Morgunblaðið - 30.08.2006, Blaðsíða 24

heilsa
24 MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Margir kvíða deyfingunnieinna mest þegar fariðer til tannlæknis.Nú er hinsvegar til
einföld leið sem gerir deyfinguna
þolanlegri.
Elín Sigurgeirsdóttir hefur starfað
sem tannlæknir frá því hún lauk sér-
námi í tann- og munngervalækn-
ingum frá Bandaríkjunum fyrir
þrettán árum. Hún segir að deyfingin
í dag sé gott dæmi um það hvernig
tæknin hefur verið nýtt á sviði tann-
lækninga undanfarin ár, íslenskir
tannlæknar séu duglegir að tileinka
sér nýjungar og fylgist vel með.
Sársaukaboðin trufluð
Fyrst er deyfikrem borið á svæðið
sem á að deyfa. Á deyfisprautuna er
settur titrari sem veldur því að nálin
titrar með hárri tíðni á meðan deyf-
ingunni er dælt á sinn stað. Tauga-
endarnir skynja titringinn fyrst og
geta þá ekki flutt taugaboð um sárs-
auka á sama tíma. Þannig ruglar
titringurinn sársaukaboðin til heil-
ans og hleypir þeim ekki að. Sárs-
aukinn sem sjúklingurinn skynjar er
því í lágmarki. Auk þess bjóða æ
fleiri tannlæknar sjúklingum sínum
upp á að horfa á myndefni á meðan
þeir liggja í stólnum.
Lýsing í samráði við tannlækni
Aðspurð um kröfur samfélagsins
um að allir hafi skjannahvítar tennur
segir Elín það vera merki um heil-
brigði, frískleika og fegurð að hafa
hvítar tennur. Hún tekur undir að
kröfurnar um hvítar tennur séu orðn-
ar miklar og jafnvel óraunhæfar. Það
geti hins vegar vel átt rétt á sér að
lýsa tennur, valdi litur tannanna sjúk-
lingi hugarangri. Þó sé hægt að fara
offari í þeim efnum sem öðrum. „Ég
mæli eindregið með því að fólk ráð-
færi sig við tannlækninn sinn vegna
tannlýsinga,“ segir hún og bendir
einnig á að neysluvenjur fólks geti
haft áhrif á lit tannanna. Ýmislegt
matarkyns eins og til dæmis te, kaffi,
rauðvín, karrýréttir og fleira með
miklum litarefnum geti dekkt tennur.
–En hvað með silfrið? Vill einhver
nota það í dag?
„Silfurfyllingar hafa vissulega
staðist tímans tönn. Þær þykja
kannski ekki fallegar en hafa marga
kosti og voru lengi vel það sem virk-
aði best,“ segir Elín. „Í dag eru
gjarnan settar hvítar plastfyllingar
ef holan er ekki of stór en plastið er
tæplega nógu gott í stórar uppbygg-
ingar eins og jaxla því hætt er við að
plastið dragist saman þegar það
harðnar. Þannig geta myndast gluf-
ur meðfram fyllingunni og brúnirnar
skemmst. Þrátt fyrir þetta hafa
tannlæknar stundum látið undan
þrýstingi sjúklinga sem vilja bara
hvítt efni. Lengi vel var ekkert ann-
að hvítt fyllingarefni í boði en plastið
með kostum sínum og göllum.“
Postulínsfyllingar í stað silfurs
Elín heldur glaðbeitt áfram, enda
erum við að ræða hennar hjartans
mál og talið að berast að nýjung sem
hún hefur tekið til notkunar á sinni
stofu. „Í dag er hins vegar mun auð-
veldara að verða við óskum sjúk-
linga um hvítt efni sem er nógu gott.
