Morgunblaðið - 22.07.2007, Blaðsíða 28

heilbrigðismál
28 SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
M
arie Manthey er
hjúkrunarfræðingur
og prófessor í fræð-
um sínum og hefur
kennt við Yale-
háskólann í Bandaríkjunum, Con-
necticut-háskóla og háskólann í
Minnesota. Hún er frumkvöðull í
sinni grein og „hálfgerður gúrú“, eins
og Anna S. Einarsdóttir, fulltrúi
hjúkrunarforstjóra Landspítalans,
orðaði það. Marie, sem er kona á
bezta aldri, er komin á eftirlaun við
Minnesota-háskóla, heldur fyr-
irlestra og er vinsæll fyrirlesari úti
um allan heim. Hún er heiðursdoktor
við hjúkrunarfræðideild Minnesota-
háskóla og raunar eina manneskjan,
sem notið hefur þess heiðurs.
Marie Manthey stóð stutt við á Ís-
landi, en henni tókst að heilla 96
stjórnendur á hjúkrunarsviði upp úr
skónum með fyrirlestri, sem hún hélt
á fræðsludegi hjúkrunardeilda-
forstjóra á Landspítalanum.
Sem frumkvöðull í Bandaríkjunum
hefur hún á starfsferli sínum sinnt
flestum þáttum hjúkrunarstarfsins
auk þess að hafa verið aðjúnkt og
dósent, prófessor í klínískri hjúkr-
unarfræði og dósent. Marie Manthey
hefur hlotið ýmsar viðurkenningar og
er heiðursfélagi í hjúkrunarsam-
tökum Bretlands og Bandaríkjanna
o.fl.
Íslenskir biðlistar og
nýjar aðferðir
Marie Manthey er einna þekktust
sem frumkvöðull í einstaklingshæfðri
hjúkrun og er höfundur bókarinnar
The Practice of Primary Nursing auk
þess sem eftir hana liggur fjöldi
greina um hjúkrun. Hún hefur
stjórnað yfir 500 námskeiðum um
stjórnunar- og leiðtogahlutverk
hjúkrunarfræðinga.
Í ljósi íslenskrar biðlistaumræðu
er áhugavert að Marie hefur hannað
skipulag í hjúkrun með það fyrir aug-
um hvernig skipa megi hjúkrun með
nýjum aðferðum bæði til þess að
bæta hjúkrun og gera störf hjúkr-
unarfræðinga skilvirkari.
Hún er spurð hvort hún kunni ein-
hverjar lausnir til að skera niður bið-
lista með betra skipulagi á sjúkra-
húsum.
„Innan hjúkrunarstéttarinnar höf-
um við alltaf unnið samkvæmt þeirri
hyggju að við ættum að geta gert alla
hluti fyrir alla sjúklinga, það sem er
kallað heildarhjúkrun sjúklinga (total
patient care). Þetta var hugmynd,
sem flestir hjúkrunarfræðingar
höfðu í skóla, að allt sem sjúkling-
urinn þarfnaðist félli í verkahring
hjúkrunarfræðingsins, ekki það sem
hann þarfnaðist ekki, heldur allt sem
hann þyrfti. En nú þegar skortur er á
hjúkrunarfræðingum, og í framtíð-
inni, þegar kostnaður vegna heil-
brigðismála er orðinn svona mikið
vandamál um víða veröld, tel ég ríka
þörf á því fyrir okkur að fara að for-
gangsraða í ríkari mæli og líta á það í
starfi hjúkrunarfræðinga, sem skipt-
ir mestu máli.“
Ekki að forgangsraða sjúklingum?
„Nei, nei, þetta snýst ekki um
læknisfræði eða um meðferð sjúk-
linga sem slíkra. Við fylgjum alltaf
eftir fyrirmælum lækna um meðferð
og sjúkdómsgreiningu. Þar eru ekki
valkostir.“
En hvernig geta hjúkrunarfræð-
ingar þá forgangsraðað í störfum sín-
um?
