Morgunblaðið - 09.05.2006, Blaðsíða 22

Hvorki er notaður tilbúinnáburður né eiturefni í líf-rænni ræktun, en tölur
sýna að meira en 36 tonn af eitur-
efnum eru flutt hingað til lands á
ári hverju aðallega í garðyrkju, ak-
uryrkju og trjárækt. Notkun slíkra
efna er þó mun minni hér á landi en
erlendis.
Íslenskar lífrænt ræktaðar land-
búnaðarafurðir hafa verið á boð-
stólum í íslenskum matvöruversl-
unum um nokkurra ára skeið.
Neytendur hafa sýnt lífrænt rækt-
uðu grænmeti og mjólkurafurðum
gríðarlegan áhuga því framleið-
endur anna ekki eftirspurn, en að
sama skapi hafa íslenskar lífrænt
vottaðar kjötafurðir ekki átt upp á
pallborðið í eins ríkum mæli. „Skýr-
inganna má hugsanlega leita í því
að menn telja ástandið á kjötmark-
aðnum gott eins og það er og því sé
ástæðulaust að borga 20–30%
hærra verð fyrir lífrænt vottað
kjöt,“ segir Ólafur Dýrmundsson,
ráðunautur á sviði lífrænnar fram-
leiðslu hjá Bændasamtökum Ís-
lands, en hann telur að möguleikar
Íslendinga á sviði lífrænnar rækt-
unar séu miklir. „Ef við ætlum að
einskorða okkur við að framleiða
matvælin áfram sem ódýrast, end-
um við með því að eyðileggja bæði
umhverfið og heilsu fólks. Lífrænn
landbúnaður er leið til að snúa
þeirri þróun við.“
Kennslu og ráðgjöf skortir
Frumkvöðlastarf á sviði líf-
rænnar ræktunar hérlendis má
rekja til Sesselju Sigmundsdóttur á
Sólheimum í kringum 1930. Ís-
lenskir bændur byrjuðu svo í
smáum stíl að nýju upp úr 1980 og
er nú komin hátt í aldarfjórðungs
reynsla hjá þeim sem fyrstir byrj-
uðu. Aðlögun að framleiðslunni tek-
ur alltaf nokkur ár til að jarðveg-
urinn verði sem sjálfbærastur, en
sú þróun gengur mun hægar fyrir
sig í kaldari löndum en þeim heit-
ari. Þrátt fyrir gott starf frum-
kvöðla í grasrótinni, hafa stjórnvöld
og frammámenn í landbúnaði hér á
landi ekki tekið málefni lífræns
landbúnaðar nógu föstum tökum og
alls ekki í anda Evrópusambands-
ins, sem sett hefur lífræna fram-
leiðsluhætti í forgrunn með tilheyr-
andi stuðningi, sem ekki nýtur við
hérlendis, að sögn Ólafs.
Ýmsar athygliverðar rannsóknir
eru í gangi erlendis, t.d. í Banda-
ríkjunum, Bretlandi og Sviss, sem
eru að renna styrkari stoðum undir
kosti lífræns landbúnaðar. Þar
standa Danir fremstir Norður-
landaþjóða.
Vistvænt ekki sama og lífrænt
Öll hugmyndafræðin að baki líf-
rænum landbúnaði er umhverf-
isverndandi, en að sögn Ólafs eru
sterk skil á milli lífrænnar fram-
leiðslu og svokallaðrar vistvænnar
framleiðslu. „Lífræn framleiðsla
gengur miklu lengra en vistvæn
framleiðsla, sem í reynd er ekkert
annað en gæðastýring á hefðbund-
inni framleiðslu. Lífræn framleiðsla
bannar á hinn bóginn tilbúinn
áburð, eiturefni, lyfjanotkun í búfé,
erfðabreyttar lífverur og útheimtir
sem mest frelsi og mannúðlega
 RÆKTUN | Meira en 36 tonn af eiturefnum flutt til Íslands á ári hverju
„Lífræn framleiðsla skemmir
hvorki umhverfi né heilsuna“
Eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur
join@mbl.is







  


   ! 
  
 
! "#    $
 "!


