Morgunblaðið - 26.03.2006, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 26. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Mikill meirihluti Vestur-landabúa virðist hafa þámynd af Íran samtím-ans að það sé öfgafullt
trúarofstækisríki þar sem tíminn hafi
nánast staðið í stað eftir að vini
Bandaríkjanna og ekki síst vest-
rænna slúðurblaða, Reza keisara var
steypt af stóli fyrir 27 árum. En fátt
er jafnfjarri sanni. Kjör hins um-
deilda forseta Mahmouds Ahmed-
inedjads hefur ekki breytt neinu og
verður vikið að hans þætti seinna í
þessari umfjöllun.
Íran er þróað nútímaland, aust-
rænt og múslímskt, þverstæðukennt
og margrætt sem hefur stóreflt
menntun og bætt stöðu kvenna eink-
um í menntunar- og fræðslumálum,
atvinnuuppbygging hefur verið mikil
enda ekki vanþörf á fyrir allar þessar
sjötíu milljónir íbúa. Með sögu sem
rekur sig mörg þúsund ár aftur í tím-
ann og menningararfleifð svo stór-
brotna að blessuð handritin okkar
blikna og blána í samanburði við það.
Umræður fara nú orðið fram fyrir
opnum tjöldum um störf þingsins í
umræðuþáttum í sjónvarpi og víðar
um að margt sé nauðsynlegt að færa
til betri vegar, svo sem er aðkallandi
að bæta tryggingarkerfi og ýmsa fé-
lagslega þætti, lengja fæðingarorlof
kvenna úr þremur mánuðum eins og
það er nú, bæta rétt til atvinnuleys-
isbóta, rétt kvenna til fóstureyðinga
eftir nauðgun og umbætur í lífeyris-
málum. Þessi mál eru nær daglega til
umræðu á íranska þinginu. Það er
ekki bara hatursáróður gegn Vestur-
landabúum sem þar er á dagskrá.
Sannleikurinn er líka sá að meðal alls
þorra manna er margt annað sem
brennur á Írönum en að einbeita sér
að Vesturlandahatri.
Þess skal vitaskuld getið að þingið
starfar undir ákveðnu eftirliti tveggja
trúarlegra ráða og til að koma málum
í gegn og þau verði að lögum skulu
þessi ráð amena þau eða senda þau
aftur til þingsins. Æðstur allra er svo
Khameini trúarleiðtogi og hann hefur
neitunarvald en hefur ekki beitt því
mörg undanfarin ár.
Og margir Íranar hafa sagt fullum
fetum að það sem þeir kysu helst væri
að koma á eðlilegum samskiptum við
Vesturlönd, bæði af þeim praktísku
ástæðum sem liggja í augum uppi,
vegna efnahagsþvingana og svo ríkir
mikil forvitni meðal ungs fólks að fá
tækifæri til að ferðast til Vesturlanda
– einkum Bandaríkjanna – og einnig
sækja framhaldsmenntun þangað.
Og fögnuðurinn og frelsið er ekki
allsráðandi á öllum sviðum. Það þjóð-
félag er varla til í öllum heimi sem
gæti státað af því. Vafi leikur á því að
mannréttindi séu virt og Íranar hafa
fengið ýmsar ákúrur þar að lútandi og
oft með réttu. En menn ættu að temja
sér opnari hugsun varðandi þetta
þjóðfélag og gæta sín á að taka öllu
sem vestrænar fréttastofur varpa yfir
okkur sem skilyrðislausum sannleika.
Öldin 20. ákaflega lagskipt í Íran
Óhætt er að fullyrða að tuttugasta
öldin var ákaflega lagskipt í Íran, þar
urðu afdrifaríkari breytingar en í
ýmsum samfélögum.
Þar á ég vitaskuld við íslömsku
byltinguna 1979. Þeirri byltingu er
lokið og annað tekið við þó mér finnist
stundum þegar ég hlusta á okkur
vestræna menn tala um málefni Írans
eins og það hafi að miklum hluta farið
framhjá okkur.
Nú síðustu mánuði hefur til dæmis
kjarnorkuáætlun Írana verið nær
daglegt umfjöllunarefni vestrænna
fjölmiðla. Í þeirri umfjöllun kemur oft
fram sú dæmigerða fáfræði og mis-
skilningur sem einkennir fréttaflutn-
ing okkar frá Mið-Austurlöndum.
Hafa ber í huga að þó olía sé unnin í
landinu og flutt út, gaslindir séu mikl-
ar, vatnsaflsvirkjunum hafi verið
komið á fót víða eru aðstæður þær að
ekki verður þeim alls staðar viðkomið.
Auk þess má ekki gleyma því að íbú-
um í landinu hefur fjölgað um helm-
ing frá 1979 og eru nú nærri 70 millj-
ónum. Það er deginum ljósara að
réttur til rafmagnsframleiðslu er í
reynd partur af rétti hverrar þjóðar
sem hefur þekkingu til að nýta sér
hana. Af hverju mega Íranar það ekki
en öðrum þjóðum leyfist það?
