Morgunblaðið - 19.12.2006, Blaðsíða 30
30 ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LAUMUFARÞEGI
BORGAR MIÐANN SINN
Ákvörðun íslenzkra stjórnvaldaum að biðja um aðild aðMannvirkjasjóði Atlantshafs-
bandalagsins og hefja greiðslur í
hann var löngu, löngu tímabær.
Út af fyrir sig má segja að Íslandi
hafi verið nauðugur einn kostur að
ganga til liðs við sjóðinn, vegna þess
að Bandaríkin sitja ekki þar lengur
fyrir okkar hönd. Bandaríkin gegndu
alla tíð hlutverki gistiríkis gagnvart
sjóðnum vegna mannvirkja, sem reist
voru fyrir fé úr honum hér á landi.
Kannski voru einhver rök fyrir því,
út frá því að Bandaríkin sáu alfarið
um varnir landsins og nýttu þau
mannvirki, sem um var að ræða. Nú
er varnarliðið farið og Ísland hefur
tekið við stjórn þessara mannvirkja,
en þau eru áfram í eigu Mannvirkja-
sjóðsins. Þar á meðal eru flugbrautir
og flugskýli á Keflavíkurflugvelli,
ratsjárstöðvarnar og fjarskiptakerfið
sem tengir þær saman, olíubirgða-
stöðin og höfnin í Helguvík.
Í meira en hálfa öld lagði Ísland
ekkert af mörkum til sjóðsins en fékk
úr honum ríkulegar greiðslur vegna
mannvirkjagerðar hér. Lengi vel
greiddi Mannvirkjasjóðurinn líkast
til hærra verð fyrir verkefni á Íslandi
en víðast annars staðar vegna þess
einokunarfyrirkomulags, sem var á
verktakastarfsemi fyrir varnarlið
Bandaríkjanna. Sú saga öll er okkur
til lítils sóma.
Nú munu þessi mál komast í eðli-
legra og heilbrigðara horf. Ísland
mun hefja greiðslur í sjóðinn á næsta
ári. Þær verða aðeins um tvær millj-
ónir króna fyrsta árið, en að loknum
tíu ára aðlögunartíma verða þær
orðnar 30 milljónir króna á ári. Í ljósi
þess hvað þetta eru lágar greiðslur í
samanburði við mörg önnur útgjöld
ríkisins vegna þátttöku í alþjóða-
stofnunum má raunar spyrja hvort
nokkur ástæða sé til þess fyrir ríki,
sem hefur átt aðild að NATO frá
upphafi, að þiggja slíka aðlögun. Eig-
um við ekki bara að greiða okkar
fulla skerf strax?
Ísland á að sjálfsögðu að leggja
sitt af mörkum til uppbyggingar
mannvirkja í þágu NATO í nýjum að-
ildarríkjum og á átakasvæðum, þar
sem bandalagið hefur tekið að sér að
stilla til friðar. Þróun öryggismála á
alþjóðavettvangi hefur valdið því að
við verðum að leggja meira af mörk-
um en áður, bæði til eigin varna og
sameiginlegra varna Atlantshafs-
bandalagsins. Það gerum við til dæm-
is með því að taka þátt í friðargæzlu
og auðvitað ekki síður með því að
taka eðlilegan þátt í sameiginlegum
kostnaði NATO við mannvirkjagerð.
Í meira en hálfa öld var Ísland að
þessu leyti eins konar laumufarþegi í
NATO; naut góðs af öllu því sem að-
ild að bandalaginu hafði í för með sér
en lagði fjárhagslega ekkert af mörk-
um í staðinn. Nú er kominn tími til
að við borgum fyrir miðann okkar.
ÖRUGGT UPPLÝSINGASAMFÉLAG?
Æ fleiri fyrirtæki eru nánast al-gerlega háð greiðum fjarskipt-
um og hvers kyns rafrænum sam-
skiptum í rekstri sínum. Daglegt líf
fólks gengur að verulegu leyti út á
slík samskipti. Við búum orðið í sann-
kölluðu upplýsingasamfélagi, þar sem
greiður aðgangur að rafrænum upp-
lýsingum skiptir öllu máli. Efnahags-
lífið þrífst í rauninni á bandbreidd;
það er t.d. almennt viðurkennt að
skortur á hraðvirkum nettengingum
hamlar atvinnuþróun til sveita. Og
það sama á auðvitað við um landið
allt; ef afkastamiklar gagnatengingar
við umheiminn eru ekki fyrir hendi
kemur það niður á efnahagslífinu. Ís-
lenzkt atvinnulíf verður æ alþjóð-
legra og greið rafræn samskipti við
umheiminn eru því lífsnauðsyn.