„Sum verkefni okkar eru mik-
ilvægari en önnur og eitt af því, sem
skiptir verulegu máli, er að spyrja
sjúklinginn: Hvað er að þínu mati
mikilvægast af öllu því sem þú átt eft-
ir að ganga í gegnum? Þetta getur
gilt um hversdagslega hluti eins og
hvort sjúklingurinn vilji sitja þegar
hann er að borða og hvort það skipti
meira máli en að fá sjampó eða eitt-
hvað annað hversdagslegt, sem gæti
tekið jafnlangan tíma. Við eigum að
líta til þess sem sjúklingurinn vill og
setja það í forgang.“
Gott skipulag og
hagræðing sparar tíma
Skera niður tíma …?
„Já, skera niður tíma og hagræða,
nota tímann betur þannig að við get-
um sinnt mörgum verkefnum á
sjúkrastofum samtímis, en séum ekki
á sífelldum hlaupum fram og til baka,
að fá viðbótarverkefni og fara svo aft-
ur inn í sömu stofuna. Það er mjög
mikilvægt að safna saman mörgum
verkefnum, og sinna þeim í sömu ferð
til þess að vinnan verði skilvirkari.
Þetta snýst í raun um að gera sér
grein fyrir því að við höfum ekki
nægan tíma, gera sér grein fyrir að
við getum ekki gert allt og við verð-
um að beita faglegri dómgreind okk-
ar, með óskir sjúklingsins í huga, til
að meta hvað við getum gert og hvað
ekki á þeim tíma sem við höfum til
umráða, vitandi að hann dugir ekki til
allra verka.“
Með forgangsröðun í starfi, eins og
þú hefur lýst, væri hugsanlegt að
stytta biðlista sjúklinga, sem eru
mikið vandamál hérlendis? Gæti
þetta verið lausnin eða hluti hennar?
„Það eru margir þættir sem koma
við sögu við lausn þessa mikla vanda,
að stytta biðlista, og í flestum til-
vikum hefur hjúkrun og hjúkr-
unarstéttin lítil tök á þeim vanda. Að
svo miklu leyti sem við getum dregið
úr töfum, sem stafa af óskilvirkni,
hægari skráningu og öðrum þvíum-
líkum vandamálum, geta hjúkr-
unarfræðingar stuðlað að því að bið-
listar styttist.
En þessi atriði eru í raun fremur
lítilsverð í hinu stóra samhengi. Það
sem styttir biðlista, samkvæmt minni
reynslu í Bandaríkjunum sér-
staklega, er að geta boðið upp á ýmsa
aðra kosti, þar sem hægt er að vinna
læknisverk sem krefjast ekki sjúkra-
húsvistar. Þetta krefst end-
urskipulagningar kerfisins, sem gerir
kleift að nýta betur sjúkrarúm
sjúkrahúsanna. Í þessu felst að nota
þarf betur göngudeildir, heima-
hjúkrun verði miklum mun virkari,
og að hægt verði að sinna ýmsum að-
gerðum á heimilum, sem áður var tal-
ið að gera þyrfti á sjúkrahúsum, en er
nú komið í ljós að hægt er að fram-
kvæma heima við. Allar þessar breyt-
ingar á kerfinu eru í raun utan við
ramma hjúkrunar, en þetta eru leiðir
til að stytta biðlistana.
Annað atriði sem varðar hjúkrun
er að verðum að vera miklu klókari í
því hvernig við notum annað starfs-
fólk, aðstoðarfólk, sjúkraliða og fólk
með minni reynslu í hjúkrun. Raunar
var þetta hluti af því sem ég kom til
að ræða hér á landi, hvernig við get-
um nýtt getu aðstoðarfólks til að
styrkja heildarverkefni hjúkr-
unarfræðinga með hæfileikum þess.“
Litið á hjúkrun sem
annars flokks starf
Hvernig er staða hjúkrunarfræð-
inga á sjúkrahúsum? Er hjúkrun
ekki eins konar annars flokks starf?
„Jú, það er rétt. Hjúkrunarfræð-
ingar hafa ekki þau áhrif sem þeir
ættu að hafa.“
Hvernig myndir þú breyta því?
„Ég myndi breyta því með því að
koma því í kring að fólk í valdastöð-
um hlýddi á vísdóm fjölmargra
hjúkrunarfræðinga um ýmsa þá
þætti, sem eru mikilvægir í heilsu-
gæslunni.“
En ef menn efast um vísdóm ykk-
ar?
