Morgunblaðið - 22.07.2007, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2007 19
sem er að mestu notað í óþarfa
neyslu,“ fullyrðir hún.
Springer segir stór álfyrirtæki
beita svipuðum aðferðum um allan
heim til að fá leyfi til að byggja ál-
ver. Þau geri mjög hagstæða orku-
samninga við yfirvöld og reyni að
slá ryki í augu fólks með tali um at-
vinnu, hagvöxt og þróun, en veiti
ekki upplýsingar um áhrif starf-
seminnar á umhverfi og náttúru.
Springer ætlar að ferðast um Ís-
land og ræða þessi mál á opnum
fundum.
Jaap Krater
Þið saknið náttúrunnar
þegar hún er horfin
„Heima hjá mér er öll náttúra
horfin. Hver einasti blettur er
skipulagður og einu grænu svæðin
eru garðar. Þið megið ekki láta það
sama gerast hér. Þið munuð sakna
náttúrunnar þegar hún er horfin,“
segir Hollendingurinn Jaap Krater.
Hann er meðlimur í samtökunum
Saving Iceland og verður í mót-
mælabúðum á Mosfellsheiði í sum-
ar. Síðasta sumar var hann í hópi
mótmælenda við Kárahnjúka.
Krater rekur svokallað ferða-
eldhús, sem er hreyfanleg eldunar-
aðstaða. Hann mun kenna Íslend-
ingum grundvallaratriði í rekstri
slíkrar aðstöðu, en hún er nauðsyn-
leg til að geta haldið úti mótmælum
sem standa í lengri tíma.
Venjulega kennir hann námskeið
í heilsusamlegri eldamennsku og líf-
rænni garðyrkju.
Krater segir að þeir útlendingar
sem hingað eru komnir til að mót-
mæla séu ekki atvinnumótmæl-
endur heldur hugsjónafólk sem noti
frítíma sinn og laun til að koma
hingað því það geti ekki hugsað sér
annað.
„Miklar virkjanaframkvæmdir á
borð við þær sem verið er að fram-
kvæma hér eru ekki framfarir. Þær
eru ekki til hagsbóta fyrir almenn-
ing. Við erum hérna til að hjálpa
fólki að endurheimta svæði sín,
bæði í bókstaflegum skilningi, sál-
fræðilegum og vitsmunalegum. Ef
við viljum eiga lífvænlega framtíð á
jörðinni verðum við að gera þetta,“
segir Krater.
Lerato Margele
Íslendingar hafa ekki rænu
á að spyrna við fótunum
Lerato Maregele vinnur fyrir fé-
lagasamtökin Earthlife Africa í
Suður-Afríku. Markmið samtak-
anna er að verja félagsleg réttindi
og vernda náttúruna. Maregele er
hér á landi á vegum Saving Iceland
og ætlar að sinna mótmælaaðgerð-
um gegn stóriðju og virkj-
unarframkvæmdum.
Eitt helsta verkefni hennar í Suð-
ur-Afríku er að berjast gegn upp-
byggingu álvers Alcan þar í landi.
„Almenningur í Suður-Afríku
hagnast ekki af því að þar verði
byggt álver. Fólk þar er mjög fá-
tækt og um 30% hafa ekki aðgang
að rafmagni. Nú verður Alcan selt
rafmagn á verði sem er aðeins brot
af því sem venjulegt fólk þarf að
borga, en fátæka fólkið fær ekkert
rafmagn,“ segir hún.
Maregele segist hafa áhyggjur af
Íslandi og þróun umhverfismála
hér. Hún segir að Íslendingar séu
svo rólegir og hæglátir að þeir átti
sig ekki á því hvað er að gerast hér
og hafi ekki rænu á að spyrna við
fótunum.
„Þess vegna fann ég mig knúna
til að koma hingað,“ segir hún. „Það
getur vel verið að fólk haldi að ég
sé brjáluð, en ég veit þá a.m.k. sjálf
að ég breytti rétt.“
Áhyggjur Lerato Maregele telur Ís-
lendinga andvaralausa.
