Morgunblaðið - 30.08.2006, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ég tel að taka verði fast áfjármálum í tengslum viðframboð og kosningar.Eins og nú er statt bjóðum
við hættunni heim með spillingu og
valdi fjár í stað fólks. Peningar eiga
ekki að ráða útkomu kosninga, fjár-
hagsgeta á ekki að ráða framboði,
áhrif í krafti fjár mega ekki trufla
gjörðir kjörinna fulltrúa. Staðreynd
er að kostnaður vegna kosninga
eykst stöðugt; frambjóðendur og
kjörnir fulltrúar í áhrifastöðum
sækja síaukið fé með samböndum við
menn í viðskiptalífinu. Þetta á við for-
setaframbjóðendur, einstaklinga sem
taka þátt í prófkjörum, flokka í sveit-
arstjórnarkosningum og til Alþingis.
Vítahringur
Flokkar og framboð eru í víta-
hring. Áhættan af því að augslýsa
minna en aðrir er of mikil fyrir þá
sem ætla sér stóra hluti í kosningum
eða standa veikt í könnunum. Þess
vegna skrúfast kostnaður upp. Það er
merkilegt að þetta gerist á sama tíma
og aldrei hafa verið til svo margir
fjölmiðlar og nú, sem eru opnir fyrir
því að fjalla um stjórnmálin. Sem
frambjóðandi og sjálfboðaliði í kosn-
ingabaráttu oftar en einu sinni, og
sem fyrrverandi formaður fram-
kvæmdastjórnar í Samfylkingunni,
fullyrði ég að hægt sé að minnka
kostnað mjög við framboð, ef allir
taka sig saman um það, og ná um það
góðri samvinnu við fjölmiðla. Minna
auglýsingaflóð og tilkostnaður við
hluti sem varða ekki raunverulegt
inntak kosninga mun í engu skaða
möguleika almennings á upplýstu
vali. Lýðræðinu er ekki hætt þótt
flokkar og framboð minnki kostnað,
umræðan mun áreiðanlega batna.
Þakkarskuldin er tortryggileg
Síðast þegar haldið var prófkjör
sjálfstæðismanna í þáverandi
Reykjaneskjördæmi reiknaði ég
saman ætlaðan kostnað nokkurra
þeirra sem mest höfðu sig í frammi.
Niðurstaðan var að kostnaður hvers
keppti ég ásam
öðrum um efst
Samfylkingar
minn var á bili
milljónir krón
tveir hafa aldr
með minna, sv
má ætla að við
ið að lágmarki
milljónum kró
áttu. Samtalan
sjö einstakling
kepptu um efs
þremur flokku
hött: hið lægst
milljónir króna, líklega næ
ótalinn kostnaður hinna se
á lægri sæti. Prófkjör flok
þriggja hafa því líklega ko
bjóðendur langt í 100 millj
Engin opinber framlög
til sveitarstjórnarkosn
Þetta sama fólk varð nú
fjársöfnun fyrir flokkinn s
kosningar. Allir vita að ár
söfnun fyrir flokka fer efti
framjóðendur ofarlega á l
samband við rétta fjármál
Engin opinber framlög fá
arstjórnarkosninga. Ég te
rjúfa trúnað þótt ég ætli a
míns flokks hafi ekki verið
milljónum króna. Sjálfstæ
urinn gerði örugglega bet
vera kurteis og segja 60–7
króna. Framsóknarflokku
ágæta reynslu af því að sn
tafli í varnarsigur með fjá
skal ég vera kurteis og áæ
hans aðeins 40–50 milljóni
Vinstri grænir og Frjálsly
greinilega minna fé, en va
þeir með minna en 35–40 m
króna samtals. Samtals ey
flokkarnir 180–210 milljón
kosningabaráttuna ofan á
100 milljóna króna prófkjö
þetta ágiskanir, og skiptir
þótt einhver skekkja sé, tö
það stórar.
Breyting verður
stjórnmálum til góðs
Ég var spurður að því í
fyrir prófkjörið sem ég tók
um sig hefði numið
ríflegum þingmanns-
launum í heilt kjör-
tímabil, fjárhagslegt
sjálfstæði þessara
frambjóðenda var
dregið í efa. Þegar
núverandi forseti var
fyrst kjörinn var háð
dýr barátta um
Bessastaði, ekki síst
fyrir þá sök að einn
frambjóðenda virtist
hafa mjög rúm fjár-
ráð og getu til að yf-
irtrompa alla hina. Fjármálaráð ný-
kjörins forseta upplýsti þá að skuld
vegna kosningabaráttunnar næmi 30
milljónum króna, sá sem varð númer
tvö gerði upp sinn slag eftir því sem
fregnir hermdu fyrir tæpar 20 millj-
ónir króna. Þjóðin hefði vel getað val-
ið forseta án svona mikils kostnaðar.
