Morgunblaðið - 09.05.2006, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 2006 27
ÞAÐ var athyglisvert að fylgjast með
opinberum viðbrögðum við sviptingum á
gengi hlutabréfa íslenskra fjármálafyrir-
tækja á liðnum vikum. Það að viðskipta-
mál landsins væru komin í
heimspressuna var litið á sem
upphefð. En þegar greining-
ardeildir erlendra fjármála-
fyrirtækja og heimsþekkt
dagblöð fóru að birta efa-
semdir um heilbrigði íslensks
efnahagslífs og áhættusamar
fjármögnunaraðferðir bank-
anna, þótti ýmsum sem skör-
in væri farin að færast upp í
bekkinn. Það þótti fáheyrt að
útlendingar þættust bera
skynbragð á íslenskt efna-
hagslíf eða íslenska útrás.
Þegar svo norski olíu-
sjóðurinn, en skylda stjórn-
enda hans er að sækjast eftir
bestu ávöxtun, tók skort-
stöðu gagnvart íslenskum
fjármálafyrirtækjum, leit
margt fyrirmennið á það sem
óvild í garð íslensku þjóð-
arinnar. Einn stjórn-
málamaður notaði meira að
segja orðið hryðjuverka-
starfsemi. Minna mátti það
ekki heita, því athygli var
þörf. Í stað hlutlægs mats og
faglegrar skoðunar varð
særð þjóðernisviðkvæmni
alls ráðandi. En það var þó
athyglisverðara, að viðkom-
andi innlendar eftirlitsstofn-
anir ýmist börðu höfðinu við
steininn eða steinþögðu. Það fer ekki á
milli mála að við erum enn að slíta barns-
skónum á sviði alþjóðlegra fjármála.
Styrkur opinberra stofnana
Þetta leiðir hugann að mikilvægi
sterkra opinberra stofnana í landinu. Oft
er því haldið fram, einkum af stjórn-
málamönnum, að þingræðið eitt skipti
máli – þingræði sem gjarnan vill breytast
í stjórnræði í höndum þeirra sjálfra.
Styrkleiki stofnana samfélagsins og sjálf-
stæði þeirra er ekki bara mikilvægt held-
ur úrslitaatriði. Á óróatímum skipta þess-
ar stofnanir iðulega ekki minna máli en
stjórnmálin sjálf. Þær ber því að efla og
styrkja.
Í þeim fjármálaóróa sem gengið hefur
yfir, hafa okkar eigin stofnanir brugðist.
Þær virtust ekki taka eftir neinum veik-
leika eða þær treystu sér ekki til að tjá
sig þar um. Engin alvöru aðvörun var
send. Engin óháð efnahagsstofnun er
starfandi í landinu. Efnahagsstofnunin var
lögð niður. Eftirlitshlutverk hennar var
bæði fólgið í úrvinnslu frumgagna til að
upplýsa um stöðu efnahagsmála á hverjum
tíma og reglubundið stöðumat. Tekið var
mark á skýrslum hennar m.a. af erlendum
efnahags- og fjármálastofnunum. Nú talar
hver hagfræðingur eða greiningarstofa í
samræmi víð þá hagsmuni sem hver og
einn er að gæta. Engin sjálfstæð greining-
arstofnun er til staðar í landinu. Það er
afleitt.
Bankaeftirlit Seðlabankans
Á sínum tíma var Seðlabankinn með
virkt eftirlitshlutverk með fjármálastofn-
unum. Bankaeftirlit Seðlabankans var virt
fyrir faglega greiningu á stöðu fjár-
málastofnana. Þótt Bankaeftirlitið væri til-
tölulega ung stofnun hafði það áunnið sér
virðingu fyrir vönduð vinnubrögð. Það var
svo hlutverk bankastjórnar Seðlabankans
að fylgja eftir ráðleggingum eða tillögum
Bankaeftirlitsins.
Um það leyti sem sá sem þetta skrifar
var formaður bankaráðs Seðlabankans
jókst, í kjölfar nýrra lagasetninga, frelsi
innlendra verðbréfa- og fjármálastofnana
verulega. Með auknu frelsi jókst þörfin á
skýrum leikreglum og virku eftirliti með
því að reglur og eðlileg vinnubrögð væru í
heiðri höfð. Bæði almenningur, sem fól
fjármálastofnunum peninga sína til ávöxt-
unar og stofnanirnar sjálfar, þurftu á því
að halda að fá traustar upplýsingar frá
óvilhöllum aðila um stöðu fjármálastofn-
ananna og vita jafnframt að hægt var að
grípa jafnharðan inní færi eitthvað úr-
skeiðis.
Með bankaeftirlitið innanborðs var
Seðlabankinn öflug stofnun sem mark var
tekið á.