ÓRFYRIRTÆKJUM
horf skýrt fram. Þeir líta ekki á það
sem einkamál Íslendinga hvernig
náttúruvernd eða nýtingu auðlinda
er hagað hér á landi.
Þeir úr hópnum sem rætt var við
lögðu allir ríka áherslu á að þeir
væru ekki atvinnumótmælendur,
heldur áhugafólk um náttúruvernd
sem tæki tíma frá daglegum skyld-
um sínum til að koma hingað.
Þeim var öllum ofarlega í huga
neikvæð reynsla af stórfyrirtækjum
eða náttúruspjöllum í heimalandinu,
og það var hvatinn að komu þeirra.
Starfsemi Saving Iceland er í
samræmi við kenningar Gunnars
Helga Kristinssonar um breytta
þátttöku í stjórnmálum. Samtökin
leita nýrra leiða til að hafa áhrif á
gang mála og meðlimir þeirra hafa
ekki trú á hefðbundnum stjórn-
málum. Þannig er Saving Iceland
ekki bara afsprengi hnattvæðingar,
heldur eru þau dæmi um tegund
þátttöku í stjórnmálum sem virðist
eignast æ fleiri áhangendur.
Allir mótmælendurnir sem rætt
var við lögðu mikla áherslu á að þeir
vildu einungis stunda friðsamleg
mótmæli og alls ekki beita valdi.
Þeir töldu það ekki til valdbeitingar
að skemma eignir eða að trufla og
tefja fólk og verkefni.
Gunnar Helgi Kristinsson benti
réttilega á að það væri full ástæða til
þess að grafast fyrir um hvort hópar
með sterkar skoðanir kynnu að hafa
lög að mæla. „Besta leiðin til að
breyta samfélagi er að vinna hug og
hjörtu almennings,“ segir meðlimur
Amnesty International í heim-
ildamyndinni Sófakynslóðin. Hópar
sem hingað koma til mótmæla
þyrftu að hafa það hugfast vilji þeir
hafa áhrif. Fulltrúar Saving Iceland
töldu í viðtölum að þeir hefðu sterk-
an meðbyr. Alls er óvíst að svo sé, og
raunar ýmsar vísbendingar um hið
öndverða, enda er þjóðerniskenndin
líklega enn svo sterk í brjóstum Ís-
lendinga að útlenskir mótmælendur
þurfa að stíga varlega til jarðar.
þegar það telur ómögulegt að fá
réttláta niðurstöðu með því að fara í
gegnum kerfið,“ segir hann.
Þekkt dæmi um borgarlega
óhlýðni eru þegar Rosa Parks settist
í sæti sem var frátekið fyrir hvítt
fólk í strætisvagni í Bandaríkjunum
og mótmælagöngur Ghandi á Ind-
landi.
Mikael bendir á að það fari mjög
eftir samhenginu hvort borgaraleg
óhlýðni skili tilætluðum árangri.
„Það er erfitt að alhæfa um hve-
nær hún hefur áhrif og hvenær ekki,
en oftast fer það eftir því hvort al-
menningur er sammála þeim sem
brýtur af sér. Borgaraleg óhlýðni
getur verið mjög áhrifamikil þar
sem kerfið bregst ekki við þörfum
og kröfum almennings. Þá er hægt
að vinna fólk á sitt band með því að
ögra yfirvaldinu,“ útskýrir hann.
Tímanna tákn
Koma alþjóðlegra mótmælahópa
til Íslands er tímanna tákn, eins og
Geir Jón Þórisson benti á. Íslend-
ingar hafa nú orðið nokkur áhrif í út-
löndum. Þar eiga þeir stór fyrirtæki
sem velta miklu og hafa margt fólk í
vinnu. Einnig má greina áherslu-
breytingu í utanríkisstefnu Íslands
– fremur en að bregðast einungis við
utanaðkomandi áreiti verði reynt að
hafa áhrif á gang mála. Það er ekki
við öðru að búast en að þetta virki á
báða bóga og útlendingar fylgist líka
betur með því sem fram fer hér á
landi en áður var. Þeir reyni jafnvel
að beita áhrifum og þrýstingi.
