum. Við höfum vænst þess
að geta leyst björgunarmálin til lengri tíma
litið, en nú þurfum við líklega að fara út í
skammtímaráðstafanir. Því að það má aldrei
verða að það skapist óöryggi á hafinu í
kringum okkur.
Það er líka staðreynd að það fara 91 þús-
und flugvélar um íslenska lofthelgi á hverju
ári. Og ef að Keflavíkurflugvöllur er ekki
starfandi, skapast mikið óöryggi í öllu flugi
yfir hafið. Mér finnst þetta mál ekki hugsað
til hlítar af hálfu Bandaríkjamanna, en við
munum að sjálfsögðu hlusta á þá og meta í
framhaldinu næstu skref. Við höfum haft
góða reynslu af samstarfinu við þá og viljum
halda því áfram. En það verður að þjóna
hagsmunum beggja og mér finnst að þeir
hafi tekið lítið tillit til okkar undanfarið. Ég
tel að á næstunni liggi það fyrir að Ísland
kemur til með að færast nær Evrópu og fjær
Norður-Ameríku í utanríkismálum.“
– Hvaða kostir eru í stöðunni þegar kemur
að því að tryggja varnir landsins?
„Það hefur verið rætt að þessi mál verði
leyst með bandarískum flugsveitum sem
komi reglulega til landsins frá Bretlandi og
Bandaríkjunum og hafi hér skammtíma við-
veru. Nú að sjálfsögðu kemur líka til greina
að önnur ríki Atlantshafsbandalagsins komi
að vörnum Íslands. Þetta á eftir að fara yfir.
Síðan er ljóst að við höfum verið að byggja
upp náið samstarf við Evrópuríkin á sviði
baráttunnar gegn hryðjuverkum og glæpa-
starfsemi. Schengen-samstarfið er mjög mik-
ilvægt í því samhengi. Þar hafa orðið miklar
breytingar á undanförnum árum og þetta er
nokkuð sem við þurfum að styrkja enn frek-
ar. Þannig að margt kemur til með að breyt-
ast á næstu árum. En ég hefði viljað sjá þær
breytingar gerast hægar.
Ég er þeirrar skoðunar að við séum betur
í stakk búin að takast á við brotthvarf varn-
arliðsins en nokkru sinni fyrr. Við höfum bú-
ið okkur undir það með ýmsum hætti, t.d.
með því að styrkja starfsemina á Keflavík-
urflugvelli. Þá eru íslensk verktakafyrirtæki
minna háð varnarliðinu en áður. Ég nefni
sem dæmi Íslenska aðalverktaka, sem áður
voru alfarið upp á varnarliðið komnir en eru
lítið háðir því í dag. Einnig má nefna upp-
byggingu lögreglunnar og sérsveitarinnar.“
Ruglingsleg skilaboð
– Hversu mikill hluti þeirra íslensku
starfsmanna sem vinna fyrir varnarliðið, ým-
ist sem starfsmenn þess eða verktakar, mun
missa störf sín?
„Við vitum það ekki. Það verður ekki sami
fjöldi sem mun starfa þar áfram, en á móti
kemur að starfsmönnum hefur fjölgað um 70
til 100 á hverju ári á Keflavíkurflugvelli
vegna aukinna umsvifa þar. Það eru 61 þús-
und lendingar og flugtök á ári á Keflavík-
urflugvelli eða 170 á dag, þannig að flug-
umferð fer mjög vaxandi. Þar eru líka
möguleikar á margvíslegri annarri starfsemi
sem verður farið yfir. Ég tel að við munum
leysa þetta mál, en það tekur nokkurn tíma.“
– Verður þetta til að flýta stækkun álvers-
ins í Straumsvík?
„Ég geri mér ekki grein fyrir því. Það er
að sumu leyti í jákvæðum farvegi og að öðru
leyti neikvæðum. Viðræður eru í gangi við
Landsvirkjun. En hinsvegar er afar óljóst
hvað Hafnarfjarðarbær ætlar sér. Ég tel það
standi upp á Hafnfirðinga að koma með skýr
skilaboð um hvað þeir vilja. Það getur ekki
átt sér stað atvinnuuppbygging í andstöðu
við íbúana og bæjaryfirvöld. En ég tel að það
hafi komið mjög ruglingsleg skilaboð frá
bæjarstjórninni í þessu máli.“
Hart að okkur sótt
– Nú hefur Framsóknarflokkurinn ekki
komið vel út úr skoðanakönnunum. Hefurðu
áhyggjur af stöðu flokksins?
„Ég tel að málefnastaða Framsóknar-
flokksins sé mjög góð. Á undanförnum tíu
árum höfum við komið í framkvæmd gíf-
urlegum breytingum og framförum í okkar
þjóðfélagi. Það hefur verið hart að okkur
sótt og við gagnrýndir harkalega fyrir flest
af því sem við höfum gert. Það sýnir að það
sé einhvers virði sem við höfum verið að
gera,“ segir Halldór og hlær.