! 
  
 

  % "#  &
'

(

)!

*+

,

 &'


 

   $  
$-   
 
$  $ 
 %  %$./)0$/1
( ' Morgunblaðið/Jim Smart
Daglegtlíf
maí
É
g fékk þessa svokölluðu
Afríkuveiki, sem lýsir
sér í ást á Afríku, fyrir
sautján árum þegar ég
fór til Gambíu og
Senegal. Þá féll ég fyrir þessari
heimsálfu,“ svarar Marta Ein-
arsdóttir þegar hún er spurð hvað
heilli við Afríku, en hún býr um þess-
ar mundir í Mapútó, höfuðborg
Mósambík í suðaustanverðri Afríku,
þar sem hún starfar fyrir Þróun-
arsamvinnustofnun Íslands. „Ég er
verkefnisstjóri félagslegra verkefna
og við erum að vinna með kvenna- og
félagsmálaráðuneytinu og höfum
líka styrkt frjáls félagasamtök, til
dæmis ekkna og einstæðra mæðra,
enda veitir ekki af að rétta hlut
kvenna í þessu landi.“
Fólkið ekki ólíkt Íslendingum
Marta fór fyrst til Mósambík árið
1997 þegar hún vann þar sem sjálf-
boðaliði í kennaraskóla. „Þá féll ég
kylliflöt fyrir Mósambík og fólkinu
þar. Það er einhver sérstök stemn-
ing í þessu landi sem ég hef ekki
fundið í öðrum löndum Afríku sem
ég hef komið til. Þarna er sérstök
blanda af portúgalskri menningu og
afrískri, enda var þetta portúgölsk
nýlenda. Mósambíkanar eru sérlega
hjálpsamir og hafa svipað skopskyn
og Íslendingar og eru opnir og
skemmtilegir.“ Marta segist hafa
fengið mikinn áhuga á þróun-
armálum eftir þessa dvöl og eins
varð henni hugleikið kynjamisrétti
og menntun kvenna. „Ég ákvað því
að fara til Bretlands í meistaranám í
skóla sem heitir University of East
Anglia, þar sem ég tók meistara-
gráðu í þróunarfræði með áherslu á
kynjafræði og menntun.“
„Í framhaldi af meistaranáminu
bauðst mér styrkur til að stunda
doktorsnám í menntunardeild sama
skóla. Doktorsrannsókn mín fjallar
um fullorðinsfræðslu kvenna í þró-
unarlöndum og tengsl hennar við
hjónabandsstöðu þeirra. Til þess að
vinna að þessari rannsókn dvaldi ég í
Mósambík í tíu mánuði og þar af bjó
ég í sjö mánuði meðal fólksins í litlu
þorpi sem heitir Maganja da Costa.
Til að fá aðgang að þorpsbúum og
geta tekið viðtöl og kynnst að-
stæðum þeirra bjó ég í leirkofa með
moldargólfi og stráþaki, hjá ein-
stæðri barnshafandi móður og átta
ára dóttur hennar. Systir hennar bjó
í kofa beint á móti henni og var líka
einstæð með þrjú börn og þær hjálp-
uðust mikið að og heimilishald þeirra
var sameiginlegt og ég fékk að vera
hluti af því. Þetta voru mjög frum-
stæðar aðstæður, þarna var ekkert
rafmagn og ekki rennandi vatn og
fólk svaf á tágamottum á gólfinu. En
ég fékk lánaða dýnu og setti
moskítótjaldið mitt ofan á hana og
gat rennt fyrir til að varna skriðdýr-
um og rottum aðgangs að mér á
nóttunni.“
Vasaljós til að forðast snáka
Marta segist fljótt hafa aðlagast
framandi aðstæðunum, en hitinn og
rakinn segir hún að hafi verið það
versta. „Ég var stundum svo lömuð
af hita að ég hélt ég væri komin með
malaríu. Vissulega var áhætta að
búa við þessar aðstæður, þarna er
mikið um alvarlega sjúkdóma eins
og berkla og malaríu og hreinlætis-
aðstæður ekki upp á það besta.
Reyndar var byggður kamar sér-
staklega fyrir mig sem var djúp hola