Fjármálaeftirlitið
Það var í öndverðri ráðherratíð Finns
Ingólfssonar sem tekin var ákvörðun um
að taka bankaeftirlitið frá Seðlabankanum
og setja á fót nýja stofnun – Fjármálaeft-
irlitið. Rökin með þessari ráðstöfun voru
m.a. þau að nýja stofnunin yrði óháðari og
gæti tekið að sér eftirlit með öðrum fjár-
málastofnunum en bönkunum. Þetta varð
að lögum. Afl Seðlabankans var veikt að
sama skapi. Sá sem þetta
skrifar varaði við þessari ráð-
stöfun í ræðum á ársfundum
bankans og taldi þetta óráð.
Því miður hefur þróunin
sýnt að Seðlabankinn hefur
veikst verulega við þessa ráð-
stöfun. Áhrifamáttur hans er
minni. Viðskiptabankarnir,
svo ekki sé minnst á stjórn-
málamenn, hafa iðulega
undanfarin ár virt að vettugi
aðvaranir og aðgerðir Seðla-
bankans. Aðvarnir bankans
um of mikil útlán og mikinn
viðskiptahalla fóru inn um
annað eyrað og út um hitt.
Þegar bankinn varaði við 90%
húsnæðislánum var það talað
út í móa af sumum stjórn-
málamönnum, eins og um
ómerkilegt barnahjal væri að
ræða. Þótt Seðlabankinn hafi
hækkað vexti, var það undir
hælinn lagt hvort viðskipta-
bankarnir fylgdu í kjölfarið.
Þeir tóku ekki mark á bank-
anum og greiningardeildir við-
skiptabankanna fóru í leið-
indum sínum að kasta á milli
sín úrillum vangaveltum um
trúverðugleika Seðlabankans.
Verið var að grínast með
áhrifaleysi hans.
Fjármálaeftirlitið varð ekki
sú öfluga greiningar- og eftirlitsstofnun
sem búast hefði mátt við, þegar hlustað
var eftir rökum þeirra sem settu hana á
fót. Þekking er dýrmæt gæði og fámenn
þjóð á ekki marga sérhæfða menn á öllum
sviðum fjármála. Því þarf að safna þeim
saman í stað þess að sundra þeim milli
stofnana. Fjármálaeftirlitið virðist ekki
búa yfir þeirri þekkingu innandyra sem
ein er megnug til að greina tímanlega
flóknar fjármögnunaraðferðir nútíma ver-
aldarviðskipta fjármálastofnana. Utanað-
komandi áhorfanda virðist eins og menn
þar á bæ hafi ekki skilið þá hugmynda-
fræði sem lá að baki fjármögnunarleiðum
útrásarbankanna. Því fór sem fór. Íslensk-
ar fjármálastofnanir og stjórnmálamenn
voru tekin í bólinu, þegar erlendir aðilar
hófu að birta aðvaranir og benda á veik-
leika í uppbyggingu verðbréfaútgáfu út-
rásarbankanna.
Sameina Fjármálaeftirlitið
Seðlabankanum
Reynsla síðustu mánaða segir okkur að
það kann að skipta sköpum til framtíðar
að Seðlabankinn verði styrktur sem mest
á næstu misserum. Þótt rannsóknir á fjár-
málalegum stöðugleika séu mikilvægar þá
þarf formgert eftirlitsvald með fjár-
málastofnunum og peningapólitísk völd að
fylgjast að til að eftirlitið verði virt, fag-
legt og öflugt. Þessu er best fyrir komið
hjá þeirri stofnun sem mótar stefnu í pen-
ingamálum. Með því að sameina Fjármála-
eftirlitið Seðlabankanum á ný verður
mynduð sú sterka stofnun á sviði peninga-
og fjármála sem nútíma fjármálastarfsemi
í litlu landi þarf á að halda. Þetta er enn
mikilvægara ef íslenska krónan verður
enn um sinn eða til frambúðar gjaldmiðill
þjóðarinnar. Aðeins öflug stofnun með ein-
beitta og markvissa stefnu getur leiðbeint
og haft eftirlit með þeim öflugu fjár-
málastofnunum sem nú gera strandhögg
erlendis og þannig dregið úr áhættum á
fjármálalegum kollsteypum. Jafnframt
þarf að draga úr verðtryggingu og taka
næsta skref í þá átt að lengja á þeim tíma
sem verðtryggja má fjárskuldbindingar og
fjárhagslegar eignir.
En umfram allt þurfum við að skilja að
við verðum að breyta því að ákvarðanir í
fjárfestingarmálum séu í höndum stjórn-
málamanna í svo ríkum mæli sem hér er.