Það breytti miklu fyrir upplýsinga-
samfélagið á Íslandi þegar Cantat 3-
sæstrengurinn kom til sögunnar, um
það leyti sem netbyltingin var að
byrja að láta á sér kræla. Vöxtur net-
notkunar og alls kyns annarra gagna-
samskipta við útlönd var hins vegar
svo hraður, að afkastageta strengsins
varð fljótlega ónóg. Bilanir á
strengnum, sem urðu t.d. af því að
togarar festu veiðarfærin í honum,
höfðu æ meiri áhrif eftir því sem árin
liðu. Fyrstu árin var netumferð til út-
landa ekki meiri en svo að koma
mátti á varasambandi um gervihnetti
ef Cantat bilaði. Það gat að vísu tekið
tíma og olli óþægindum. En seinni ár-
in hefur gervihnattasamband ekki
dugað sem varasamband.
Það var því mikil bót er Farice-
strengurinn bættist við, en hann hef-
ur margfalt meiri afkastagetu en
Cantat. Hann hefur hins vegar ekki
síður reynzt viðkvæmur fyrir bilun-
um; nú eru það ekki togaraskipstjór-
ar á Færeyjahrygg, heldur gröfu-
stjórar í Skotlandi sem stefna öryggi
upplýsingasamfélagsins á Íslandi í
hættu. Ef Farice rofnar getur Cantat
ekki tekið við allri umferðinni. Þess
vegna er að verða brýn nauðsyn, til
að tryggja öryggi samskipta okkar
við umheiminn, að bæta við sæstreng,
þannig að við bilun í einum streng sé
auðvelt að beina umferð um annan og
truflun verði ekki á netsambandinu.
Í Morgunblaðinu í dag kemur fram
að nefnd á vegum samgönguráðherra
telji nauðsynlegt að leggja þriðja
strenginn. En jafnframt kemur fram
að símafyrirtækin séu treg til að fjár-
festa í slíkum streng, því að enn sé
mikil ónýtt afkastageta í Farice.
Það má spyrja, hvort það sé boðleg
afstaða af hálfu símafyrirtækjanna.
Þau selja viðskiptavinum sínum ekki
aðeins flutningsgetu, heldur líka
rekstraröryggi. Auðvitað hlýtur það
að kosta eitthvað að hafa tryggt
gagnasamband og að varaleið sé allt-
af tiltæk. Líklega verður netsamband
til útlanda alltaf heldur dýrara á Ís-
landi en í mörgum öðrum löndum
vegna legu landsins.
Ríkisvaldið tók þátt í kostnaði við
Farice, með þeim rökum að mikil-
vægt væri að tryggja öryggi upplýs-
ingasamfélagsins hér á landi. Þau rök
eiga ennþá við. Hins vegar hljóta
símafyrirtækin, sem barizt hafa fyrir
því að losa fjarskiptageirann undan
ríkisforsjá, að axla sína ábyrgð á því
að landinu séu tryggð örugg fjar-
skipti.
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Í SKÝRSLU starfshóps á veg-um samgönguráðherra erlagt til, að lagður verði nýrsæstrengur frá Íslandi til
Skotlands eða Írlands til að tryggja
öruggt varasamband fjarskipta við
útlönd og að framkvæmdum við
hann ljúki eigi síðar en haustið 2008.
Þetta hefur Morgunblaðið eftir
öruggum heimildum.
Kostnaður við slíkan streng er á
bilinu 3-4 milljarðar króna. Færey-
ingar hafa þegar ákveðið að leggja
nýjan streng frá eyjunum og er
hugsanlegt að nýr strengur verði
lagður í samvinnu við þá.
Fjarskiptasamband við útlönd
fer um tvo sæstrengi, Cantat 3 og
Farice, og hefur sá fyrrnefndi tölu-
vert verið í fréttum vegna bilunar
sem varð í honum á laugardags-
kvöld. Cantat 3 er rúmlega 12 ára
gamall, flutningsgetan er takmörk-
uð og almennt er litið svo á, að eftir
nokkur ár muni hann ekki anna
gagnaflutningum frá landinu.
Raunar er það svo, að bili hinn sæ-
strengurinn, Farice, getur Cantat 3
með engu móti tekið við allri umferð
af Farice, heldur aðeins hluta af
henni, samkvæmt upplýsingum frá
Farice hf. Þá tæki það a.m.k. nokkr-
ar klukkustundir ef ekki lengri tíma
að koma á slíkri tengingu. Ekki er
heldur raunhæft að nota gervihnött
sem varaleið því gervihnattasam-
band dugar nánast aðeins fyrir tal-
símaflutning.
