Morgunblaðið - 22.07.2007, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
24. júlí 1977: „Í undirstöðu-
atvinnuvegi þjóðarinnar, út-
gerð, eru fyrirtæki af öllum
rekstrarformum. Meginhluti
togaraútgerðarinnar er t.d. í
höndum sveitarfélaga og lýt-
ur opinberri endurskoðun
þeirra. Þessi útgerð hefur
sumstaðar setið við skatt-
frelsi til sveitarsjóða, auk
þess að hljóta veruleg al-
mannaframlög til rekstrar.
Útgerð í höndum ein-
staklinga hefur hinsvegar
þurft að standa undir sam-
félagslegum sköttum hvers
konar, auk annars rekstr-
arkostnaðar. Ekki verður séð
að opinber rekstur á sviði út-
gerðar hafi skilað þeim arði á
undanförnum árum, þrátt
fyrir ýmis hlunnindi, að leiði
rök eða líkur að óeðlilegri
fjármunamyndun í einkaút-
gerð.“
. . . . . . . . . .
26. júlí 1987: „Sovétmenn
hafa boðið Bandaríkjamönn-
um að koma á tvíhliða við-
ræðum stórveldanna um leið-
ir til að ljúka Persaflóa-
styrjöldinni. Því boði hefur
verið hafnað með þeim rök-
um að Öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna sé hinn rétti vett-
vangur málsins. Formlega
séð hafa Bandaríkjamenn
rétt fyrir sér, en naumast
þarf það að spilla fyrir starfi
Öryggisráðsins ef sérfræð-
ingar stórveldanna setjast á
rökstóla um málið. Sov-
étmenn hafa mikil ítök í
arabaheiminum og það liggur
í augum uppi að þeir munu
ekki sætta sig við að stríði Ír-
ana og Íraka ljúki með hætti
sem þeim er verulega óhag-
stæður.“
. . . . . . . . . .
27. júlí 1997: „Það hefur lengi
verið ljóst, að umhverfismál í
víðum skilningi eru að verða
einn veigamesti þátturinn í
þjóðfélagsumræðum. Við-
kvæmni fólks fyrir umhverf-
inu birtist með margvíslegum
hætti. Skipulagsmál eru að
verða eitt stærsta málið í
þéttbýlinu eins og dæmin
sanna . . . .
En nú má finna að nýjar
spurningar eru að vakna í
huga fólks og þær snúast um
það í hvers konar þjóðfélagi
við búum og hvers konar
þjóðfélag við viljum byggja
upp fyrir börn okkar og
barnabörn. Vaxandi neyzla
vímuefna, afbrot, ofbeldi,
vændi, starfsemi nektardans-
staða, glæpir af ýmsu tagi,
allt veldur þetta því, að sú
spurning sækir á ungt fólk,
sem er að byrja að eignast
börn, á miðaldra fólk, sem á
börn á viðkvæmum unglings-
árum og á eldra fólk, sem
hugsar um barnabörnin sín,
hvort hér sé að verða til þjóð-
félag, sem ekki sé eftirsókn-
arvert að búa í.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VERÐKANNANIR
Auðvitað er æskilegt að sam-komulag náist á milli hags-munaaðila um framkvæmd
verðkannana eins og nú er til um-
ræðu. En það verður erfitt að ná slíku
samkomulagi.
Alþýðusambandið hefur um skeið
haldið uppi slíkum könnunum með
þeim afleiðingum að talsmenn ein-
stakra verzlana eða verzlanakeðja
hafa veitzt að ASÍ, oft með stóryrðum.
Morgunblaðið hefur síðustu ár gert
slíkar kannanir við og við. Þær hafa
verið framkvæmdar með þeim hætti,
að starfsmenn ritstjórnar blaðsins
hafa farið í tilteknar verzlanir á sama
tíma, keypt nákvæmlega sömu vörur
og hver annar viðskiptamaður og nið-
urstöður birtar á grundvelli slíkra
kaupa.
Í tölvubréfasafni blaðsins er um-
talsvert safn bréfa frá hagsmunaaðil-
um með fúkyrðum og stóryrðum, sem
benda til að viðkomandi aðilar kunni
slíkum könnunum illa. En vonandi
tekst Björgvini G. Sigurðssyni við-
skiptaráðherra að beina þeim viðræð-
um, sem hann mun eiga við hags-
munaaðila um næstu mánaðamót, í
skynsamlegan farveg, þannig að sam-
komulag geti tekizt um framkvæmd
kannana, sem allir aðilar geti verið
sáttir við.
Neytendur eiga fullan rétt á þess-
um upplýsingum og erfitt að skilja
hvað hagsmunaaðilar hafa á móti því,
að þeim sé safnað saman. Raunar
ættu þeir, sem telja sig selja á lægsta
verði, að hafa hagsmuni af því að slík-
ar upplýsingar birtist með regluleg-
um hætti.
