Morgunblaðið - 22.07.2007, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
1905 Ritsímamálið
Fyrsti fjölmenni mótmælafundur 20.
aldarinnar gegn innlendum stjórn-
völdum var 1. ágúst
1905. Þá var skipu-
lögð hópreið bænda
til Reykjavíkur. Þar
voru samþykktar
ályktanir og hrópuð
vígorð gegn stjórn-
inni. M.a. mótmæltu
bændur því að komið
yrði á ritsíma-
sambandi við Ísland,
og hefur það verið haft til marks um
íhaldssemi þeirra. Sá skilningur á þó
ekki við rök að styðjast. Mótmælin
voru að undirlagi andstæðinga
Hannesar Hafsteins og voru bændur
á móti samningi sem hann hafði gert
við Stóra norræna ritsímafélagið
sem þeir óttuðust að hefði mikinn
kostnað í för með sér og yrði þung
byrði á skattgreiðendum. Þá voru
þeir á móti því að forsætisráðherra
Dana undirritaði skipunarbréf Ís-
landsráðherrans og töldu að slíkt
stefndi sjálfsstjórn þjóðarinnar í
„stjórnarfarslegan voða“.
1909 Landsbankafarganið
Árið 1909 rak Björn Jónsson ráð-
herra Tryggva Gunnarsson banka-
stjóra Landsbankans ásamt tveimur
starfsmönnum hans „sökum marg-
víslegrar, megnrar og óafsak-
anlegrar óreglu í starfsemi þeirra í
stjórn bankans og frámunalega lé-
legs eftirlits með honum“. Aðferðir
Björns þóttu mjög harkalegar og
talið er víst að þetta hafi dregið úr
trausti til hans. Þann 28. nóvember
var uppsögnunum mótmælt á úti-
fundi á Lækjartorgi. Mjög margir
sóttu fundinn, eða á bilinu 4.000-
7.000 manns, en alls voru íbúar í
Reykjavík þá 11.000.
1921 Hvíta stríðið
Ólafur Friðriksson, ritstjóri Alþýðu-
blaðsins, hafði 14 ára rússneskan
pilt, Nathan Friedman, með sér til
Íslands og ætlaði að ala hann upp
hér. Landlæknir greindi piltinn með
hættulegan, smitandi augnsjúkdóm
og lagði til að hann yrði fluttur úr
landi. Ólafur taldi brottvísunina lið í
pólitískum ofsóknum gegn sér. Hinn
18. nóvember fór lögreglustjóri með
mikið lið, vopnað kylfum, heim til
Ólafs að sækja piltinn. Hafn-
arverkamenn og aðrir stuðnings-
menn Ólafs réðust á lögregluna og
sló í brýnu. Nokkrir slösuðust en
drengurinn var frelsaður úr höndum
lögreglu. Svo liðu nokkrir dagar og
söfnuðu báðar fylkingar liði. Sjálf-
boðaliðar lögreglunnar voru 400-500
talsins og kallaðir hvítliðar eftir
sveitum sem börðust gegn stjórn
bolsévika í Rússlandi. Þeir höfðu að-
setur í Iðnó og voru allmargir þeirra
vopnaðir byssum. Hinn 22. nóv-
ember réðust þeir inn í hús Ólafs,
handtóku 22 fylgismenn hans og
sendu Friedman nauðugan úr landi.
Þessi átök eru til marks um hve hörð
átök vinstri og hægri manna voru á
þessum tíma.