Í mótmælum Saving Iceland um
síðustu helgi var kyrjað „The whole
world is watching,“ eða „allur heim-
urinn fylgist með.“ Það er auðvitað
orðum aukið, en staðreyndin er þó
sú að hver sem vill getur fylgst með
því sem gerist á Íslandi. Mikilvægt
er að stjórnvöld hafi þessa ábyrgð í
huga þegar ákvarðanir eru teknar.
Æ oftar heyrist sagt að heimurinn
sé að minnka. Í samræðum við með-
limi Saving Iceland kemur þetta við-
» Stjórnmál snúast
í vaxandi mæli um
persónulega tjáningu
Hefur þú mótmælt ein-
hverju? Hvert er álit
þitt á alþjóðlegum nátt-
úruverndarhópum sem
mótmæla á Íslandi?
Kristján Þór Kristjánsson,
námsmaður.
Já, ég hef mótmælt, t.d. þegar
Le Pen kom hingað.
Ég er frekar jákvæður í þeirra
garð. Mér finnst gott að ein-
hver taki upp hanskann fyrir
Ísland, þótt það séu útlend-
ingar.
Baldur Guðmundsson,
veitingamaður.
Nei, ég hef ekki mótmælt.
Ég hef nú bara gaman að
þessu.
Ása Ottesen, stílisti.
Nei, aldrei.
Mér finnst allt í lagi að vekja
athygli á mikilvægum mál-
efnum, en ekki að fara út í öfg-
ar.
Karen Sif Róbertsdóttir, búð-
arkona og verðandi móðir.
Nei, aldrei.
Ég veit það ekki alveg. Mér
finnst það allt í lagi ef það er
friðsamlegt en ekkert sniðugt
ef það fer út í öfgar.
Hallfríður María Höskulds-
dóttir, búðarkona.
Nei, ég hef aldrei mótmælt
neinu.
Mér finnst þetta bara bull. Ég
vil alls ekki að það verði álver
um allt land, en við verðum
samt að lifa á einhverju. Við
verðum að hafa eitthvað ann-
að en fiskinn upp á að hlaupa,
sérstaklega núna.
Sigurður Magnússon,
sjómaður á eftirlaunum.
Nei, ég hef aldrei mótmælt.
Það á ekki að hleypa þessu
fólki inn í landið. Það er nóg af
vandamálum heima hjá því
sem það getur leyst.
ins. Síðar urðu Keflavíkurgöngurnar
fleiri, sem og aðrar aðgerðir her-
stöðvarandstæðinga.
1968 Mikið um mótmæli
Baráttan gegn veru Bandaríkja-
hers tvinnaðist þegar á leið saman
við andstöðu við Víetnamstríðið.
Fastafloti Atlantshafsbandalagsins
kom hingað 26. maí og urðu þá mikil
mótmæli niðri á höfn. Mótmælaað-
gerðirnar náðu hámarki þegar ein-
hver úr hópi mótmælenda sprautaði
rauðri málningu á herskipið Köln.
Þetta var sama dag og hægri umferð
var tekin upp hér á landi og því var
ekkert lögreglulið tiltækt að fylgjast
með mótmælunum. Minna en mán-
uði síðar var fundur Atlantshafs-
bandalagsins haldinn hér á landi og
þá var einnig efnt til mótmæla.
Þá mótmælti nokkur fjöldi innrás
Sovétríkjanna í Tékkóslóvakíu þann
21. ágúst.
Fjórum mánuðum síðar héldu rót-
tækir stúdentar fund til að mótmæla
Víetnamstríðinu, veru bandaríska
hersins hér og aðild að Atlantshafs-
bandalaginu. Lögreglan bannaði
göngu sem átti að fara eftir fundinn
og á Þorláksmessu kom til átaka á
milli stúdenta og lögreglu vegna
þessa.
1973 Þorskastríðið
Bretar beittu fyrir sig herskipum í
fiskveiðilögsögudeilu við Íslendinga.