Það leikur enginn vafi á því, að sam-
keppni hefur verið hörð í matvöru-
verzlun seinni árin, sérstaklega eftir
að Krónan hóf beina verðsamkeppni
við Bónus-verzlanir fyrir nokkrum
misserum. Og jafnframt hefur þjón-
usta lágvöruverðsverzlana við við-
skiptavini sína stóraukizt. Allt er
þetta jákvætt fyrir neytendur og
verzlununum til sóma.
En jafnframt því, að neytendur eiga
einfaldlega kröfu á því, að verðkann-
anir fari fram og niðurstöður þeirra
birtar þegar í stað en ekki löngu
seinna, er áreiðanlega æskilegt að
kanna bakland þeirra viðskipta, sem
um er að ræða.
Sitja verzlanir eða verzlanakeðjur
við sama borð í viðskiptum við birgja?
Auðvitað er eðlilegt að kaupendur fái
magnafslátt eftir því hversu mikið
magn er keypt af vörum en það er ekki
eðlilegt ef t.d. allir verzlunaraðilar
geta ekki fengið keypta hvaða stærð
pakkninga, sem er, hjá birgjum, svo
að dæmi sé nefnt. Á þessum markaði
hafa lengi gilt einhvers konar frum-
skógalögmál, sem ekki hafa orðið
neytendum til hagsbóta.
Það væri því ekki úr vegi, að við-
skiptaráðherra beitti sér fyrir könnun
á þessu baklandi stórmarkaðanna,
þegar viðræður hans hefjast við hags-
munaaðila. Það verður horft mjög til
viðræðna viðskiptaráðherra við þessa
aðila og miklar vonir bundnar við þær
viðræður. Þetta er fyrsta prófið, sem
ráðherrann stendur frammi fyrir, ef
svo má að orði komast.
Ráðherrann er einn af hinum
kjörnu fulltrúum þjóðarinnar á Al-
þingi. Hann á að gæta almannahags-
muna en ekki sérhagsmuna. Hann á
að sitja við fundarborðið sem fulltrúi
almennings. Hann á að tala máli hins
almenna borgara.
Íslenzkir neytendur geta ekki farið
yfir nein landamæri til þess að kaupa í
matinn. En þeir geta valið á milli
verzlana hér og þess vegna er mik-
ilvægt að virk samkeppni sé á milli
þeirra.
Það verður fróðlegt að sjá, hvernig
til tekst. Alþýðusamband Íslands hef-
ur vegna verðkannana, sem gerðar
hafa verið í þess nafni, öðlazt alveg
nýtt hlutverk í þágu almennings. Og
ekki hefur veitt af fyrir ASÍ og verka-
lýðshreyfinguna, sem hafa átt undir
högg að sækja í langan tíma þar sem
þjóðfélagslegt hlutverk hreyfingar-
innar hefur ekki verið jafn skýrt og
áður var.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
T
uttugasta öldin markaði hraðferð Ís-
lendinga inn í heim myndlistarinn-
ar. Því jafnvel þótt myndræn áhrif
megi víða finna í menningarsögu
þjóðarinnar er hæpið að halda því
fram að myndlist hafi verið stunduð
hér í samfelldri þróun fyrr en í kringum aldamótin
1900. Það hversu myndlistarlífið á Íslandi hefur
þroskast á röskum hundrað árum er því vitaskuld
fagnaðarefni.
Eins og fram hefur komið í Morgunblaðinu hafa
stórir myndlistarviðburðir sett mark sitt á sum-
arið erlendis – það sem kallað hefur verið „stóri
rúnturinn“ eða „grand tour“. Um er að ræða
ferðalag listunnenda og atvinnufólks á sviði mynd-
listar á Feneyjatvíæringinn, listkaupstefnuna í
Basel, skúlptúrsýninguna í Münster og loks al-
þjóðlegu sýninguna Documenta í Kassel. Allt eru
þetta stórviðburðir og vægi þeirra síst minna þótt
þeir renni svona saman í ár. Þvert á móti gefa þeir
myndlistarheiminum tækifæri til að vega og meta
hlutverk, stefnur og strauma – og þá ekki síður til
þess að endurmeta fyrri hugmyndir um listsögu-
lega þætti.
Hugmynda- og fagurfræðilegar
hræringar í samtímalist
A
uðvelt er að merkja ákveðna til-
hneigingu í þessum stórsýningum
sumarsins, sérstaklega Feneyjat-
víæringnum og Documenta-sýn-
ingunni í Kassel. Skúlptúrsýning-
in í Münster hefur sérstöðu í ljósi
þess hvernig sýningarumhverfi henni er búið, en
hún er öll á torgum úti eða í öðrum almennings-
rýmum. Basel-kaupstefnan er einnig nokkuð sér á
parti því eðlis síns vegna, sem vettvangur fyrir
viðskipti fyrst og fremst, lýtur hún öðrum lög-
málum en sýningarnar þrjár.