Hægt er að setja postulín í stórar
holur sem litlar með tiltölulega ein-
földum hætti og oftast í einni heim-
sókn til tannlæknis. Svona fleygir
tækninni fram!“
Blaðamanni eru sýndar myndir af
tönnum með silfurfyllingum og aðr-
ar myndir af sömu tönnum sem fyllt-
ar hafa verið með postulínsfyllingu
(cerec-fyllingu) eftir að silfrið hefur
verið fjarlægt. Ekki þarf frekari
vitna við. Blaðamanni finnst þessi
fylling vissulega fallegri en silf-
urfylling og ljóst að eigandi tann-
anna hefur fulla ástæðu til að brosa
álíka breitt og Julia Roberts! En
hvers vegna er þetta allt í einu orðið
svona auðvelt, þ.e.a.s. að fá postulín?
„Tæknin virkar þannig að borað
er út fyrir fyllingunni, farið er inn í
munninn með litla myndavél og
tönnin þannig skönnuð út frá öllum
hliðum. Gert er rafrænt líkan af fyll-
ingu, byggt á upplýsingum þrívídd-
armyndarinnar sem er því næst sent
rafrænt yfir í fræsara sem sker út úr
postulíni fyllingu sem passar í hol-
una,“ segir Elín. „Þetta er mikill
kostur fyrir sjúklinginn sem fær
þarna hvíta fyllingu í holuna sína og
það, í langflestum tilfellum, í aðeins
einni heimsókn til tannlæknis.“
Neytendur vilja hvítar fyllingar
– Er þá hægt að segja að tann-
lækningar, þar sem tennur eru lýst-
ar og hvítar fyllingar eru settar
flokkist undir fegrunaraðgerðir til
þess gerðar að verða við út-
litskröfum samfélagsins?
„Í dag vill neytandinn fá hvítar fyll-
ingar, það er staðreynd sem ekki er
hægt að horfa framhjá“, segir Elín.
„En við skulum ekki gleyma því að
markmið tannlækna er að bæta og
stuðla að góðri heilsu. Það sem gerist
við tannlækningar er hins vegar mjög
sjáanlegt borið saman við margar
aðrar greinar lækninga eins og til
dæmis geðlækninga eða lækninga á
meltingarvegi, svo eitthvað sé nefnt.
Tannlækningar eru einfaldlega mjög
sýnilegar og fyrst og fremst lækning
en ekki fegrunaraðgerð. Því svara ég
spurningunni um hvort tannlækn-
ingar séu fegrunaraðgerðir neitandi,
en vissulega leið til þess að mann-
eskjan líti betur út en áður. Þeim sem
eru veikir, sama hvert líffærið er, líð-
ur betur eftir lækningu og líta þar af
leiðandi betur út. Ég tel réttara að
hugsa ekki um tannheilsu og fegurð-
ardýrkun í sömu andrá heldur finnst
mér gamla og góða máltækið eiga
ágætlega við í þessu sambandi; Heil-
brigð sál í hraustum líkama.“
Fyrir Postulínskubburinn eins og hann lítur
út áður en hann er mótaður fyrir holuna.
Eftir Svona lítur postulínskubb-
urinn út eftir fræsingu.
Postulín Í stað silfurfyllingarinnar áður hefur nú
verið komið fyrir postulíni í tönninni.
Silfur Hér eru silfurfyllingar í tönnunum upp á
gamla mátann, en silfrið hefur staðist tímans tönn.
Morgunblaðið/Golli
Tölvumynd Tönnin er skönnuð frá öllum hliðum og rafrænt líkan búið til.
Nýjungar í
tannlækningum
Þróunin á sviði læknavísinda er hröð og tannlækningar
þar ekki undanskildar. Breytingar í faginu kalla á
símenntun tannlækna og á Íslandi er gnótt tannlækna
sem fylgist vel með. Katrín Brynja Hermannsdóttir
kynnti sér nýjungarnar og komst að því að nú er
jafnvel ekki tiltökumál lengur að láta deyfa sig.
Höfundur er sjálfstætt
starfandi blaðamaður.
UM ÞESSAR mundir eru ríflega
40.000 börn og unglingar að setjast á
skólabekk. Þar af eru líklega um
4.000 nýliðar að feta sín fyrstu skref í
umferðinni.