Ég tel mjög óheppilegt að nýkjörinn
forseti setjist á stól á Bessastöðum
með tugmilljóna króna skuld á eftir
sér. Enda var forseta vorum núið um
nasir að hafa greitt þá skuld að hluta
með því að beita synjunarvaldi gegn
fjölmiðlalögunum. Undir það tek ég
ekki, en bendi á til að fólk geri sér
ljósa hættuna af því að kjörnir
fulltrúar séu í stórri þakkarskuld við
þá sem borga fyrir þá.
Ný dæmi um óhóflegan kostnað
Frambjóðendurnir tveir í nýlegu
formannskjöri Samfylkingarinnar
vörðu að lágmarki 10–12 milljónum
króna samtals í þann slag – sem er fá-
ránlegur kostnaður í innanfélags-
kosningu. Þá mátti heyra dylgjur um
óhófleg framlög sem settu skugga á
lýðræðislegt val. Í aðdraganda borg-
arstjórnarkosninga sást enn betur
hvernig hlutir fara úr böndum. Ég
tók þátt í prófkjöri og fylgdist með
hvernig keppinautar um fyrsta sæti
hjá Sjálfstæðisflokknum fóru að.
Virðist mér líklegt að hvor um sig
hafi varið nær 20 milljónum króna í
prófkjörið. 40 milljónum samtals. Ég
hygg að þeir tveir framsóknarmenn
sem kepptu um fyrsta sætið hafi var-
ið að lágmarki 15 mkr. samtals í sitt
prófkjör, vægilega reiknað. Sjálfur
Lýðræði í hættu
Eftir Stefán Jón Hafstein
Stefán Jón Hafstein
HVAÐ FELST Í
SJÚKRATRYGGINGUNNI?
Deila er komin upp milli ríkisvalds-ins og sérfræðilækna eina ferðinaenn. Slíkar deilur hafa verið nán-
ast árvissar og snúast auðvitað um pen-
inga. Ríkið hefur undanfarin ár sett þak á
þá peninga, sem það er reiðubúið að borga
fyrir þjónustu sérfræðilækna í hverri
grein fyrir sig. Oft og iðulega klárast kvóti
ársins þegar fer að líða á haustið. Þá halda
læknarnir að sér höndum og það kemur
niður á sjúklingum.
Það er skiljanlegt sjónarmið hjá lækn-
um að vilja fá greitt fyrir þjónustu sína og
skiljanlegt sjónarmið hjá ríkinu að vilja
spara peninga. En það eru sjúklingarnir,
sem lenda á milli.
Sveinbjörn Brandsson, formaður samn-
inganefndar bæklunarlækna, segir at-
hyglisverða setningu í samtali við Morg-
unblaðið í gær, sem er kannski kjarni
málsins í flóknum, tæknilegum deilum um
fyrirkomulag heilbrigðiskerfisins: „Það er
tími til kominn að sú trygging sem fólk
greiðir til ríkisins sé í fullu gildi.“ Það er
nefnilega alls ekki á hreinu, hvað felst í
þeirri sjúkratryggingu, sem skattgreið-
endur á Íslandi kaupa sér með sköttunum
sínum.
Í sumum löndum eru einkareknar
sjúkratryggingar. Í skilmálum þeirra
kemur skýrt fram fyrir hverju menn séu
tryggðir og hvers konar læknismeðferð
tryggingin borgi. Hér á landi telja menn
sig sjúkratryggða á vegum ríkisins, en
stjórnmálamenn fikta stöðugt í skilmálun-
um, þannig að fæstir hafa á hreinu fyrir
hverju þeir eru nákvæmlega tryggðir ef
þeir veikjast.
Er það t.d. viðunandi að sá, sem verður
veikur í nóvember eða desember, fái lak-
ari þjónustu vegna þess að kvóti sérfræði-
lækna er upp urinn, en sá sem verður
veikur snemma á árinu, þegar nóg er til af
peningum?
Er það forsvaranlegt að aldrað fólk
þurfi tilvísun hjá heimilislækni til að kom-
ast til hjartalæknis, sem hefur sagt sig frá
samningi við Tryggingastofnun, þegar því
hefur verið lýst yfir að tilvísanakerfið hafi
verið aflagt? Er það í lagi að þetta fólk
verði að reiða fram 18–19 þúsund krónur
hjá hjartalækni og sækja svo endur-
greiðslu til Tryggingastofnunar? Veit allt
þetta fólk að það á rétt á endurgreiðsl-
unni?