Farice bilanafrír í 10 mánuði
Cantat 3 var tekinn í notkun árið
1994. Tíu árum síðar, eða 1. janúar
2004, komst Farice-sæstrengurinn í
gagnið og er óhætt að segja, að við
það hafi orðið bylting í fjarskiptum
við útlönd enda er flutningsgeta
hans margföld á við Cantat 3. Lengi
vel var töluvert um að sambandið
um Farice rofnaði, einkum vegna
þess að jarðvinnuverktakar í Bret-
landi voru sérlega lagnir við að
grafa strenginn óvart í sundur á leið
hans frá Inverness í Skotlandi til
London en um 500 kílómetrar eru
þarna á milli. Á um 15 mánuðum, frá
janúar 2004 til mars 2006, rofnaði
samband um strenginn alls 17 sinn-
um. Til að bregðast við þessu var í
mars 2006 tekin í notkun varaleið á
leiðinni frá Inverness til London og
hefur sambandið aldrei rofnað síð-
an, að sögn Guðmundar Gunnars-
sonar, framkvæmdastjóra Farice
hf. Það hefur þó komið fyrir 3–4
sinnum að landstrengurinn hafi ver-
ið rofinn en þá hefur alltaf verið
hægt að beina umferðinni um vara-
leið.
Frá London tengist Farice inn á
aðra strengi sem ýmist liggja yfir á
meginland Evrópu eða til Ameríku.
Augljóslega var ekki vanþörf á
varaleið frá Inverness til L
eftir stendur, að engin va
frá þeim stað sem Farice e
land, í Dunnet Bay, og til I
en þetta er um 200 kílóm
Rofni strengurinn á þessar
því að treysta á tengingu u
3. Hið sama á auðvitað við e
urinn slitnaði eða bilaði á
en það hefur ekki gerst til þ
anirnar hafa ávallt verið í la
Aðspurður sagði Guðm
mun minni hætta væri á a
urinn rofnaði á þessari le
Inverness til London en
strjálbýlla á þessu svæði en
sögðu væri ekki hægt a
Varasamband tr
með nýjum stren
Fjarskiptasamband Ís-
lands við útlönd er um
tvo sæstrengi, Cantat 3,
sem er 12 ára gamall, og
Farice. Lagt er til að
þriðji strengurinn verði
lagður til að tryggja
varasamband.
Dreginn í land Farice-sæstrengurinn var tekinn í land á Seyðisfirði í september 2003 og var tekinn í no
&
'(
! "
)( *
(
+
#$
%& '
4.70.0 4.
70
.0
'.9:43
FARICE-sæstrengurinn kostaði á
sínum tíma um 4,3 milljarða ís-
lenskra króna og samkvæmt áætl-
unum starfshóps samgöngu-
ráðherra má gera ráð fyrir, að nýr
sæstrengur, sem ætlað er að
tryggja öflugt varasamband við
umheiminn, kosti 3–4 milljarða.
Farice er samvinnuverkefni ís-
lenska ríkisins, Símans, Færeyska
símans og Vodafone. Ríkið á rúm-
lega 41%, Síminn á um 30%, Fær-
eyski síminn um 20% og Vodafone
tæplega 9%. Svo virðist sem ekki
muni nást slík samstaða um lagn-
ingu nýs sæstrengs, þess þriðja
sem liggur frá Íslandi.
Farice annar eftirspurn
Við vinnu starfshópsins kom nefni-
lega fram sú afstaða Símans, að
fyrirtækið myndi ekki fjárfesta í
nýjum streng og af hálfu Vodafone
kom fram, að ráðlagt væri að
leggja nýjan streng en aðkoma
fyrirtækisins væri háð fjárhags-
legum forsendum.
Þessar fjárhagslegu forsendur
eru væntanlega þær, að sí
irtækin geti hagnast eða t
a.m.k. ekki á því að taka þ
lagningu nýs strengs. Ef li
þess að einungis um 10% a
ingsgetu Farice eru í notk
er skiljanlegt að símafyrir
séu ófús til þátttöku í lagn
sæstrengs, eða setji a.m.k
irvara við slíkt. Í þessu sam
má benda á, að hægt er að
falda flutningsgetu Farice
að bæta við búnaði við end
ar, úr 10 gígabitum á sekú
Íslandi eins og nú er, í 360
á sekúndu. Það liggur ekk
fyrir en að Farice muni ge
eftirspurn eftir gagnaflut
náinni framtíð enda er nýj
strengnum aðeins ætlað a
tryggja varasamband.
Farice hf. hefur verið ga
fyrir hátt verð en framkvæ
stjóri fyrirtækisins bendir
gjaldskráin verði að endur
kostnað og um 500–600 m
fari í rekstur og afborgan
um á hverju ári.
Hver vill borga
fyrir nýjan streng