í jörðinni með stráveggjum í kring.
Baðið var svipað, vatnsfata og bolli
til að hella yfir sig og oft voru frosk-
ar með mér í baði, litlir og sætir sem
kúrðu hjá fötunni og hoppuðu af stað
þegar þeir sáu mig. Það er mjög
dimmt eftir klukkan sex á kvöldin og
ég var alltaf með gott vasaljós með
mér til að rekast örugglega ekki á
snáka.“
Mikil hræðsla við galdra
Í Maganja da Costa trúir fólk því
að hægt sé að gera nánast hvað sem
er með göldrum og er mjög hrætt við
að verða fyrir þeim. „Fólk trúir því
til dæmis að galdramenn geti sent
slöngur inn í hús á nóttunni og látið
þær ræna peningum. Og ef rottur
bíta fólk er talað um að þær hafi ver-
ið sendar af einhverjum til að gera
fólk veikt. Fólk leitar oft frekar til
galdralæknis en á heilsugæslustöð
eða sjúkrahús þegar það veikist, því
það treystir honum miklu betur.
Læknisþjónusta er af skornum
skammti þar sem menntaðir læknar
eru fáir og lítið til af lyfjum.“ Marta
komst að því að konan sem hún bjó
hjá hafði áhyggjur af að á hana yrðu
lagðir galdrar vegna öfundar yfir því
að hvít og vel stæð kona byggi hjá
henni og keypti föt, skólabækur og
annað fyrir börnin og heimilið. „Ég
hafði grun um að hún gerði sér
margar ferðir til galdramannsins af
þessum sökum, til að koma í veg fyr-
ir að eitthvað kæmi fyrir barnið sem
hún bar undir belti eða hana sjálfa.“
Svona þarf þetta ekki að vera
Þegar kom að fæðingu barnsins
passaði konan líka að segja engum
frá því, svo enginn gæti beitt göldr-
um meðan á fæðingunni stæði. Allt
fór vel og heilbrigt stúlkubarn fædd-
ist og henni var gefið nafnið Marta.
„Það er mikill heiður fyrir mig að
hún hafi verið skírð í höfuðið á mér
og mér þykir afskaplega vænt um
það. En því fylgir líka ábyrgð og ég
verð að sjá til þess að framtíð nöfnu
minnar verði sem farsælust. Enda
held ég góðu sambandi við fjölskyld-
una og heimsótti þau síðast í jan-
úar.“
Þótt Mósambík sé eitt af fátæk-
ustu ríkjum heims segir Marta að
fólkið þar sé lífsglatt í eðli sínu. „En
þegar maður kynnist því betur koma
allar sorgirnar í ljós. Margir þurfa
að takast á við barnamissi og hafa
áhyggjur yfir því að eiga ekki fyrir
nauðþurftum. Erfiðast fannst mér
að horfa upp á fátækt, vanlíðan, veik-
indi og alla þá eymd sem fólk þarf að
lifa við, og vita að svona þyrfti þetta
ekki að vera. Auðnum er jú misskipt
í heiminum. Það var mjög lærdóms-
ríkt og mikil lífsreynsla að búa við
þessar aðstæður. Ég á aldrei eftir að
gleyma þessum tíma.“
Í baði með froskum
Ljósmynd/Helgi Einarsson
Marta heldur utan um strákana sína úr fjölskyldunni, þá Nico og Victo sem
hún styrkir til náms. Lengst til vinstri er Marcia, dóttir Zamiu, og lengst til
hægri er Hassan, frændi þeirra.
Zamia sem Marta
bjó hjá, með litlu
dóttur sinni sem
hún skírði í höf-
uðið á Mörtu.
Eftir Kristínu Heiðu Kristinsdóttur
khk@mbl.is
www.iceide.is
Baðið var frumstætt, vatnsker og
krús, og svo froskar á vappi.
Lífræn
framleiðsla
Leirkofinn með stráþakinu þar sem
Marta bjó í sjö mánuði.
 LÍFSREYNSLA | Marta Einarsdóttir bjó í strákofa í Mósambík í sjö mánuði