Meðan stærstu ákvarðanir á sviði fjár-
festinga. s.s. í orkugeiranum, eru teknar
af ráðherrum, í anda gamla Sovéts, þarf
engan að undra þótt ýmislegt fari úrskeið-
is.
Ákvarðanir stjórnmálamanna ráðast
sjaldnast af fjárhaglegum útreikningum
heldur pólitískum markmiðum. Þar að
auki hafa þeir yfirleitt átt auðvelt með að
réttlæta það að taka minni hagsmuni fram
yfir meiri.
Það þarf öflugan gjaldmiðil til að þola
slíkt hagkerfi.
Efla þarf Seðlabankann
Eftir Þröst Ólafsson
’Meðan stærstuákvarðanir á
sviði fjárfestinga,
s.s. í orkugeir-
anum, eru tekn-
ar af ráðherrum,
í anda gamla
Sovéts, þarf eng-
an að undra þótt
ýmislegt fari úr-
skeiðis.‘
Höfundur er hagfræðingur.
Þröstur Ólafsson
omi með
ætti inn í
starfsemi
okkur til
kostnað,
s hefur í
í tímans
m heild og
u á okkar
álfbærum
r af starf-
di ferða-
ð og þess
naðinn af
rnstöð
flutt
málefnum
Sagðist
neinu um
starfsemi
urflugvöll
nnslu hjá
Mér finnst
að stjórn-
uður eftir.
enni fyrir
vík. Hins
líklegt að
omi hing-
ekki mitt
er áreið-
ælir með
nvirkin í
fundinum.
ði verið í
ngar yfir-
vonir um
mál með
i unnt að
að greiða
Þetta er
arhaldsins
þar sem Mannvirkjasjóður Atl-
antshafsbandalagsins kemur þar
líka við sögu. En ef þetta tækist á
næstunni sæjum við líka fram á að
losna við umferð olíubílanna eftir
Reykjanesbrautinni, sem er mikið
hagsmunamál fyrir alla vegfarend-
ur á Reykjanesbraut. Það myndi
líka þýða að umsvifin ykjust í
höfninni í Helguvík,“ sagði Geir.
Óvissa um
starfslokasamninga
Fundarmenn lögðu fram spurn-
ingar um ýmis mál sem á þeim
brunnu og var áberandi að starfs-
menn höfðu áhyggjur af því hvort
unnið væri að gerð starfsloka-
samninga við starfsmenn. Einnig
var á það bent að huga þyrfti að
málum fyrirtækja og annarra sem
selt hefðu varnarliðinu þjónustu af
ýmsu tagi.
Fram kom í máli Árna að starfs-
lokasamningar hefðu verið teknir
upp í viðræðum en fátt verið um
svör.
Geir sagði í svörum við fyrir-
spurnum að honum væri ekki
kunnugt um hvernig Bandaríkja-
menn hefðu staðið að gerð starfs-
lokasamningum við lokanir ann-
arra herstöðva. Varnarliðið væri
vinnuveitandinn og bæri ábyrgð
gagnvart sínum starfsmönnum og
hefði fylgt ráðningarsamningum
við uppsagnir. „Ég get engu lofað
eða fullyrt neitt um starfsloka-
samninga og teldi það mjög
óábyrgt af mér að vera að gefa
mönnum einhvern ádrátt um slíkt.
Vinnuveitandinn er varnarliðið og
ef þeir ætla ekki að gera þannig
upp við menn með starfslokasamn-
ingum, er enginn annar til þess að
taka það að sér,“ sagði Geir.
kum á fundi sem bæjarstjóri Reykjanesbæjar hélt í gær
skref fyrir skref
Morgunblaðið/Eggert
inum í Fjölbrautaskóla Suðurnesja, sem Árni
varnarliðsins síðdegis í gær.
„MÉR finnst staðan ekki nógu góð.
Starfslokasamningarnir brenna á mönnum. Ég
veit um menn sem hafa unnið [hjá varnarliðinu] í 40
eða 50 ár. Þeir fengu uppsagnarbréfin send heim í
ábyrgðarpósti og síðan hefur ekk-
ert gerst,“ segir Þór Jónsson, sem
starfar hjá verslun varnarliðsins.
Sveinn Ævarsson, sem starfar
hjá flughernum, vill ekki taka
undir að ekkert hafi verið gert að
undanförnu vegna brotthvarfs
varnarliðsins. „Það er mikil vinna
í gangi í bæjarfélaginu en þú út-
vegar ekki 600 manns vinnu á Ís-
landi svona einn, tveir og þrír,“
segir hann.