Hvernig stendur á því að kona, sem
þarf í einfalda móðurlífsaðgerð á spítala
og þarf að leggjast inn yfir nótt eftir að-
gerðina, borgar ekkert fyrir, en konan
sem er nógu hress til að fara heim og spar-
ar ríkinu fyrir vikið spítalaplássið, fær
sendan reikning fyrir aðgerðinni?
Hvers vegna fá foreldrar barns, sem
þarf gleraugu með veiku gleri, enga fyr-
irgreiðslu frá ríkinu en foreldrar barns,
sem þarf sterk gleraugu, fá stuðning –
þótt litlu geti munað á verðinu?
Hvers vegna þarf fólk að bíða mánuðum
saman eftir bæklunaraðgerð í hinu opin-
bera heilbrigðiskerfi, þegar fyrir liggur
að bæði mannskapur og aðstaða er fyrir
hendi til að gera slíka aðgerð á einka-
stofu?
Og af hverju þarf sá, sem slasast eða
veikist seint á árinu, að borga meira fyrir
lyf og læknisþjónustu en sá, sem veikist
snemma á árinu af því að upphæðin, sem
þarf til að fá afsláttarkort, fellur niður um
áramót og þá er byrjað að safna upp á
nýtt?
Venjulegt fólk skilur ekki svona flækj-
ur og sá Íslendingur er líklega vandfund-
inn, sem er með það á hreinu hvað felst í
sjúkratryggingu hans.
Í nágrannalöndum okkar verður al-
gengara að ríkisvaldið gefi yfirlýsingu um
að sjúklingar eigi að geta gengið að ákveð-
inni þjónustu vísri innan tiltekins tíma. Ef
ríkisreknar stofnanir geta ekki veitt þjón-
ustuna, á sjúklingurinn að geta fengið
hana á einkarekinni stofnun eða jafnvel
erlendis og sjúkratryggingarnar borga.
Siv Friðleifsdóttir heilbrigðisráðherra
ætti að gera það að forgangsmáli að fólk
viti hvað felst í þeirri tryggingu, sem það
telur sig kaupa með sköttunum sínum.
LANGÞRÁÐ VOPNAHLÉ
Í Úganda hefur undanfarin 20 ár staðiðyfir ógeðfellt stríð, sem umheimurinn
hefur meira eða minna virt að vettugi. Nú
er það hins vegar vonandi á enda. Í gær
hófst vopnahlé á milli stjórnarhers Úg-
anda og skæruliða í Andspyrnuher drott-
ins.
Aðferðir Andspyrnuhers drottins hafa
verið svívirðilegar. Foringjar hans hafa
numið brott börn, misþyrmt þeim og
nauðgað og gert þau að hermönnum. Lýs-
ingarnar á aðförunum eru hrollvekjandi,
eins og lesa má í Morgunblaðinu í dag í
fréttaskýringu eftir Sigríði Víðis Jónsdótt-
ur, sem á liðnu ári var í Úganda og ræddi
við fórnarlömb og sjónarvotta stríðsins.
Markmið Andspyrnuhers drottins hafa
ávallt verið óljós. Eins og kemur fram í
fréttaskýringunni hafa andspyrnuherinn
og stjórnarher Úganda sjaldan mæst.
Skæruliðarnir hafa aðallega ráðist á
óbreytta borgara, myrt fullorðna eða pynt-
að og rænt börnum og neytt þau til að
ganga til liðs við andspyrnuherinn.
Takist að framfylgja vopnahléinu gæti
það smitað út frá sér og haft áhrif til góðs
bæði í Súdan og Kongó.