1931 Þingrof
Tryggvi Þórhallsson forsætisráð-
herra og framsóknarmaður rauf
þing áður en hægt var að bera fram
vantrauststillögu á stjórn hans og
mynda nýja stjórn Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks. Sú stjórn ætlaði
að endurskoða kjördæmaskipan, en
það hefði verið Framsókn-
arflokknum mjög í óhag. Þetta vakti
mjög hörð viðbrögð. Í nokkra daga
var eins konar uppreisnarástand í
Reykjavík og ólæti víða
1932 Gúttóslagurinn
Á þessum tíma var kreppan í al-
gleymingi og atvinnuleysi mikið. Í
júlí gekk bæjarstjórn Reykjavíkur
að kröfum verkamanna um atvinnu-
bótavinnu eftir mikil mótmæli og
átök. Þegar leið á veturinn fór að
harðna á dalnum og í nóvember átti
að lækka laun í atvinnubótavinnunni
mikið. Eftir borgarstjórnarfund þar
sem þetta var til umræðu brutust út
allsherjarslagsmál milli lögreglu og
verkamanna. Lögregla fór mjög
halloka, enda miklu fámennari. Allt
var brotið og bramlað í Góðtempl-
arahúsinu, en um kvöldið var ákveð-
ið að ríkið legði fram háa upphæð til
Reykjavíkurborgar svo unnt væri að
halda atvinnubótavinnunni gangandi
með sömu launum og áður. Nokkuð
var um átök og mótmæli í krepp-
unni, en Gúttóslaginn bar þar hæst.
1946 Keflavíkursamningurinn
Að stríðinu loknu var krafa íslensks
almennings um að Bandaríkjaher
færi úr landinu sterk, en Banda-
ríkjamenn
vildu vera
áfram. Ólafur
Thors, for-
sætis- og utan-
ríkisráðherra
gekk til samn-
inga við Bandaríkjamenn. Nið-
urstaðan varð sú að Bandaríkja-
menn flyttu burt her sinn og fælu
Íslendingum yfirráð yfir Keflavík-
urflugvelli, en hefðu þó áfram að-
stöðu á vellinum. Ólafur vonaðist til
að sósíalistar sættu sig við þessa
lausn mála og að stjórn Sjálfstæð-
isflokksins og Sósíalistaflokksins
héldi. Sú varð þó ekki raunin. Strax
og samningsuppkastið lá fyrir hófust
mikil mótmæli og vildu margir að
efnt yrði til þjóðaratkvæðagreiðslu
um samninginn. Sunnudaginn 22.
september voru fjölmenn mótmæli á
Austurvelli og fyrirhugað var að
dreifa fólkinu með táragasi. Það var
ekki gert en æsingur var svo mikill
að Ólafur Thors og Bjarni Bene-
diktsson urðu að flýja undan mann-
fjöldanum. Samningurinn var engu
að síður samþykktur.
1949 Atlantshafsbandalagið
Ísland var stofnaðili að Atlantshafs-
bandalaginu og var það afar umdeilt.
Þann 30. mars var greitt atkvæði um
málið á Alþingi og var aðild sam-
þykkt og kröfum um þjóðaratkvæða-
greiðslu hafnað. Þegar niðurstaða
Alþingis varð ljós brutust út mikil
átök á Austurvelli milli verkalýðsins,
sem var andvígur aðild og lögreglu
og hvítliða. Menn börðust með kylf-
um og köstuðu grjóti.
1960 Fyrsta Keflavíkurgangan
Á bilinu 100 til 200 herstöðvarand-
stæðingar gengu
frá Keflavík til
Reykjavíkur 19.
júní. Þeim hafði
þá vaxið fiskur
um hrygg, m.a.
vegna þess að
deilur við Breta
um fiskveiði-
lögsögu ólu á
óvild í garð hers-
MÓTMÆLI Í REYKJAVÍK FRÁ 1900
Björn
Jónsson
Tryggvi
Gunnarsson
Nathan Friedman Ólafur Friðriksson
Morgunblaðið 31. mars 1931.
ALÞJÓÐLEGIR HÓPAR UMHVERFISVERNDARSINNA MÓTMÆLA Á ÍSLANDI
sem því líkaði ekki árið 1984, en
fimmtán árum síðar gerðu 18% það.
Árið 1984 mótmæltu 15% Íslendinga
einhverju, en árið 1999 gerðu 21%
það.
