Morgunblaðið - 30.08.2006, Side 16

M
eð tímanum er börnunum kennt
að drepa, þau gerð að hermönn-
um og látin vinna voðaverk.
Hugsaðu þér, börnunum okkar
er breytt í uppreisnarmenn.
Þetta nær ekki nokkurri átt,“ sagði móðir á
miðjum aldri við mig í bænum Gulu í Norður-
Úganda í apríl í fyrra. Konan hristi höfuðið og
spurði hvernig það gæti viðgengist að þúsundir
barna hefðu verið numin á brott og neydd til
liðs við skæruliða. Af hverju fengu átökin að
halda óáreitt áfram?
Samkomulag sem undirritað var á laugardag
og tók gildi í gær gæti fært konunni friðinn sem
hún hefur beðið eftir svo árum skiptir.
Vilja stjórna eftir boðorðunum tíu
Frá upphafi hefur verið óljóst hvað nákvæm-
lega vakir fyrir Andspyrnuher Drottins. Her-
inn varð til á níunda áratugnum, í kjölfar þess
að núverandi forseti landsins, Yoweri Muse-
veni, komst til valda árið 1986. Andspyrnuher
Drottins hefur ekki reynt að ná landsvæðum á
sitt vald en hefur sagst vilja stjórna Úganda
eftir boðorðunum tíu. Andspyrnuherinn og
stjórnarher Úganda mætast sjaldan og skæru-
liðar Andspyrnuhersins ráðast aðallega á
óbreytta borgara. Fullorðið fólk er venjulega
myrt eða hendur höggnar af því, varir, nef eða
annað. Börnum er hins vegar rænt og þau
neydd til að ganga til liðs við herflokkinn. Tugir
þúsunda hafa látið lífið í átökunum og Samein-
uðu þjóðirnar áætla að yfir 20.000 börn hafi ver-
ið numin á brott. Til að koma í veg fyrir að börn-
in flýi er þeim markvisst hótað og þau látin
vinna voðaverk á heimaslóðum.
Upp úr friðarviðræðum slitnaði árið 1994,
2002 og aftur í fyrra en nú hefur í fyrsta skipti
tekist að semja um vopnahlé og komast að sam-
komulagi um að skæruliðar leggi niður vopn og
gefi sig fram. Vopnahléið markar tímamót og
endanlegir friðarsamningar eru taldir geta
fylgt í kjölfarið. Samningalotan verður þó flókin
og ljóst að brugðið getur til beggja vona en
ástæða þykir til bjartsýni. Friðarsamningar í
kjölfar vopnahlésins myndu ekki einungis þýða
að um tvær milljónir manna gætu snúið aftur til
síns heima, heldur að börn sem neydd hafa ver-
ið til fylgis við skæruliða gætu lagt niður vopn.
Áhrif yfir til Suður-Súdan
En friði í Norður-Úganda yrði fagnað víðar.
Hinum megin við landamærin, í Suður-Súdan,
ríkir brothættur friður eftir sögulega friðar-
samninga frá því í byrjun árs 2005. Milljónir
Suður-Súdana snúa nú aftur til síns heima eftir
borgarastyrjöldina en í gegnum tíðina hafa liðs-
menn Andspyrnuhersins farið reglulega yfir
landamærin og valdið óstöðugleika á svæðinu. Í
ferðalagi sem ég fór til Suður-Súdan í desem-
ber kom berlega í ljós að Andspyrnuherinn er
talinn alvarleg ógn við friðinn. Vopnahlé sem
gefur von um endanlega friðarsamninga í
Norður-Úganda snertir þannig milljónir
manna.
Suður-Súdanir hafa tekið að sér að halda ut-
an um friðarviðræðurnar og fara þær fram í
höfuðborginni, Juba. Vopnahléið er afrakstur
samningaviðræðna sem hófust 14. júlí. Viðræð-
urnar gengu illa framan af en á laugardag náð-
ist samkomulagið sem tók gildi í gær. Forseti
Suður-Súdan, Salva Kiir, hefur sagt að ef við-
ræðurnar skili ekki árangri, muni bæði úgand-
ískir og suður-súdanskir hermenn berjast gegn
skæruliðunum.
Umheimurinn aðhafðist ekkert
Enginn veit hvar liðsmenn Andspyrnuhers-
ins halda sig hverju sinni og þeir geta ráðist
fram hvar sem er. Af ótta við árásir hafa nánast
allir íbúar í ákveðnum héruðum leitað skjóls í
stærri bæjum sem njóta verndar stjórnarhers-
ins eða í flóttamannabúðum sem stjórnvöld
hafa komið upp. Sumir segja að um 1,7 milljónir
manna séu á flótta, aðrir segja töluna nærri
tveimur milljónum.
Í Norður-Úganda ríkir neyðarástand og
mannúðarsamtök hafa bent á að umheimurinn
hafi látið svæðið afskiptalaust. Ástandið hefur
farið stöðugt versnandi en fjölmiðlaathygli ver-
ið lítil sem engin. Jan Egeland, sem samhæfir
hjálparstarf hjá Sameinuðu þjóðunum, fagnaði
í gær vopnahléinu og minnti á að heimsbyggðin
hefði horft framhjá neyðarástandinu í Norður-
Úganda. Egeland hefur í gegnum tíðina ítrekað
bent á að í Norður-Úganda ríki ein heimsins
versta neyð sem þó hafi verið látin algjörlega
afskiptalaus.
Alþjóðastríðsglæpadómstóllinn vill að leið-
togi skæruliða, Joseph Kony, og fjórir aðrir
leiðtogar verði framseldir svo hægt verði að
birta þeim ákærur fyrir morð, nauðganir, að
hafa neytt börn til liðsinnis við sig og annað.
Stjórnvöld í Úganda hafa hins vegar lofað
skæruliðum uppgjöf saka ef friðarsamkomulag
næst og hyggjast ekki framselja þá. Þau óttast
