Morgunblaðið - 30.03.2006, Blaðsíða 32
32 FIMMTUDAGUR 30. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
F
yrrverandi sam-
starfsfélagi minn hjá
Öryggis- og sam-
vinnustofnun Evr-
ópu (ÖSE) í Kosovo,
Hjörtur Bragi Sverrisson, var í
viðtali í Morgunblaðinu sl. sunnu-
dag. Þar ræddi Hjörtur, sem er
mannréttindalögfræðingur og
doktor í alþjóðasamskiptum, m.a.
um þörfina á því að stofnuð verði
sannleiks- og sáttanefnd um mál-
efni Kosovo. Byggðist málflutn-
ingur Hjartar á reynslu þeirri,
sem hann öðlaðist í Kosovo 2001–
2004 sem einn útsendra liðs-
manna Íslensku friðargæslunnar
(það var hann a.m.k. framan af).
Vont er til þess að vita að ef Al-
þingi Íslendinga væri búið að
samþykkja sem lög fyrirliggjandi
frumvarp um íslensku friðargæsl-
una og þátttöku hennar í al-
þjóðlegri friðargæslu, þýddi við-
talið við Hjört að hann væri
orðinn margfaldur lögbrjótur!
Hér er ég að vísa til þess sem
segir í 7. grein laganna um ís-
lenska friðargæsluliða: „Þeir
skulu gæta þagmælsku um hvað-
eina sem þeir verða áskynja um í
störfum sínum. Þagnarskyldan
helst eftir að þeir láta af störfum.“
Mig rak í rogastans þegar ég sá
orðalag þessa ákvæðis lagafrum-
varpsins. Hér eru menn ekki með
neina hálfvelgju. Friðargæslulið-
ar skulu þegja og þegja þannig að
ómi í fjöllunum. Engu máli virðist
skipta þó að menn séu ekki alltaf
að höndla með ríkisleyndarmál
eða viðkvæmar upplýsingar, sam-
kvæmt orðanna hljóðan þá mega
menn ekki tjá sig, punktur, basta.
Hér er ekki einu sinni verið að
huga að því, að sumir íslensku
friðargæsluliðanna erlendis hafa
beinlínis atvinnu af því að tjá sig
opinberlega um það sem þeir
verða áskynja um í störfum sínum
(Íslendingar hafa m.a. verið í
hlutverki talsmanna norrænna
eftirlitssveita á Sri Lanka).
Og sannarlega er þetta orðalag
afdráttarlausara en orðalag laga
um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins, en um skyldur
þeirra segir í 18. grein: „Hverjum
starfsmanni er skylt að gæta þag-
mælsku um atriði er hann fær
vitneskju um í starfi sínu og leynt
skulu fara samkvæmt lögum, fyr-
irmælum yfirmanna eða eðli
málsins. Þagnarskyldan helst þótt
látið sé af starfi.“
Þetta orðalag felur augljóslega
í sér blæbrigði, sem skipta sköp-
um, blæbrigði sem skortir í orða-
lagið í lagafrumvarpinu um ís-
lensku friðargæsluna.
En þetta afdráttarlausa orða-
lag í títtnefndu lagafrumvarpi er
svo sem eftir öðru; því miður er
það þannig að í utanríkisráðu-
neytinu hafa menn fundið hjá sér
ríka þörf til að reyna að stjórna
því nákvæmlega sem sagt er og
hvað íslenskir friðargæsluliðar
láta ósagt. Allir sem starfa í fjöl-
miðlum þekkja að í seinni tíð hafa
íslensku friðargæsluliðarnir orðið
afar varir um sig, afar tregir til að
tala við fjölmiðlamenn, vísa þeir
öllum fyrirspurnum jafnan til
ráðuneytisins. Ráða hefur mátt,
að lína hefur verið gefin út í þess-
um efnum, sem menn telja senni-
lega heillavænlegast fyrir sig að
fylgja til hlítar. Jafnvel þó að
þeim kunni að liggja eitthvað á
hjarta, hafi t.d. einhverjar at-
hugasemdir um aðbúnað sinn eða
yfirmenn sem erindi eiga í opin-
bera umræðu, sbr. þá óvissu er
ríkti um tryggingamál friðar-
gæsluliða í Afganistan sem Morg-
unblaðið sagði frá sl. vor.
Kannski liggur beinast við að
rekja þessa þróun (sem í Bret-
landi yrði kölluð „control-
freakery“) til atburðarins í Chic-
ken Street í Kabúl haustið 2004,
þegar íslenskir friðargæsluliðar
slösuðust (og afganskt barn og
bandarískur ríkisborgari týndu
lífi) sökum þess að yfirmaður
þeirra vildi staldra heldur of lengi
við í verslun sem seldi teppi.