„Þetta gerist vegna þess að fólki
líkar ekki allt sem stjórnmálaflokk-
arnir hafa fram að færa, en það vill
samt leggja sitt af mörkum. Þetta
bendir líka til þess að átakamynstrið
í samfélaginu sé ekki eins einfalt og
var. Á árum áður var skýrari stétta-
skipting. Hver stétt hafði ákveðinna
hagsmuna að gæta og þetta voru til-
tölulega einfaldar fylkingar. Núna
hefur þetta breyst og því verða ein-
stök mál mikilvægari og umdeildari
en áður,“ útskýrir Gunnar Helgi.
Að hans mati má að miklu leyti
rekja þessa breytingu til aukinnar
almennrar velferðar.
„Við erum mun öruggari en við
vorum áður. Opinberi geirinn er
stærri en hann var og núnings-
punktarnir eru aðrir. Þau mál sem
helst vekja athygli núna eru mál vel-
ferðarsamfélagsins. Þetta eru mál
þeirra sem búa við góð lífskjör. Í
sumum tilvikum tengist þau frekar
smekk og tísku en beinni þörf,“ seg-
ir hann.
„Stjórnmál snúast í vaxandi mæli
um persónulega tjáningu. Á meðan
fólk hafði ekki til hnífs og skeiðar
var þetta allt öðruvísi. Þá fór fólk
nauðbeygt út í pólitískar aðgerðir.“
Gunnar Helgi bendir á að lang-
stærstur hluti almennings hafi eng-
an áhuga á að taka þátt í aðgerðum á
borð við mótmæli Saving Iceland og
því megi ekki líta á þær sem meiri-
hlutavilja. Hann bætir við:
„Þó ber að hafa í huga að þessi
hópur hefur mjög sterkar skoðanir
og það er full ástæða til að grafast
fyrir um hvers vegna svo er. Er
þetta bara vitleysa eða hafa þau
raunverulega eitthvað til síns
máls?“
Borgaraleg óhlýðni
Sumt af því sem alþjóðlegir nátt-
úruverndarhópar hafa tekið sér fyr-
ir hendur hér á landi telst til borg-
aralegrar óhlýðni. Mikael M.
Karlsson, prófessor í heimspeki við
Háskóla Íslands og Háskólann á Ak-
ureyri, skilgreinir það sem borg-
aralega óhlýðni þegar fólk brýtur
lög í pólitískum tilgangi, og tekur af-
leiðingum þess.
„Þetta er í rauninni ákveðin teg-
und mótmæla sem fólk grípur til
U
ndanfarin ár hefur Rever-
end Billy farið víða til að
breiða út fagnaðarerindi
sitt. Fyrir stuttu kom hann
til Íslands, í boði samtakanna Sa-
ving Iceland, og predikaði í Kringl-
unni og í miðbænum.
Í grein fréttastofunnar Associa-
ted Press er honum lýst sem und-
arlegri blöndu af götupredikara og
Elvis-eftirhermu með aflitað hár.
Lýsingin er ekki fjarri lagi.
Reverend Billy, sem heitir í raun-
inni Bill Talen og er leikari og rit-
höfundur, vakti fyrst athygli fyrir
framgang sinn í gervi predikara á
götum New York-borgar. Í presta-
klæðum messar hann, með sterkum
suðurríkjahreim, yfir fólki í anda
heittrúaðara klerka sem hóta eldi
og brennisteini. Hljómsveit og
gospelkór, skipaður konum í rauð-
um kyrtlum, tekur undir með hon-
um. Inntak predikanna hans er ekki
hefðbundið. Hann er í krossferð
gegn alþjóðlegum risafyrirtækjum
og fordæmir neysluhyggju með há-
værum gjörningum.
Í eigin persónu er Talen bæði ró-
legur og yfirvegaður, og mjög ólík-
ur persónunni Reverend Billy.
„Ég kom hingað til þess að mót-
mæla einkavæðingu svæða sem eiga
að tilheyra almenningi. Um allan
heim er verið er að gefa stórfyr-
irtækjum almenningseignir. Hér er-
uð þið að virkja ár og sökkva landi
til að geta selt álfyrirtækjum orku á
hlægilegu verði,“ segir hann.
