Morgunblaðið - 03.11.2006, Síða 22

22 FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
AUSTURLAND
S
jálfsagt er kominn nokkur
lúi í þjóðfélagið vegna
hinna hatrömmu deilna
virkjunarsinna og and-
mælenda virkjunar á há-
lendinu norðan Vatnajökuls, sem
fram hafa farið í ræðu og riti vel á
þriðja áratug. Menn togast gjarnan á
um hvor aðilinn fái meira svigrúm í
orðræðunni og sitt sýnist hverjum.
Einu er við þessa umræðu að bæta,
sem ekki hefur farið hátt, en það er
meint óbilgirni í garð andmælenda
virkjunar og stóriðju.
Þau Karen Erla Erlingsdóttir,
Þórhallur Þorsteinsson og Skarphéð-
inn G. Þórisson eru meðlimir í Félagi
um verndun hálendis Austurlands og
stóðu tvö þau fyrrnefndu lengst af í
fylkingarbrjósti í baráttunni gegn
virkjun, fyrst Fljótsdalsvirkjun og
síðar Kárahnjúkavirkjun. Þórhallur
og Skarphéðinn sátu báðir um árabil í
Náttúruverndarráði.
„Virkjunarsinnar telja sig æv-
inlega í fullum rétti til að tala fyrir
heildina enda hafa þeir bæði rík-
isstjórnina og sveitarstjórnir með
sér,“ segir Þórhallur. „Við hin eigum
að halda okkur saman og stimpluð
draumóramenn sem standi í vegi fyr-
ir velferð heils landsfjórðungs. Við
höfum flestöll gefist upp sem stóðum
fremst í varnarbaráttunni gegnum
tíðina, því pressan hefur verið gíf-
urleg og við ekki haldið hana út vegna
þrýstings um að vera alltaf að, sem og
vegna árása á okkur persónulega.“
Þegiðu, Eyjabakkafíflið þitt
Karen Erla segir alvarlega vegið
að stjórnarskrárbundnum lýðrétt-
indum fólks megi það ekki hafa skoð-
anir öndvert fjöldanum og láta þær í
ljósi. Enn alvarlegra sé þó þegar ráð-
ist er að persónu fólks beint með sví-
virðingum og reynt að hafa skaðleg
áhrif á einkalíf þess. „Þáverandi
sveitarstjóri Austur-Héraðs leyfði
sér að kalla mig Eyjabakkafífl á fjöl-
mennu þorrablóti á Egilsstöðum árið
2000,“ segir Karen Erla. „Þegiðu,
Eyjabakkafíflið þitt,“ sagði hann, vit-
andi að flestir gestanna voru með
virkjun og hefði líklega seint sagt
þetta annars. Og salurinn hló auðvit-
að dátt. Svona var andrúmsloftið.“
Skarphéðinn, sem starfar sem
hreindýrasérfræðingur hjá Nátt-
úrustofu Austurlands, segist hafa
lent í því á fundi á vegum Landsvirkj-
unar að rannsóknir hans voru dregn-
ar í efa og hann talinn hlutdrægur
vegna skoðana sinna. Hann hafi og
verið sakaður um að vera úlfur í
sauðagæru sem rannsóknamaður og
að skoðanir hans lituðu rann-
sóknaniðurstöður. Landsvirkjun
samdi við Náttúrufræðistofnun sem
vinnur matsskýrslu um áhrif virkj-
unar á náttúruna og Náttúrustofa
vinnur við að meta áhrif virkjunar-
innar á hreindýr fyrir stofnunina.
Skarphéðinn segir ekki vafa leika á
að þrátt fyrir að fjölgað hafi í hrein-
dýrastofninum á síðustu árum vegna
hagstæðs tíðarfars, hafi dýrin nánast
farið af Vesturöræfum eftir að virkj-
unarframkvæmdir hófust, þar sem á
milli 65 og 70% Snæfellshjarðarinnar,
sem er rúmlega helmingur af stofn-
inum, hafi nýtt lónstæðið og svæðið
þar austur af til sumarbeitar frá 1965
skv. gögnum heimamanna, rannsókn-
arfólks og veiðimanna og sem burð-
arstað. Dýrin hafi leitað út á Fljóts-
dals- og Fellaheiðar og verði veðurfar
erfiðara sé hætt við að það geti komið
niður á dýrunum sem líklega hafi
ekki jafngóðan forða frá þeim beiti-
löndum eins og Vesturöræfunum.
Þessar niðurstöður sjáist ekki í um-
fjöllun Landsvirkjunar um áhrif
Kárahnjúkavirkjunar á hreindýr og
jafnvel hafi verið reynt að draga úr
sannleiksgildi þeirra.