Flestir sem nú eru fullorðnir ólust
upp við það að vera sjálfum sér nógir
hvað varðar ferðir um næsta ná-
grenni og fóru um gangandi, hjólandi
eða með strætó. Þetta er breytt og
forráðamenn aka nú stórum hluta
barna í skóla. Nú er svo komið að við
marga skóla myndast umferðaröng-
þveiti hvern morgun. Öngþveitinu
fylgja óþægindi vegna hávaða og út-
blásturs auk þess sem umtalsverð
slysahætta skapast þegar börnin eru
að skjótast á milli bíla.
Ýmsar vísbendingar gefa til kynna
að kyrrseta fólks hafi aukist. Ekki
síst vegna hraðvaxandi bílaeignar.
Fólksbílum á hverja 1.000 íbúa í
Reykjavík fjölgaði t.d. um 33% á ár-
unum 1996 – 2003. Samkvæmt könn-
un á vegum Lýðheilsustöðvar nær
ekki þriðjungur nemenda í 6., 8. og
10. bekk að hreyfa sig skv. ráðlegg-
ingum. Einungis um helmingur nem-
enda á þessum aldri gengur eða hjól-
ar til skóla.
Sumir eiga ekki val og verða að
aka börnum til skóla af einhverri
ástæðu. Þeir eru líka margir sem aka
börnum til skóla einmitt vegna auk-
innar umferðar og mögulegrar slysa-
hættu sem getur samhliða fylgt.
Þetta er vítahringur sem vert væri að
brjóta upp.
Auðvelt að bæta við hreyfinguna
Hreyfingarleysi og ofþyngd eru
vaxandi meðal ungs fólks. Ofþyngd
getur fylgt heilsufarslegur, sálrænn
og félagslegur vandi. Ein leið til að
bæta úr er að gera hreyfingu að sjálf-
sögðum kosti við daglegar athafnir,
eins og t.d. ferðir um nánasta ná-
grenni. Börn ættu samkvæmt ráð-
leggingum Lýðheilsustöðvar að
hreyfa sig að lágmarki klukkustund á
dag og daglegar gönguferðir til og
frá skóla eru þar gott innlegg.
Við þurfum að ganga með börn-
unum til að kenna þeim að finna
bestu og öruggustu leiðina í skólann,
gangandi eða hjólandi. Börn þurfa til-
sögn til að læra að forðast hættur í
umferðinni en besta leiðin til að forð-
ast slys er að þau kynnist hættunum.
Munum eftir endurskinsmerkjunum
og að börn á hjóli verða að vera með
öryggishjálm – og að þar þurfum við,
þau fullorðnu, að vera góð fyrirmynd.
Gefum okkur tíma og göngum í
skólann með barninu. Á göngunni
gefst gott tækifæri til að ræða heims-
málin, fá hreyfingu í skrokkinn og
hreint loft í lungun. Bæði barni og
foreldri verður gott af því.
Göngum með barninu í skólann
Morgunblaðið/Ásdís
Samvera Á leiðinni í skólann geta foreldrar og börn rætt saman og hreyft sig í leiðinni.
hollráð um heilsuna | lýðheilsustöð
Haukur Þór Haraldsson sviðsstjóri
verkefnasviðs á Lýðheilsustöð.
Morgunblaðið/Þorkell
Skokk Fullorðnir eiga að hreyfa
sig minnst hálftíma á dag.
Almennar
hreyfiráðleggingar
 Fullorðnir hreyfi sig með miðl-
ungs eða mikilli ákefð í minnst þrjá-
tíu mínútur daglega
 Börn og unglingar hreyfi sig
með miðlungs eða mikilli ákefð í
minnst 60 mínútur daglega.
Dæmi um miðlungs ákefð er rösk
ganga, garðvinna, heimilisþrif,
sund og hjólreiðar.
Dæmi um mikla ákefð eru fjall-
ganga, skokk, hlaup og flestar
íþróttir stundaðar með árangur í
huga.