Sá atburður kom illa við menn í
ráðuneytinu, áreiðanlega að hluta
til vegna þess að ómögulegt
reyndist að stýra því í hvaða far-
veg umræðan hér heima fór; en
sem vænta mátti varð hún heldur
neikvæð.
Sömuleiðis mun mönnum hafa
fundist heldur slæm sú mynd sem
fékkst af íslenskri friðargæslu í
Afganistan í bíómynd Kristins
Hrafnssonar, Íslenska sveitin,
2004. Efast ég um að þess sé að
vænta, að íslenskir fjölmiðlamenn
fái viðlíka aðgang að friðar-
gæsluliðunum í Afganistan aftur.
Samt færi óumdeilanlega lang-
best á því að þátttaka okkar í
verkefnum NATO í Afganistan
væri fyrir opnum tjöldum.
Mörgum þykir tónninn í frið-
argæslufrumvarpinu raunar al-
mennt býsna „hernaðarlegur“
(það má þá kannski sjá ákvæðið
um þagnarskylduna í því ljósi;
semsé sem lið í því að skapa eins
konar „heraga“). Það þarf þó
varla að koma á óvart. Eins og
Gunnar Páll Baldvinsson stjórn-
málafræðingur rekur í gagn-
merkri BA-ritgerð sinni frá því í
haust um þróun íslensku friðar-
gæslunnar þá hafa verkefni á veg-
um NATO smám saman orðið of-
an á, en staðreyndin mun vera sú
að eftir að Íslendingar tóku að sér
rekstur flugvallanna í Kosovo og
síðan í Kabúl hefur hlutfallið verið
á bilinu 70–80%; þ.e. langflestir
friðargæsluliðar fara nú hin síðari
ár til starfa við verkefni er unnin
eru undir fána NATO. Bendir
Gunnar Páll á að þetta hafi m.a.
þýtt að sú pólitíska samstaða sem
var um þróun íslenskrar frið-
argæslustarfsemi framan af sé
horfin, aukinnar togstreitu gæti
nú um stefnumótun á þessu sviði.
En í sjálfu sér er þessi NATO-
væðing skiljanleg þróun: aukinn
þrýstingur hefur verið á Íslend-
inga að leggja eitthvað til banda-
lagsins og það mun áreiðanlega
ekki draga úr þeirri áherslu, sem
menn leggja á að gera sig gildandi
þar, nú þegar bandaríska varn-
arliðið er á förum og Íslendingar
leita nýrra leiða til að tryggja eig-
in varnir.
Að stjórna því
sem sagt er
Íslenskir friðargæsluliðar skulu
gæta þagmælsku um hvaðeina sem þeir
verða áskynja um í störfum sínum.
Þagnarskyldan helst eftir að þeir
láta af störfum.
BLOGG: davidlogi.blog.is/
VIÐHORF
Davíð Logi Sigurðsson
david@mbl.is
Frumvarp til laga um íslensku friðargæsluna, þskj. 933 - 634. mál
ÞAÐ var fyrir 10 árum, að efnt
var til upplestrarkeppni í Hafn-
arborg. Keppendur voru nemendur
í 7. bekk frá fimm grunnskólum í
Hafnarfirði og grunnskólanum á
Álftanesi. Áhersla var
lögð á vandaðan upp-
lestur og framsögn og
dómnefnd, skipuð
kunnáttufólki, skyldi
skera úr um hverjir
læsu best. Þetta var
alger nýlunda hér á
landi, sem lofaði strax
góðu.
Hugmyndin var
komin alla leið frá Sló-
vakíu. Þar hafði Bald-
ur Sigurðsson, dósent
við Kennaraháskóla
Íslands, verið á ferð
og kynnst þessari hugmynd. Þegar
heim til Íslands kom sagði hann
áhugafólki um íslenskt mál og ís-
lenskukennslu frá hugmyndinni.
Nokkur þeirra tóku höndum saman
um að gera tilraun með upplestr-
arkeppni hér í Hafnarfirði. Til-
raunin tóst með þvílíkum ágætum,
að í ár eru haldnar 34 slíkar upp-
lestrarkeppnir um allt land.