að að öðrum kosti muni þeir ekki gefa sig fram
og átökin haldi áfram. Mannréttindasamtök
hafa fordæmt sakaruppgjöfina en forseti Úg-
anda hefur sagt að friður sé mikilvægari en al-
þjóðleg réttarhöld.
Morð og misþyrmingar
Stríðinu í Norður-Úganda hefur verið lýst
sem einu því ógeðfelldasta í heimi. Sá sem heyr-
ir sögur af morðum og misþyrmingum, nauðg-
unum og húsbrunum á erfitt með að trúa sínum
eigin eyrum.
Allir sem ég ræddi við í Norður-Úganda
höfðu sögu að segja og hver einn og einasti
hafði misst einhvern nákominn. Kona sá bróður
sinn drepinn og karlmaður vaknaði um miðja
nótt og heyrði bróður sinn og öll hans börn
numin á brott. „Guð einn veit hvað í ósköpunum
þau eru að gera núna eða hvort þau eru yfirhöf-
uð enn lifandi. Andskotans, helvítis. Mér ofbýð-
ur þetta,“ sagði hann.
Kvennahópur sat þögull og starði út í loftið. Í
hverju hafði hann lent? Þungbúinn maður sagði
mér að flóttamannabúðirnar væru eins og fang-
elsi en flóttafólk gæti ekki snúið aftur heim
meðan liðsmenn Andspyrnuhersins gengju enn
lausir. Á sjúkrahúsi voru vannærð börn og börn
með margvíslega sjúkdóma. „Það er ekki hollt
að hírast í flóttamannabúðum,“ hvíslaði hjúkr-
unarfræðingur.
Í norðrinu blöstu við yfirgefin þorp, land í
órækt og hús sem brennd höfðu verið til ösku. Í
flóttamannabúðunum stóð strákofi við strákofa,
sums staðar svo þétt að þökin snertust.
18.000 fótgangandi börn
Og svo voru það börnin. Börnin sem horfðu
flóttalega í kringum sig og hvísluðu dauðskelk-
uð að þeim gæti verið rænt í nótt. Mörgum
mánuðum síðar heyrði ég hvíslið ennþá og sá
fyrir mér stúlkurnar sem ég hitti í Guscu-mið-
stöðinni. Í Guscu voru börn sem numin höfðu
verið á brott en ákváðu að flýja frá Andspyrnu-
hernum – og tókst það. Sumar stúlknanna
horfðu samanbitnar fram fyrir sig og héldu á
kornabörnum. Hjálparstarfsmaðurinn Shanty
Francis benti á að þeim hefði verið misþyrmt af
herflokknum. „Og hvað heldurðu að gerist í
framhaldinu? Nú, stúlkurnar verða óléttar.
Þótt þær séu sjálfar varla komnar af barns-
aldri,“ sagði hann.
Þegar myrkrið skall á í bænum Gulu
streymdu átján þúsund börn inn til bæjarins;
unglingar, lítil börn og smábörn. Börnin bjuggu
í sveitunum en þorðu ekki að sofa þar um næt-
ur. Af ótta við að vera drepin eða numin á brott
gengu þau marga kílómetra í öryggið í bænum
sem verndaður var af stjórnarhernum. Sum
höfðu gert það svo árum skipti.
Í einu af næturskýlunum sem hjálparsamtök
höfðu sett upp var líf og fjör. Hundruð barna
sváfu í hverjum sal fyrir sig, stelpur saman og
strákar á öðrum stað. Litli níu ára drengurinn
sem kom ásamt yngri systur sinni í skýlið var
feiminn en útskýrði að nokkrir liðsmenn And-
spyrnuhersins hefðu gert árás nálægt heimili
hans þremur nóttum fyrr. Drengurinn var log-
andi hræddur.
Á bekk sátu tvær stúlkur og tveir drengir
sem sloppið höfðu frá Andspyrnuhernum. Þau
hvesstu á mig augun. „Við þurfum bara að ein-
beita okkur að því núna að vera góðar mann-
eskjur,“ hvíslaði 11 ára stúlka eftir langa þögn.
Í morgunsólinni í Gulu sáust þúsundir smávax-
inna fóta síðan trítla heim til sín á nýjan leik.
Ef vopnahléið sem hófst í gær heldur geta
börnin sofið heima hjá sér næstu vikur. Og ná-
ist friðarsamningar geta börnin í Gulu sagt
endanlega skilið við næturskýlin.
Morgunblaðið/Sigríður Víðis
Óttaslegin Börn í flóttamannabúðum í Norður-Úganda sem leituðu þar skjóls af ótta við að vera numin á brott.
Barnastríðið sem gleymdist
Fréttaskýring | Friður gæti
verið í sjónmáli á átakasvæði sem
umheimurinn hefur látið af-
skiptalaust. Vopnahlé hófst í
gærmorgun á milli stjórnarhers
Úganda og skæruliða í hinum
óhugnanlega Andspyrnuher
Drottins. Sigríður Víðis Jóns-
dóttir fjallar um vopnahléið sem
markar tímamót og rifjar upp
dvöl sína í Norður-Úganda.
16 MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
»Stríðið sem staðið hefur yfir í 20 ár ínorðurhluta Úganda verður að teljast
með þeim óvenjulegri enda hefur barnaher-
mennska einkennt það, árásir á börn og
óljós markmið.
»Skæruliðar í Andspyrnuher Drottinsfara um í litlum hópum, gera árásir á
óbreytta borgara í skjóli nætur og nema allt
niður í nokkurra ára gömul börn á brott.
Börnunum er hótað til að þau flýi ekki.
»Til að komast hjá árásum hafa nær alliríbúar þriggja héraða í Norður-Úganda
safnast saman í flóttamannabúðir og stærri
bæi undir vernd stjórnarhers Úganda.
»Á fáum stöðum í heiminum eru jafn-margir á vergangi í eigin landi.
Í HNOTSKURN
Vopnahlé er hafið í átökum í Norður-Úganda sem staðið hafa í 20 ár
H:39
"
=
9