Til þess að mótmæla þessu söfn-
uðust um 30.000
Íslendingar
saman á Lækj-
artorgi 24. maí
og gengu fylktu
liði að heimili
breska sendi-
herrans. Nærri allar rúður í húsi
hans voru brotnar.
1975 Kvennafrídagurinn
Konur lögðu niður störf 24. október
til þess að mótmæli kynjamisrétti og
sýna fram á mikilvægi starfa sinna.
Baráttufundur var haldinn á Lækj-
artorgi og talið er að um 25.000
manns hafi sótt hann. Þetta var fjöl-
mennasti fundur Íslandssögunnar
fram að því og hann vakti heims-
athygli.
1980 Patrick Gervasoni
Franski flóttamaðurinn Patrick
Gervasoni leitaði hælis á Íslandi.
Hann ólst upp á
munaðarleys-
ingjahælum og
stofnunum í
Frakklandi en
var svo kvaddur í
herinn. Af póli-
tískum ástæðum
gat hann ekki
hugsað sér að
vera í hernum og
gerðist liðhlaupi
og áberandi andstæðingur her-
mennsku. Hann var handtekinn en
komst undan og úr landi. Hann kom
til Íslands undir fölsku nafni. Því átti
að senda hann úr landi, en margir
Íslendingar kröfðust þess að hann
fengi landvist. Guðrún Helgadóttir,
sem þá var þingmaður, var fremst í
flokki stuðningsmanna hans. Rík-
isstjórnin, með Gunnar Thoroddsen
í forsæti, hafði svo nauman meiri-
hluta að atkvæði Guðrúnar gat skipt
sköpum. Þetta varð því stórpólitískt
mál. Að lokum fór svo að Gervasoni
var sendur til Danmerkur, þar sem
hann fékk hæli.
1984 Verkfallsátök BSRB og ríkisins
Í október boðaði Bandalag starfs-
manna ríkis og bæja verkfall og mik-
il mótmæli voru í tengslum við það.
1987 Gegn ráðhúsbyggingu
Á þriðja þúsund manns sótti fund
samtakanna „Tjörnin lifi“ til að mót-
mæla byggingu ráðhússins.
Samkvæmt skoðanakönnun DV var
mikill meirihluti fólks andvígur því
að húsið yrði byggt.
1993 EES
Samþykkt var að Ísland gerðist aðili
að EES 12. janúar. Mikill ágrein-
ingur hafði verið um þetta mál og
kröfðust margir þess að þjóð-
aratkvæðagreiðsla yrði um það. Um
35.000 manns skrifuðu undir beiðni
til Vigdísar Finnbogadóttur um að
staðfesta ekki lögin.
1998 Stóriðju mótmælt
Eftir að skriður komst á hugmyndir
um uppbyggingu stóriðju á Reyð-
arfirði, upphófust mótmælaraddir
gegn fyrirhuguðum framkvæmdum.
Mótmælahópur, með Kolbrúnu Hall-
dórsdóttur í forystu, stóð fyrir ljóða-
upplestrum á Austurvelli og hélt
fjölmennan mótmælafund í Há-
skólabíói, undir yfirskriftinni „Með
hálendinu, gegn náttúruspjöllum.“
Annar hópur, umhverfisvinir, stóð
fyrir undirskriftasöfnun og skrifuðu
fjölmargir undir.
2000 til dagsins í dag
Erfitt er að leggja mat á það hvaða
málefni eru mikilvægust í samtím-
anum, en víst er
að mikill styr hef-
ur staðið um ýmis
málefni eftir alda-
mótin 2000. Um-
hverfis- og virkj-
unarmál hefur
þar borið hæst en
önnur mál, t.d.
koma Falun
Gong, Íraks-
stríðið, hvalveiðar, eftirlauna-
frumvarp, fjölmiðlafrumvarp, klám-
ráðstefna og fleira, hafa orðið tilefni
aðgerða og mikilla skoðanaskipta.
Patrick Gervasoni
Heimild: Guðjón Friðriksson og Ísland í aldanna rás