„En því er ekki að neita að skoðanakann-
anir hafa ekki verið okkur hagstæðar Aðal-
atriðið í stjórnmálum er að mínu viti að hafa
trú á því sem við erum að gera. Og ég er
þeirrar skoðunar að það eigi eftir að meta
Framsóknarflokkinn fyrir forystu í mörgum
mikilvægum málum, bæði á sviðum atvinnu-
uppbyggingar og bættrar þjónustu í velferð-
armálum. Þannig að ég tel að við munum
halda okkar striki.
En ég tel mikilvægt fyrir flokkinn að fá
góða útkomu í komandi sveitarstjórnarkosn-
ingum. Ég tel að flokkurinn fái fulltrúa hér í
höfuðborginni og trúi því að fáum tvo full-
trúa. Það er náttúrulega okkar verkefni að
fara í þá baráttu á næstunni. Ég ætla ekki
að neita því að við höfum orðið fyrir heil-
miklu andstreymi. En það er ekki í fyrsta
skipti sem við lendum í því. Í aðdraganda
síðustu kosninga voru margir búnir að af-
skrifa okkur. Og þeir eru afskaplega margir
núna sem vilja helst afskrifa okkur og telja
að við eigum ekki mikinn tilverurétt. En ég
verð að hryggja það fólk með því að við er-
um ekkert að baki dottin.“
Erfitt að búa við sveiflur
– Að síðustu, brennur eitthvað á þér sem
þú vilt koma á framfæri?
„Það brennur ekkert á mér,“ segir Halldór
hæglátur. „Ég hef alltaf verið bjartsýnn. Ég
hef óskaplega mikla trú á íslensku samfélagi.
Og ég hef oft þurft að taka þátt í bæði erf-
iðum ákvörðunum og margvíslegu and-
streymi sem við höfum orðið fyrir. En ég hef
lært mikið á því. Og aldrei misst trúna á það
sem framundan er. Ég tel að það sé slíkur
kraftur í Íslendingum og íslensku samfélagi
að það fái enginn stöðvað það, hvorki nei-
kvæð umfjöllun né ósanngirni. En hinsvegar
verðum við að vera menn til að taka rétt-
mætri gagnrýni og læra af henni. Og við
þurfum líka að læra þá lexíu að það verður
alltaf erfitt að reka lítinn gjaldmiðil í frjálsu
fjármagnsstreymi á alþjóðlegum mörkuðum.
Og það er kannski sá lærdómur sem við
þurfum fyrst og fremst að velta fyrir okkur
á næstu vikum og mánuðum.“
– Þurfum við ekki krónu sem lagar sig að
íslenskum aðstæðum?
„Það er stóra spurningin. Það hefur sína
kosti og sína galla. Það er líka mjög erfitt að
búa við sveiflur. En það kallar á annarskon-
ar hagstjórn. Stærri gjaldmiðlar eru stöð-
ugri og vaxtakostnaður þar er miklu lægri.
Ef við viljum vera samkeppnishæf á alþjóð-
legum mörkuðum, eru vextirnir oft stærsti
þátturinn. Nú horfum við inn í þá tíma að
vextir koma til með að hækka og það hefur
áhrif á íslenska atvinnuvegi og íslensk heim-
ili. Þannig að það er eins með þetta og allt
annað. Það er hvorki hvítt né svart. Þar af
leiðandi þurfa menn að finna miðju sem er
skynsamleg.
En mér finnst að umræðan um þetta hafi
líka einkennst af svarthvítum sjónarmiðum
sem ég er ósáttur við. Þess vegna hef ég á
undanförnum árum reynt að laða fram mál-
efnalegri umræðu, t.d. um Evrópumál. Þann-
ig að menn væru tilbúnir að líta á það af
hógværð og raunsæi og rýna í framtíðina og
taka mið af því að við erum að verða svo inn-
vígð í alþjóðasamfélagið að þaðan komum við
aldrei til með að hverfa aftur og þurfum að
taka mið af því og það er ekki alltaf auðvelt
verkefni. En við getum ekki komist undan
því. Mér finnst stundum að sumir forðist
umræðuna af því að þetta er óþægilegt. En
mér finnst tilhugsunin ekkert óþægileg. Ég
hef alltaf haft gaman af því að takast á við
krefjandi verkefni.“
’Ég hef gert ráð fyrir því lengi aðBandaríkjamenn minnki viðbúnað sinn
hér á landi. En ég átti von á því að það
gerðist í samningum en ekki með ein-
hliða ákvörðun þeirra. Það eru mikil
vonbrigði sem hafa skapað vantraust.
Og nú munu næstu vikur leiða í ljós
hvort traust geti orðið á nýjan leik.‘
pebl@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. MARS 2006 11