Og af því það er stundum gaman að
leika sér með EF-in og hvað ef þetta
hefði orðið svona og hinsegin þá
finnst mér rétt að benda á að ýmsir
fróðir menn eru á því að hefði ísl-
amska byltingin ekki orðið 1979 og Ír-
an hefði þróast í þá átt sem Bandarík-
in hefðu kosið væri ekki vafi á því að
Íranar hefðu fyrir æði löngu komið
sér upp þekkingu til að smíða kjarn-
orkuvopn – og með blessun Banda-
ríkjamanna – eða að minnsta kosti
þögn enda var Íran keisarans vildar-
vinur Ísraels í þá tíð.
Við byltinguna flýðu úr landi marg-
ir menntamanna svo að Íranar
hrukku fyrsta áratuginn langt aftur á
bak í þeim efnum og það er varla fyrr
en á allra síðustu árum sem það er að
komast í betra horf.
Menn skyldu og hafa hugfast að
meirihluti Írana nú man ekki nema
rétt endalok tíma Khomeinis og hann
per se er ekki umtalsvert umhugsun-
arefni fólks dagsdaglega. Miðaldra
fólk sem tók þátt í byltingunni af
miklum eldmóti segir nú:
Khomeini var nauðsynlegur fyrir
Íran á þeim tíma sem hann kom.
Keisarinn hafði fótum troðið trú og
hefðir okkar og Khomeini endurreisti
sjálfsmynd okkar. Við viljum nú feta
okkur áfram og gera það á eigin for-
sendum en með ákveðinni samvinnu
við austur og vestur.
Khomeini andaðist árið eftir 1989,
kominn hátt á níræðisaldur, ennþá
dýrkaður og dáður af meirihluta
landa sinna.
Það er kannski tímanna tákn og
sýnir líka húmor Írana að þeir eru
farnir að framleiða Khomeini hunang
þar sem Khomeini mynd er á glasinu.
Það er ekki illilega myndin af Khom-
eini sem við sjáum venjulega af þess-
um umdeilda manni, heldur horfir
hann ákveðið en af fullri vinsemd á
okkur.
Að Khomeini látnum tekur við nýtt
lag í sögu Írans sem hefur verið mjög
viðburðaríkt og umbótasamt – með
hliðarhoppum aftur og fram. En þeir
hafa haldið í helstu kenningar bylt-
ingarinnar enda óhætt að staðhæfa að
Íranar eru í heildina séð innilega trú-
hneigðir. Þar eru líka öfgamenn eins
og í öllum trúarbrögðum og þeir hafa
á stundum seilst lengra til áhrifa en
hinum almenna Írana þykir farsælt.
En Íranar eru líka veraldlega
þenkjandi þótt þeir séu allir sem einn
gersamlega andsnúnir því að nokkur
erlend þjóð nái aftur þeim tökum sem
Bandaríkjamenn höfðu þar frá stríðs-
lokum 1945 og til þess að Khomeini
sneri heim 34 árum síðar.
Þessi þróun frá andláti Khomeinis
hefur ekki verið í stökkum en hún hef-
ur verið jöfn og þeir segja líka að síg-
andi lukka sé farsælust.
Konur, slæður og áfengi
Þegar vestrænir fjalla um Íran er
segin saga að menn hafa þungar
áhyggjur af því að konur séu kúgaðar.
Ekki kúgaðar að því leyti að þær fái
ekki að mennta sig og síðan nota hana
til vinnu utan heimilis. Heldur af því
að þær eiga að bera slæður um hárið
og klæða sig siðsamlega.
Stundum hvarflar að mér þegar
menn fjargviðrast yfir þessu efni að
það sé ekki síst vegna þess að menn
þurfa að leiða athyglina frá því sem er
að í þeirra eigin ranni.
Þróað, austrænt nútíma
Morgunblaðið/Halla Gunnarsdóttir
Íranskar konur í eyðimerkurborginni Yasd. Í Íran hefur menntun og staða kvenna, sérstaklega í fræðslu- og menntunarmálum, verið stórefld.
Forseti Írans, Mahmoud Ahmadin-
ejad, ávarpar allsherjarþing Samein-
uðu þjóðanna í New York sl. haust.
AP
Á auglýsingaskilti í Teheran er auglýst ilmvatn frá Givenchy. Íranskar konur
kunna að bera slæðu en margir þættir vestrænnar tísku fá að slæðast með.
Íran er um margt þverstæðu-
kennt land þó því fari fjarri
að það passi við þá öfga-
kenndu ímynd sem margir
Vesturlandabúar hafa af því.
Jóhanna Kristjónsdóttir
þekkir land og þjóð vel
og er nýkomin frá Íran.
Hún segir margt brenna
á Írönum annað en hatur
í garð Vesturlandabúa.
’Það er kannski tím-anna tákn og sýnir
líka húmor Írana
að þeir eru farnir að
framleiða Khomeini-
hunang þar sem
Khomeini-mynd
er á glasinu. ‘
Reuters