Sveinn hefur starfað hjá varn-
arliðinu í yfir 20 ár og segist ekki
sjá það fyrir að varnarliðið geri
starfslokasamninga við starfs-
menn. Sveinn og Þór voru báðir
þeirrar skoðunar að gera mætti
mun betur í að þrýsta á varn-
arliðið um að ganga frá starfs-
lokasamningum. „Þetta snýst um
sómasamlegan viðskilnað,“ segir
Þór.
Þeir segjast báðir vera á þeim aldri að óþarfi sé
fyrir þá að hafa áhyggjur af að fá ekki einhvers
staðar vinnu eftir að varnarliðið fer. En það gæti
reynst þrautin þyngri fyrir fjölmarga eldri starfs-
menn sem væru að nálgast starfslokaaldur að fá
vinnu.
Þá kom fram í máli þeirra að sumir starfsmenn
hjá varnarliðinu vildu frekar bíða og sjá hverju
fram yndi en að ráða sig strax í mun verr launuð
störf sem í boði væru. Menn hefðu jú vinnu út sept-
ember.
„Á mínum vinnustað, sem er verslun varnarliðs-
ins, er mjög góður mórall. Þar tekur fólk þessu
með jafnaðargeði,“ segir Þór.
Þetta snýst um
sómasamlegan viðskilnað
Þór Jónsson
Sveinn Ævarsson
„ÞAÐ kom að mínu viti ekkert nýtt fram á þessum
fundi sem ekki var vitað áður. Það er verið að semja
um varnarmálin en ekki um framtíð vallarins í sjálfu
sér en fundurinn var ágætur til að
upplýsa fólk,“ segir Valþór S.
Jónsson, sem starfar hjá Stofnun
verklegra framkvæmda hjá varn-
arliðinu, og er hann fram-
kvæmdastjóri þess hluta sem snýr
að viðhaldi á mannvirkjum o.fl.
„Við sem störfum á vellinum
höfum áhyggjur af hvað verður
um þetta svæði og til hvers húsin
og annað sem þarna er verður
nýtt,“ segir hann.
Valþór er sem framkvæmdastjóri með stóran hóp
manna í vinnu og segir að þeim, sem eru þegar farn-
ir að leita sér að vinnu, gangi það ágætlega. Margir
séu þó ekki farnir að leita og reikni með að vinna út
uppsagnartímann. Þá séu einnig margir hverjir
komnir á þann aldur að þeim muni ganga erfiðlega
að finna störf við hæfi og geti átt erfiða tíma í vænd-
um.
„Það er þó mikilvægt að allir starfsmenn sem ég
umgengst halda ró sinni þótt þeir viti að erfiðir
tímar séu framundan.“
Valþór segir að Bandaríkjamönnum á vellinum
fækki dag frá degi. „Í kringum mig voru um 80
Bandaríkjamenn en þeim hefur núna fækkað niður í
50. Maður sér líka tæki og tól hverfa. Það fóru t.d.
þrjár Herkúlesvélar í loftið um hádegi í dag troð-
fullar af búnaði. Brottflutningurinn er í fullum
gangi.“
Allir halda ró sinni
Valþór S. Jónsson
„ÞAÐ er fyrst núna sem maður er að heyra eitthvað
jákvætt. Við vissum alltaf að a.m.k. stór hluti okkar
yrði áfram við störf vegna þess að það þarf að halda
áfram að reka flugvöllinn,“ segir
Páll Hilmarsson, sem er starfs-
maður rafeindadeildar varnarliðs-
ins, en skv. nýjum lögum sem sett
voru í síðustu viku um flug-
málastjórn eru starfsmenn raf-
eindadeildarinnar meðal þeirra
sem verður boðin áfram vinna hjá
flugmálastjórn Keflavíkurflug-
vallar eftir að varnarliðið fer af
landi brott.
Aðspurður hvernig andrúms-
loftið væri meðal starfsmanna sagði Páll að mórallinn
væri í lagi miðað við aðstæður.
Páll Hilmarsson
Mórallinn í lagi
miðað við aðstæður
lega
t mál ef
um hætti
n.
i af þess-
am úr
ur kall-
ning.
ær rang-
gt að
elli störf
lveri í
ar góður
rði fram-
m þetta
a og þá
er ég alveg sannfærður um að það
yrði mjög veruleg búbót bæði hér
um slóðir og fyrir þjóðarbúið í
heild.“
Vonast eftir niðurstöðu í mál-
inu áður en langt um líður
Sagðist hann vona að einhver nið-
urstaða fengist í þessu máli áður
en langt um liði „en mér heyrist á
forsvarsmönnum Norðuráls að
þeir vilji ganga mjög ábyrgt til
verks í þeim efnum, enda höfum
við góða reynslu af samstarfi við
það fyrirtæki uppi á Grundar-
tanga“, sagði Geir.
ð veruleg búbót