3
"6
= 1

 
7

>1 1 /
0&.%1."I9%B



 sigridurv@mbl.is
SAMKVÆMT vopnahléssamningnum
sem tók gildi í gær eiga liðsmenn
Andspyrnuhers Drottins að koma úr
fylgsnum sínum og safnast saman í
tveimur búðum í Suður-Súdan; í Ow-
iny-ki-Bul nálægt landamærum Úg-
anda og í Ri-Kwangba nærri Kongó.
Andspyrnuherinn hefur þrjár vikur
til að koma sér á áfangastað og
stjórnarher Úganda hefur heitið því
að ráðast ekki á liðsmenn hans á leið-
inni. Skæruliðum er lofað sakarupp-
gjöf og hjálparsamtök eru í starthol-
unum til að aðstoða konur og börn
sem þvinguð voru inn í hópinn.
500 eða 5.000 skæruliðar?
Margir hafa lýst furðu sinni yfir því
að ekki hafi tekist fyrr að yfirbuga
her sem telur í mesta lagi 5000
manns, hugsanlega einungis 500, og
samanstendur að stórum hluta til af
börnum. Vilja þykir hafa skort til að
leysa deiluna en einnig flækir málin
að herinn dreifir sér um skóg-
arþykkni í Norður-Úganda, Suður-
Súdan og Lýðveldinu Kongó. Auk
þess getur verið erfitt að greina hver
er skæruliði og hver er óbreyttur
borgari, sérstaklega þegar um börn
er að ræða.
Forseti Úganda vonast til þess að
endanlegum friðarsamningum í kjöl-
far vopnahlésins, megi ná fyrir 12.
september.
Skæruliði,
barn eða bæði?