Verkefni keppninnar hafa alltaf
verið upplestur á ljóðum eða sögu-
brotum, sumt skammtað af stjórn-
endum keppninnar, annað valið af
upplesurum úr nokkrum tilteknum
ljóðum eða söguköflum. Það hefur
verið einstaklega skemmtilegt að
sjá og heyra frábæra frammistöðu
keppendanna og ekki síður að sjá
hvernig þeir hafa hagað vali sínu.
Þar hefur komið vel í ljós mismun-
andi smekkur þessara nemenda,
bæði á bundnu og óbundnu máli.
Og frammistaða þeirra hefur verið
með slíkum ágætum, að ég hefi
ekki öfundað dómnefndina að þurfa
að skera úr um hver best hefur les-
ið.
Já, þeir hafa verið gómsætir
ávextirnir, sem á borð hafa verið
bornir á upplestrarkeppnum und-
anfarinna 10 ára. Og áheyrendur
hafa notið þeirra og
kunnað að meta þá að
verðleikum.
En þetta er aðeins
önnur hlið málsins.
Hin er sú, að í
hverjum skóla, sem
þátt tekur í keppninni,
fer fram mikilvægur
og merkur undirbún-
ingur. Móðurmáls-
kennarar leggja sig
fram um að æfa og
þjálfa lestrarleikni
nemenda sinna, örva
næmi þeirra og tilfinn-
ingu fyrir tjáningu sagna og ljóða.
Síðan fer fram innan hvers skóla
keppni um það, hverjir tveir þeirra
skuli verða fulltrúar síns skóla í
„Stóru upplestrarkeppninni“ í
Hafnarborg.
Þannig kemur tilvera þessarar
keppni eins og sólargeisli inn í ís-
lenskunámið, hleypir í það nýju lífi,
áhuga og kappi. Það er mikil guðs-
gjöf að lesa vel, ná tökum á fram-
sögn þannig að ljóð eða saga hrífi
áheyrandann.
Enn er ótalinn mikilvægur þátt-
ur móðurmálskennaranna. Hjá
þeim fer ómældur tími og fyrirhöfn
í að hvetja og þjálfa bekkinn sinn í
upplestrinum. Það yrði engin upp-
lestrarkeppni, ef ekki kæmi til
óeigingjörn vinna þeirra og vilji til
að efla ást og kunnáttu móðurmáls-
ins og meðferð þess. Og auðvitað
hafa viðtökurnar, sem „Stóra upp-
lestrarkeppnin“ hefur fengið, verið
þeim mikilvæg hvatning í íslensku-
kennslunni. Þökk sé þeim og heið-
ur, svo og öllum öðrum sem stutt
hafa að framgangi og tilveru
„Stóru upplestrarkeppninnar“.
Sólargeislinn frá Slóvakíu,
„Stóra upplestrarkeppnin, kom
eins og vor inn í skólana okkar,
vakti þar grósku og græn grös á
akri móðurmálskennslunnar.
„Stóra upplestrarkeppnin“ er vor-
boði sem við fögnum og metum
mikils, ekkert síður en blessaða
lóuna, sem á hverju vori syngur sig
inn í hug og hjarta allra Íslendinga.
Nú fer „Stóru upplestrarkeppn-
inni“ 2006 senn að ljúka. Ég er viss
um, að margir um landið vítt og
breitt hafa fagnað þessu góða
framtaki og notið ávaxtanna, sem
þar hafa verið fram bornir. Ég vil
fyrir mína hönd og þeirra koma á
framfæri þakklæti fyrir það
ómælda starf, sem nemendur,
kennarar og aðrir aðstandendur
þessarar keppni hafa innt af hendi.
Þeir eru starfandi vormenn við
ræktun „ástkæra ylhýra málsins“
og svo sannarlega þurfum við á
þeim að halda.
Hugmynd sem borið
hefur ríkulegan ávöxt
Hörður Zóphaníasson fjallar
um Stóru upplestrarkeppnina ’Nú fer Stóru upplestr-arkeppninni 2006 senn að
ljúka. Ég er viss um, að
margir um landið vítt og
breitt hafa fagnað þessu
góða framtaki og notið
ávaxtanna, sem þar hafa
verið fram bornir.‘
Hörður Zóphaníasson
Höfundur er fyrrverandi skólastjóri
Víðistaðaskóla.
AÐ UNDANFÖRNU hefur verið
mikil umfjöllun um heilbrigðismál
og málefni aldraðra í Hafnarfirði.
Hafnarfjörður hefur löngum verið
framarlega hvað slíka þjónustu
varðar og verður hér
farið nokkrum orðum
um félagasamtök sem
starfað hafa í Hafn-
arfirði sérstaklega að
málefnum aldraðra og
þau sem nú er verið
að stofna.