Þessi tilhneiging í Kassel og Feneyjum er í raun
og veru rökrétt afleiðing af því uppgjöri sem reynt
var að framkvæma í listheiminum um aldamótin
2000, en þá kepptust allir við að helga sýningar
nýjum áherslum, hugmyndum um 21. öldina og þá
framtíð sem hún gæti borið í skauti sér. Aldamót
kalla alltaf á slíkt uppgjör þótt það sé yfirleitt tím-
inn sem leiðir afraksturinn í ljós er frá líður.
Á síðasta tug síðustu aldar var mikið rætt um
það sem hörðustu gagnrýnendur vildu kalla „út-
þynningu“ lista – ekki síst myndlistar – og var þá
vísað til meints innihaldsleysis listanna. En auð-
vitað einnig til markaðsvæðingar sem að margra
mati mótaðist fyrst og fremst af peningagræðgi
umboðsmanna og safnara á sviði myndlistar;
áhuga þeirra á því að knýja fram hærra verð en
nokkru sinni fyrr fyrir list. Fréttagildi í umræðu
um myndlist þótti mótast um of af þessum fjár-
hagslegu hagsmunum, og síðan af einskonar fá-
nýtishyggju, eða áherslu á fáránleika í listum sem
margir töldu draga úr vægi listar sem samfélags-
afls. Aldamótin urðu tími uppgjörs á þessum við-
miðum, án þess þó að móta tæki fyrir nýrri stefnu
eða nýjum hugmyndum. Það er frekar að afrakst-
urinn af þeirri vinnu sé að byrja að koma í ljós nú
þegar fyrsti tugur nýrrar aldar er kominn á loka-
sprettinn.
Vitaskuld er það þó aldrei svo að hægt sé að
setja alla list undir sama hatt í svona hugmynda-
fræðilegum skilgreiningum um hvað sé efst á
baugi. En tilhneigingin til að beina umræðu um
myndlistarheiminn í ofangreindan farveg var
vissulega til staðar og sömuleiðis þörfin fyrir end-
urmat á gildum henni tengdum. Það er því athygl-
isvert að sjá hvað er að koma upp á yfirborðið um
þessar mundir.
Sameiginlegar áherslur
í Feneyjum og á Documenta
B
æði Feneyjatvíæringurinn, undir
stjórn Roberts Storrs, og Docu-
menta, undir stjórn Rogers Buer-
gels, eiga það sameiginlegt hvað
sýningarstjórn varðar að gera til-
raun til að endurvekja ákveðna
þætti í listsköpun og þá fyrst og fremst þá póli-
tísku. Auðvelt er að líta á það sem höfnun á fyrr-
nefndum áherslum tengdum aldamótunum, enda
hafa þeir báðir sneitt nokkuð hjá þeim stórstjörn-
um sem mest voru áberandi fyrir aldamótin – sér-
staklega Beurgel.
Í sýningunni á Arsenale í Feneyjum, sem yf-
irleitt er að mestu tileinkuð list yngri listamanna,
leiðir Robert Storr saman listamenn úr öllum
heimshornum. Það er einkum þar sem þessarar
viðleitni gætir. Mikil áhersla er lögð á list sem
fyrst og fremst hverfist um samfélagsleg viðmið –
kynjapólitík, stjórnmál, stríðsrekstur og afleið-
ingar misnotkunar eða ranglætis af ýmsu tagi.
Svo virðist sem sagt sem tími stóru spurninganna
sé runninn upp á nýjan leik í myndlist samtímans
á þessum stórsýningum, tími þeirra listamanna
sem vilja endurskilgreina hlutverk lista og/eða
listamanna í samfélaginu. Storr dregur fram á
sjónarsviðið margt það sem hæst ber í fréttaflutn-
ingi samtímans, fórnarlömb Íraksstríðsins, þá
pyntuðu í Abu Ghraib, kuflklæddar konur með
andlit hulið, börn sem leika sér að hauskúpu. Allt
eru þetta andlit heimsins – mörg hver býsna
skelfileg – sem dregin eru fram með áhrifaríkum
hætti á Arsenale.
Fulltrúar einstakra landa á tvíæringnum hafa
sumir hverjir valið sér áþekka leið, en þekktastur
þeirra er líklega Aernout Mik, sem sýnir í hol-
lenska skálanum verkið „Citizens and Subjects“
[margræður titill sem útleggja mætti sem „Borg-
arar og þegnar“ eða „Borgarar og viðfangsefni“].