Talen brá sér fyrst í gervi Rever-
end Billy árið 1997 eftir að breyt-
ingar, sem voru honum mjög á móti
skapi, voru gerðar á hverfinu hans í
New York. Talen bjó í hverfi í Man-
hattan, nærri miðbænum, sem er
oft kallað Hell’s Kitchen. Hann seg-
ir að Rudolph Guiliani, fyrrum
borgarstjóri New York, hafi ákveð-
ið að hreinsa til í hverfinu, sem var
þá ódýrara en önnur hverfi í Man-
hattan. Innan skamms hafi alþjóð-
legar keðjur og risafyrirtæki á borð
við Starbuck’s og Victioria’s Secret
komið í stað hverrar einustu hverf-
isbúðar og veitingastaðar. „Verðlag
breyttist þannig að fátækt fólk,
skrítið fólk, götusalar og fólk sem
ekki er hvítt varð að flytja. Í þeirra
stað kom ríkt fólk,“ segir hann. „Og
hver mótmælti? Hver spurði hvort
þetta væri réttlátt? Götupredik-
ararnir!“
Talen fór því að fylgjast með
þeim. Innan skamms keypti hann
sér púlt og fór að predika fyrir
framan Disney-búðina.
Smátt og smátt bættist honum
liðsauki. Hann kemur nú fram með
kór og hljómsveit, og í kringum
hann hefur orðið til söfnuður. Kona
Talens, Savitri Di, leikstýrir hópn-
um. Starfsemin, sem er kölluð The
Church of Stop Shopping, er rekin
með ágóða af tónleikum, geisla-
diskasölu og frjálsum framlögum.
„Kirkjan“ hefur vakið talsvert
mikla athygli. Morgan Spurlock,
sem er þekktastur fyrir McDo-
nald’s-ádeiluna Super Size Me vinn-
ur nú að heimildarmynd um hópinn.
Hún kemur út í haust.
„Ég lít ekki á það sem ég geri
sem skrumskælingu á trúar-
brögðum,“ segir Talen. „Þeir sem
predika í sama stíl og ég breiða
margir hverjir út ótta og hatur. Ég
færi kristilegan boðskap aftur í
upprunalegt horf og boða kærleika.
Ég brýni fyrir fólki að vera ábyrgir
borgarar, ekki bara neytendur.“
Talen segist ekki kippa sér upp
við að vera illa tekið. „Allir sem
hafa barist gegn óréttlæti hafa orð-
ið fyrir aðkasti. Ég læt mér það því
í léttu rúmi liggja.“
Spurður hvers vegna hann hafi
komið til Íslands svarar Talen: „Við
erum að berjast gegn hnattrænum
markaðsöflum sem svífast einskis.
Andstaðan verður líka að vera
hnattræn.“
Attilah Springer
Það langar engan að vera
hrópandinn í eyðimörkinni
„Það langar engan að rugga
bátnum. Það langar engan að vera
hrópandinn í eyðimörkinni. En ein-
hver verður að gera það. Einhver
verður að berjast,“ segir Attilah
Springer sem er hér á landi á veg-
um samtakanna Saving Iceland.
Springer er frá Trinidad, en þar
er verið að byggja álver, líkt og hér.
Hún er mjög mótfallin því og þaðan
er áhugi hennar á svipuðum fram-
kvæmdum um allan heim sprottinn.
„Ég vildi gjarnan slaka á, gifta
mig og eignast börn, en ég get ekki
með sanni kallað mig Trinidad-búa
ef ég sit aðgerðalaus hjá án þess að
reyna að hafa áhrif á gang mála.
Það er verið að byggja mengandi
verksmiðjur til þess að framleiða ál
Opnir fundir Attilah Springer ferðast um landið og tal-
ar um áhrif álvinnslu á umhverfið.
Kokkur Jaap Krater kennir Íslendingum á ferða-
eldhús svo þeir geti haldið úti löngum mótmælum.
Í KROSSFERÐ GEGN ALÞJÓÐLEGUM ST
Morgunblaðið/Frikki
Predikar Reverend Billy breiðir út fagnaðarerindið á Austurvelli.