Margt bendir til að stjórnarher Úganda
hefði getað upprætt Andspyrnuher drott-
ins hefði viljinn verið fyrir hendi. Í það
minnsta er erfitt að átta sig á því hvers
vegna ekki hefur gengið betur að brjóta
hann á bak aftur á tveimur áratugum. Nú
er hins vegar loks búið að semja um frið
með milligöngu stjórnvalda í suðurhluta
Súdan. Uppreisnarmenn hafa tvær vikur
til að safnast saman í Suður-Súdan og
munu þar njóta verndar yfirvalda. Æðstu
yfirmönnum Andspyrnuhers drottins, þar
á meðal Joseph Kony, leiðtoga hans, var
boðin náðun gegn því að samið yrði um
frið. Alþjóðaglæpadómstóllinn hefur
gagnrýnt þessa ákvörðun og vill að for-
ustumenn samtakanna verði sóttir til saka
fyrir morð, nauðganir og að neyða börn
með valdi til hermennsku. Hér takast á tvö
sjónarmið. Það er erfitt að láta það við-
gangast að forhertir glæpamenn komist
hjá því að svara til saka fyrir illvirki sín. Á
hinn bóginn hlýtur það að vera forgangs-
atriði hjá stríðshrjáðum íbúum Norður-
Úganda að hörmungum þeirra linni og
friður komist á. Á undanförnum árum hafa
þjóðfélög víða um heim farið sínar leiðir til
að gera upp erfiða fortíð. Í Suður-Afríku
var þeim hins vegar heitið náðun, sem gáfu
sig fram og gengust við brotum sínum af
fúsum og frjálsum vilja, en þeir, sem
reyndu að halda fortíð sinni leyndri, áttu
yfir höfði sér að verða sóttir til saka. Það
er ekki hægt að fyrirskipa íbúum Úganda
hvernig uppgjör þeirra við fortíðina eigi að
fara fram, ekki síst þegar alþjóðasam-
félagið lét sig hryllinginn litlu varða á
meðan hann stóð yfir. Eftir sem áður er
blóðugt að menn á borð við Joseph Kony
skuli sleppa við refsingu fyrir óhæfuverk
sín.
Vopnahléið í Úganda er langþráð. Nú
ríður mest á að tryggja að það haldi og
binda þar með enda á hörmungarnar í
Norður-Úganda.
Mun strangari reglur gilda umeignarhald og viðskipti meðjarðir í Noregi og Danmörkuen hér á landi eftir þær breyt-
ingar sem gerðar voru á jarðalögum og tóku
gildi árið 2004. Samkvæmt gildandi lögum í
Noregi eru viðskipti með jarðir til dæmis
háðar samþykki sveitarfélags, en hliðstætt
ákvæði var numið úr lögum hér, auk þess
sem skylt er að búa á jörðinni um tiltekinn
tíma. Sambærileg regla um búskyldu er í
gildi í Danmörku og þar getur einstaklingur
ekki átt fleiri en fjórar jarðir.
Fjallað var um mjög aukna ásókn í jarðir
hér á landi í Morgunblaðinu um síðustu
helgi og kom þar meðal annars fram að verð
á landi hefur stórhækkað á undanförnum
árum og að stærsti jarðeigandinn á 30–40
jarðir.
Í Noregi eru samkvæmt upplýsingum
Morgunblaðsins í gildi lög í þessum efnum,
svonefnd konsesjonslov, og gilda þau um all-
ar fasteignir sem eru stærri en tíu hektarar
að stærð og hafa meira en tvo hektara rækt-
aðs lands. Markmið þeirra er að tryggja íbú-
um eignarrétt yfir auðlindum í dreifbýli og
aðarmen
og skylt e
eftir kau
en fjórar
jarðir, se
stærri en
Veruleg
Lagab
lögum á A
rýmkun á
voru frá
frumvarp
legri lögg
tækar tak
arhald, m
styrkja byggð. Viðskipti með jarðir eru
þannig háðar samþykki viðkomandi sveitar-
félags og kaupandinn þarf að vera búsettur
á jörðinni að minnsta kosti næstu fimm ár.
Hann þarf að hafa lögheimili á jörðinni og
aðsetur samkvæmt þjóðskrá og ef kaupand-
inn á fasteign annars staðar þarf hann að
sýna fram á með óyggjandi hætti að hann
búi á jörðinni, en til þess þarf hann að gista
þar á nóttunni meira en helming ársins.
Þá eru einnig í gildi í Noregi lög um óðals-
rétt, en þau fela það meðal annars í sér að
jarðir sem eru skilgreindar sem óðul þurfa
að vera í eigu sama aðila í að minnsta kosti
20 ár. Sérstakar reglur gilda um verðlagn-
ingu slíkra jarða og seljast þær að jafnaði á
10–30% lægra verði en fengist á almennum
markaði. Takmarkanir eru einnig á því hver
á rétt til að kaupa óðal. Þannig á elsta barn
ávallt fyrsta rétt til að kaupa óðal og síðan
næstelsta barn og svo koll af kolli, jafnframt
því sem skylt er að búa að minnsta kosti í tíu
ár á óðali.
Í dönskum lögum er einnig að finna ýms-
ar takmarkanir á ráðstöfun jarðnæðis, en
dönsku jarðalögunum var breytt árið 2004,
sama ár og ákvæði nýrra jarðalaga tóku
gildi hér á landi. Þannig gildir samkvæmt
dönsku lögunum að til þarf landbún-
Ákvæði jarðalaga í Noregi og Danmörku mun str
Búskylda og
stærðartak-
markanir í gildi
Eftir Hjálmar Jónsson
hjalmar@mbl.is