„Í sambandi við umhverfismat um
Eyjabakka kom í ljós að mikill meiri-
hluti þjóðarinnar var með því,“ segir
Skarphéðinn. „Fólki, alveg sama
hvort það var með eða á móti virkjun,
þótti fráleitt að þessi mikla fram-
kvæmd færi ekki í umhverfismat, af
því að hún var samþykkt 1991 en lög-
in um umhverfismat komu 1993. Þá
skrifuðu ýmsir undir áskorun um að
Eyjabakkar færu í umhverfismat
sem birt var í Morgunblaðinu, bæði
menn á móti og með.“ Skarphéðinn
vísar til greinar í Austra eftir verk-
fræðing á Egilsstöðum sem tíndi til
þá heimamenn á Héraði sem ritað
höfðu undir og skrifaði að kennarar í
þeim hóp væru á opinberu framfæri
og gætu átt þátt í að mennta ung-
menni svæðisins burt með því að
halda að þeim þeirri firru að eystra
mætti ekkert aðhafast. Skarphéðinn
kenndi í Menntaskólanum á Egils-
stöðum frá 1983, en eftir 2000 í
stundakennslu meðfram starfi sínu
hjá Náttúrustofunni. Hann segist
aldrei hafa orðið fyrir aðkasti vegna
skoðana sinna í ME, hvorki frá sam-
kennurum né nemendum. „Ég tók
þetta samt til mín sem kennari, að ég
væri að mennta börnin suður með því
að sýna þeim svæðin sem til stóð að
virkja. Ég hef aldrei falið það að ég er
á móti þessari framkvæmd. En ég tel
mig hafa haldið hlutleysi í mennta-
skólanum og í starfi mínu hjá Nátt-
úrustofu Austurlands.“
Brottrekstrar krafist
Þórhallur og Karen Erla tóku sig
við þriðja mann til og stöðvuðu för
rútu með stjórn og forstjóra Lands-
virkjunar ásamt borgarstjóra á leið
inn á Eyjabakka haustið 1999, nánar
tiltekið á brú yfir Bessastaðaá. Þór-
hallur dró spilvír yfir brúna og tafði
för fólksins í um 20 mínútur. Hann
segir að lesnar hafi verið upp tvær
ályktanir frá félaginu og því lýst að
um táknræn mómæli væri að ræða,
að því búnu hafi þau opnað brúna á ný
og átt í kjölfarið vinsamlegan orða-
stað við fólkið í rútunni. „Eftir þetta
varð fjandinn laus,“ segir Þórhallur,
sem er starfsmaður RARIK og lýsir
því hvernig forráðamenn í stjórn-
málum, fjöldi sveitarstjórnarmanna
og fleiri hringdu í bæði yfirmann
hans og stjórnarmenn RARIK og
kröfðust þess að hann yrði rekinn úr
starfi. Karen Erla var kölluð á teppið
hjá skólastjóranum, en í hann hafði
verið hringt og þess farið á leit að
henni yrði vikið úr starfi þar sem hún
hefði óheppilegar skoðanir og stæði
að „hryðjuverkum“ í vinnutímanum,
sem reyndist alrangt. Þórhallur fór á
teppið hjá umdæmisstjóra RARIK í
Ljósmynd/Þórhallur Þorsteinsson
Sökkt Lyng færist á kaf í jökulvatn í lónstæði Hálslóns við Kárahnjúkastíflu. Tekist hefur verið á í fjölmiðlum um virkjunarframkvæmdir og sitt sýnist hverjum.
Illt að vera á annarri skoðun
Andmælendur virkjunar og stóriðju á Austur-
landi telja sig hafa orðið fyrir miklum neikvæðum
þrýstingi bæði frá yfirvöldum og almenningi, svo
mjög að jafnvel hafi verið reynt að bola þeim úr
starfi vegna skoðana sinna. Steinunn Ásmunds-
dóttir ræddi við þrjá náttúruverndarsinna sem
staðið hafa í þessum sporum.
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Mótdrægni „Alvarlegt þegar reynt er að hafa skaðleg áhrif á einkalíf
fólks,“ segir Karen Erla Erlingsdóttir en reynt var að koma henni úr starfi.
Aðdróttanir Skarphéðinn G. Þórisson var borið á brýn að falsa rann-
sóknaniðurstöður um hreindýr á áhrifasvæði Kárahnjúkavirkjunar.
Skoðanakúgun „Við hættum öll að tjá okkur með sama hætti og við hefð-
um gert ef hér ríkti lýðræði í raun,“ segir Þórhallur Þorsteinsson.