Þar fjallar hann um hlutskipti ólöglegra innflytj-
enda í Hollandi sem farið er með eins og ótínda
glæpamenn í myndbandsverki hans þrátt fyrir að
flestir séu þeir einungis að leita sér að betra hlut-
skipti í lífinu – eigi sér einfaldlega draum um betra
líf. Verk hans vakti mikla athygli og sýningin er að
mati flestra með þeim betri í þjóðarskálunum í ár.
Ef til vill má rekja þá tilhneigingu í sýning-
arstjórn sem þarna kemur fram til þeirrar meg-
inháherslu sem margir upprennandi listamenn
síðasta áratugar hafa lagt á hlutverk áhorfandans.
Tilraun til að virkja áhorfandann verður um leið
að tilraun til að virkja listina sjálfa með listamann-
inn í fararbroddi. Enda segir Storr í formála sín-
um í sýningarskránni, að allt frá tímum Platós
„hafi heimspekingar skipt upp og flokkað vitund
mannskepnunnar með því að stilla einum þætti
upp andspænis öðrum; huga á móti líkama, rök-
hyggju gegn rökleysu, hugsun gegn tilfinningum,
gagnrýninni hugsun gegn innsæi, vitsmunum
gegn skynjun, því hugmyndafræðilega gegn því
skynræna. Þegar best lætur hefur slík tvískipting
orðið til þess að skerpa skilning okkar á þeim ólíku
leiðum sem okkur eru færar til að skilja heiminn
og búa okkur stað í honum. Í versta falli hefur hún
tekið frá okkur suma þessa hæfileika með því að
stilla upp valdakerfum sem byggð eru á misskiln-
ingi og verða til þess að við vantreystum eða drög-
um úr vægi eins þáttar til að hampa öðrum […]“.
Storr segir jafnframt að það sé sama hversu vel
heimspekingum og hugmyndafræðingum hefur
tekist að sannfæra fólk um að slíkar flokkanir séu
hjálplegar við greiningu á umheiminum á þeim
forsendum að þær séu sannar í eðli sínu eða í
sagnfræðilegum skilningi, þá sé staðreyndin sú,
að tilvist okkar beri slíkar kenningar, kerfi og skil-
greiningar ofurliði. Feneyjatvíæringinn í ár segir
hann grundvallaðan á þeirri „bjargföstu trú að list
sé nú, eins og hún hafi alltaf verið, sú leið er skap-
ar mannkyninu færi á að skynja tilvist sína sem
heild“. Hann vill m.ö.o. nota listina til að afhjúpa
allt sem viðkemur mannlegri tilvist hverju sinni
eins og sést vel á vali hans á listamönnum og við-
fangsefnum.
Fortíðin afhjúpuð í gegnum
hugmyndafræði samtímans
R
oger Beurgel og Ruth Noack, sem
vann með honum að stefnumótun
Documenta, hafa gengið mun
lengra en Storr í þessari viðleitni.
Þau eru ekki einungis að draga
fram í sviðsljósið list er tengist
pólitískum málefnum samtímans, svo sem al-
þjóðavæðingu, einræði, stríðsátökum og mann-
réttindabaráttu, heldur hafa þau einnig leitað í
sjóði listamanna sem gerðu sig gildandi í löndum
handan járntjaldsins í Evrópu fyrrum, og sömu-
leiðis listamanna sem ráku andóf við yfirvöld í sínu
nánasta umhverfi, svo sem í löndum Suður-Am-
eríku á seinni hluta tuttugustu aldar.
Margir þessara listamanna voru vel þekktir í
heimalöndum sínum þótt orðstír þeirra bærist
aldrei með nægilega veglegum hætti inn í meg-
instraum umræðunnar í markaðsvæddum mynd-
listarkerfum vestrænna landa. Samt sem áður
voru þeir þó vitaskuld fyllilega samkeppnishæfir
við fræga kollega sína og jafnvel á undan þeim í
fagurfræðilegum tilraunum sínum. Sem dæmi um
það má nefna verk Zofiu Kulik, sem fæddist í Pól-
landi 1947, og hefur um langt skeið gert tilraunir
með ljósmyndaverk sem óneitanlega sverja sig í
ætt við verk tvímenninganna heimsfrægu, hinna
bresku Gilberts og George. Verk hennar hafa nú
seint og um síðir vakið verðskuldaða athygli í Kas-
sel.
Viðleitni Beurgels og Noack til að endurskil-
greina eða endurmeta söguna út frá pólitískum
viðhorfum samtímans er að sjálfsögðu allra góðra
gjalda verð, þrátt fyrir þá gagnrýni sem þau hafa
Laugardagur 21. júlí
Reykjavíkur