„Ja, það gæti hent, en það væri
heimskulegur efi vegna þess að við
erum vel menntað fólk. Við höfum
aflað okkur mikillar tæknilegrar og
vísindalegrar þekkingar og að auki
búum við yfir mikilli og góðri þekk-
ingu á mannlegu eðli. Og við skiljum
vel hvernig fólki líður þegar það veik-
ist og kunnum að hjálpa því að ná
bata. Og það að efla áhrif okkar hefði
einfaldlega þau áhrif að það bætti
heilbrigðiskerfið!“
Þannig að þú telur að hjúkr-
unarfræðingar njóti ekki sannmælis?
„Það er rétt. Fyrir fjölda ára var
stéttin ekki vel menntuð. Ég hlaut
menntun mína fyrir hálfri öld og ég
var þá ekki nándar nærri því jafn vel
menntuð eins og hjúkrunarfólk er í
dag. Núna lærir fólk meira af vís-
indalegum toga, fræðileg grundvall-
aratriði, og það skilur mun betur líf-
fræði, félagsfræði, tilfinningar og
sálarfræði sjúklinga og margt fleira.
Og með reynslunni öðlast það mikla
visku. En þessi reynsla og vísdómur
eru ekki metin sem skyldi.“
Ég hef eins og margir legið á
sjúkrahúsi og tilfinning mín er sú, að
heldur djúpt sé á vísindalegri og
fræðilegri þekkingu hjúkrunarfræð-
inga – þessi þekking komi að minnsta
kosti ekki fram í störfum þeirra.
„Þetta er rétt. Þekking þeirra
kemur ekki fram og það er einmitt
þetta sem mörg okkar eru að reyna
að breyta. Við erum að reyna að
kenna hjúkrunarfræðingum að tala
um hvers vegna þeir geri það sem
þeir geri fyrir sjúklinginn. Hjúkr-
unarfræðingur gæti sagt: Ég gekk
frá næringargjöf í æð samkvæmt fyr-
irskipun læknis. Og látið þar við sitja.
En hvað felst í þessari aðgerð? Hvers
vegna var það nauðsynlegt fyrir sjúk-
linginn að fá næringu í æð og í hverju
var athöfnin fólgin? Hjúkrunarfræð-
ingurinn getur skýrt frá því öllu. En
við erum ekki vön að ræða um þekk-
ingu okkar. Þetta er vandamálið.“
Tölum of lítið um hversu snjöll
við erum
„Við ræðum um hversu mikil sam-
kennd okkar er og við ræðum við al-
menning um hversu annt okkur er
um sjúklinga okkar og að okkur
standi aldeilis ekki á sama um þá. En
við tölum ekki um hversu klár við er-
um,“ segir Manthey og hlær.
Er þetta ekki bara mont, spyr ég.
„Nei, alls ekki,“ segir hún og bros-
ið er horfið. Við höfum nóg af monti
allt í kringum okkur í samfélaginu.
Við þurfum að læra að segja sann-
leikann, við þurfum að læra tungumál
sannleikans, það er allt og sumt.“
En hvað heldur stéttinni niðri?
„Ég held að það sé ýmislegt.
Hjúkrun hefur aðallega verið
kvennastarf og það er ekki fyrr en á
síðustu árum, sem konur eru farnar
að átta sig á því að þær þurfa að láta
rödd sína hljóma, láta í sér heyra, og
skipa sinn réttmæta sess í samfélag-
inu, taka þátt í ákvörðunum sam-
félagsins og þeirri ábyrgð sem því
fylgir.
Ég held líka að læknar fyrr á tíð
hafi verið ákaflega óöruggir með
sjálfa sig og fyrir fjöldamörgum var
ástandið þannig að læknar kærðu sig
ekki um að hjúkrunarfólk lærði um
sjúkdóma, yki menntun sína, vegna
þess að þeir óttuðust að hjúkr-
unarfólk myndi setja spurning-
armerki við yfirvald þeirra. Hér er ég
að tala um upphaf hjúkrunar, fyrir
u.þ.b. 130 árum síðan. En við erum að
sigrast á þessu og við gerum okkur
grein fyrir markmiðum okkar. Það
var ein skýringin á því að ég kom
hingað, að hvetja íslenska hjúkr-
unarfræðinga og hjálpa þeim að tala
með eigin rödd.“
Íslenskir hjúkrunarfræðingar
í hópi þeirra bestu í heimi
Og hvernig gekk?