Styrktarfélag aldr-
aðra stofnað 1968
Hafnfirðingar voru
framsýnir þegar boðað
var til stofnfundar
Styrktarfélags aldr-
aðra 26. mars 1968.
Það var fv. forstjóri Sólvangs, Jó-
hann Þorsteinsson, sem var frum-
kvöðullinn og fékk í lið með sér
vaska sveit kvenna og karla til að
stofna félagið sem var hið fyrsta
sinnar tegundar hér á landi. Til-
gangur þess var að vinna að vel-
ferðarmálum aldraðs fólks í Hafn-
arfirði, m.a. með því að vekja
athygli og auka skilning almenn-
ings og forráðamanna bæjar og rík-
is á þörfum fyrir aukna þjónustu
við aldrað fólk og stuðla að því, að
slík þjónusta væri veitt.
Félag eldri borgara
í Hafnarfirði
Styrktarfélag aldraðra starfaði
mjög blómlega, þokaði réttinda-
málum fram og hafði frumkvæði að
félagsstarfi, m.a. opnu húsi og or-
lofsferðum í samvinnu við bæjaryf-
irvöld og félagasamtök í bænum. Á
næstu árum varð hreyfing víða um
land um stofnun félaga eldri borg-
ara og árið 1989 var Landssam-
band eldri borgara stofnað og um
sama leyti tók Félag eldri borgara í
Hafnarfirði við starfsemi Styrkt-
arfélags aldraðra og heldur uppi
blómlegu starfi með
um 800 félagsmenn.
AFA – Aðstand-
endafélag aldraðra
Sl. sunnudag, 26.
mars, var haldinn
glæsilegur stofnfundur
nýrra samtaka, Að-
standendafélags aldr-
aðra – AFA, sem hef-
ur beina skírskotun til
hins merka frum-
kvæðis um stofnun
Styrktarfélags aldr-
aðra fyrir réttum 38
árum á sama degi og hin nýju sam-
tök voru stofnuð. Enda þótt frum-
kvæðið komi frá Hafnarfirði er fé-
lagsaðild í AFA ekki bundin við
Hafnarfjörð og ef marka má
feiknagóðar undirtektir á stofn-
fundinum má búast við mikilli
hreyfingu um allt land meðal að-
standenda aldraðra. Stofnun AFA
er því mikið fagnaðarefni.
Öldungaþing Hafnarfjarðar
Vorið 2004 var haldið í Hafn-
arfirði unglingaþing sem leiddi til
stofnunar Ungmennaráðs Hafn-
arfjarðar (UMH) vorið 2005. Á
haustdögum 2005 vakti ég opin-
berlega máls á þeirri hugmynd að
nú væri komið að eldri borgurum
og benti m.a. á að í Danmörku eru
ákvæði í lögum um stjórnsýslu á
félagssviði sem kveða á um að kos-
ið sé á fjögurra ára fresti í „öld-
ungaráð“ (ældreråd) hvers sveitar-
félags, þar sem allir 60 ára og eldri
hafa kosningarétt og kjörgengi.
Þetta ráð starfar sjálfstætt en hef-
ur beina ráðgjafarstöðu gagnvart
bæjarstjórn.
Hugmynd þessi fékk mjög góðar
viðtökur og er nú boðað til öld-
ungaþings í Hraunseli, félags-
miðstöð eldri borgara fimmtudag-
inn 30. mars og hefst þingið kl.
10:30. Þar verða kynntar tillögur
nefndar heilbrigðisráðherra um
framtíðarskipan öldrunarþjónustu í
Hafnarfirði og greint frá nið-
urstöðum viðhorfskönnunar um
hagi aldraðra og þjónustu. Lýst
verður skipulagi Hafnarfjarðar til
framtíðar og lögð fram drög að
starfsreglum fyrir Öldungaráð
Hafnarfjarðar sem lagðar verða
væntanlega fyrir bæjarstjórn innan
tíðar.
AFA og Öldungaráð
Hafnarfjarðar
Almar Grímsson fjallar
um málefni aldraðra ’Enda þótt frumkvæðiðkomi frá Hafnarfirði er
félagsaðild í AFA ekki
bundin við Hafnarfjörð
og ef marka má feikna-
góðar undirtektir á stofn-
fundinum má búast við
mikilli hreyfingu um allt
land meðal aðstandenda
aldraðra.‘
Almar Grímsson
Höfundur skipar 3. sæti á
framboðslista Sjálfstæðisflokksins
í Hafnarfirði.