„Ég held að það hafi gengið bæri-
lega. Ég er bæði undrandi og hrifin af
Íslandi í heild. Ég skammast mín nú
fyrir að viðurkenna, að ég þekkti ekki
mikið til landsins fyrirfram þótt ég
hafi ferðast víða um Evrópu. Ég er
orðlaus yfir náttúrufegurðinni. En
ekki nóg með það. Hjúkrunarfræð-
ingarnir eru mjög vel heima í grein
sinni, byggja á öflugum fræðilegum
grunni og eru tæknilega hæfir, eins
og hjúkrunarfræðingar eru bestir, í
Bandaríkjunum, Bretlandseyjum og
annars staðar, þar sem þeir eru best-
ir.
Landspítalinn – háskólasjúkrahús
er með eindæmum góð stofnun. Ég
sá það bæði með eigin augum auk
þess, sem hjúkrunarfræðingarnir
greindu mér frá því sem í boði er.“
Hjúkrunarfræðingar á Íslandi eru
ekki beinlínis ánægðir með kjör sín.
Hefurðu kynnt þér þau mál í sam-
anburði við Bandaríkin?
„Nei, ég hef ekki gert það og við
ræddum það ekki nægilega til þess
að ég skynji stöðu mála hér á Íslandi.
Hitt veit ég, að hjúkrun í Bandaríkj-
unum er að verða eitt af best launuðu
störfunum í heilbrigðisgeiranum mið-
að við önnur lönd. Og yfirmenn og
aðrir sem gegna ábyrgðarstöðum fá
mjög sambærileg laun og í öðrum
greinum.“
Þótt Marie væri smeyk við að
nefna tölur taldi hún, að árslaun
óbreyttra hjúkrunarfræðinga næmu
um 40 þúsund bandaríkjadölum á ári,
sem eru mjög þokkaleg laun á banda-
rískan mælikvarða. „Það hefur vissu-
lega orðið breyting frá því að hjúkr-
unarfræðingar bjuggu við laun við
fátæktarmörkin,“ sagði Manthey.
Þetta er meira en Florence Nig-
htingale fékk fyrir sinn snúð á stríðs-
tímum!
„Hún var bresk hefðarkona, sem
átti nóg af peningum, og hafði ekkert
með laun að gera. Hún var snillingur.
Hún skrifaði og talaði fimm tungu-
mál, þegar ekki var gert ráð fyrir að
konur gætu gert annað en að spila á
hljóðfæri og bera fram te. Hún kunni
ýmislegt annað fyrir sér, var góður
stærðfræðingur og frumkvöðull í nú-
tímatölfræði og var fyrst manna til að
nota kökurit til skýringar máli sínu.
Með hjúkrunarstörfum sínum á
vígvellinum dró hún úr dánartíðni en
hún fór úr 80% í 40%. Þetta tókst
henni m.a. með auknum þrifnaði og
gerði hún þannig veikum hermönn-
um kleift að ná fyrr bata og hverfa
þannig aftur og fyrr á vígvöllinn. Er
Florence Nightingale oft þakkaður
sigur Breta í þessu stríði á 19. öld.
Hún ber jafnframt ábyrgð á því að
venjulegt fólk úr alþýðustétt gat lært
og stundað hjúkrun,“ sagði Marie
Manthey að lokum.
Hjúkrun nýtur ekki sannmælis
Morgunblaðið/Ásdís
Vilji sjúklingsins í öndvegi Marie Manthey segir mikilvægt að hjúkrunarfræðingar spyrji sjúkling hvað þeim
finnist mikilvægast af öllu því sem þeir eigi eftir að ganga í gegnum.
Marie Manthey, hjúkrun-
arsérfræðingur og frum-
kvöðull á sínu sviði, var hér
á dögunum og útskýrði
meðal annars fyrir Hall-
dóri Halldórssyni hvers
vegna raunhæft er að auka
skilvirkni hjúkrunar.
» Við höfum aflað okk-
ur mikillar tækni-
legrar og vísindalegrar
þekkingar og að auki
búum við yfir mikilli og
góðri þekkingu á mann-
legu eðli.