Morgunblaðið - 02.11.2007, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. NÓVEMBER 2007 21
Lestrarskóli
Helgu Sigurjónsdóttur
Meðalbraut 14, 200 Kópavogi
,,Læs“ á átta vikum
Byrjendanámskeið í lestri.
Næsta lestrarnámskeið hefst 12. nóvember og lýkur 24.
janúar. Námið er ætlað fjögurra og fimm ára börnum en
hentar líka eldri börnum sem hefur borið upp á sker í lestr-
inum.
Kennt er hálftíma á dag fjórum sinnum í viku. Hópar eru
þrír kl. 8.00 og 8.30. og 9.00
Verð kr. 30.000, námsefni er innifalið.
Skóli Helgu Sigurjónsdóttur
Meðalbraut 14 í Kópavogi.
Netfang: helgasd@internet.is
Veffang: www.skolihelgu.is
S. 554 2337og 696 2834.
Að kenna lestur
Námskeið í lestrarkennslu verður haldið laugardaginn 10.
nóvember kl. 10.00 til 15.00. Það hentar bæði leikum og
lærum. Verð kr. 15.000. Námsefni er innifalið.
Þegar ég var ungur stúdent ístarfsnámi í DeutschesTheater í Austur-Berlín
kom þangað eitt sinn frægur sov-
éskur leikflokkur og sýndi verk
eftir Gorkí. Leikhúsið var stút-
fullt á fyrstu sýningu og allir
starfsmenn DT mættir til að
horfa á kollegana. Það var mikið
hlegið í salnum að þeirri ýktu
írónísku mynd af harmleik sem
þar var brugðið upp af tilfinn-
ingasemi Stanislavski-aðferð-
arinnar. Fögnuður gríðarlegur í
lokin. Lengi stappað og klappað
eins og Þjóðverja er siður. Og á
eftir sérstaklega rætt hve flott
hefði verið hjá leikflokknum að
vera með sömu harmrænu ásjón-
una í framkallinu og í sýningunni.
  
Daginn eftir þegar ég mætti áæfingu var svipurinn á leik-
urum og leikstjóra sem var að
æfa gamanleikinn Don Juan eftir
Moliere sá sami og á sovésku
leikurunum kvöldið áður. Allir
voru miður sín. Það hafði nefni-
lega komið í ljós að leikhópurinn
sovéski elskaði sinn Stanislavski
og af engri kaldhæðni, þörf fyrir
að vera sannur og trúr í harm-
inum réði þeirra för. Þjóðverjar
skömmuðust sín niður í tær fyrir
að hafa ekki komið með opnum
huga í leikhúsið heldur gengið út
frá því að allir elskuðu sömu að-
ferðir í leikhúsi og þeir.
  
Þessi minning kemur upp íhugann þegar ég heyri sum
viðbrögð við sýningu Volksbühne
í Berlín í Borgarleikhúsinu um
síðustu helgi á verki Tennessee
Williams Sporvagninum Girnd
eða Endastöðin Ameríka einsog
leikgerð Franks Castorfs leik-
stjóra heitir. Í sýningunni er að
nokkru leyti byggt á aðferð úr
austur-þýsku og austur-evrópsku
leikhúsi sem síðar breiddist út um
Evrópu. Leikstjóri, leikhópur
vinnur út nýja sýn á gamalkunnu
verki sem hann telur eiga erindi
við samtímann. Sú sýn er oft stíl-
færð á írónískan hátt og í leikinn
eru unnin ótal smáatriði og vís-
anir út og suður til að styðja sýn-
ina. Galdurinn liggur í því að
fljótlega telur áhorfandinn sig
vita hvert leikstjórinn er að fara,
sýningin verður að nokkurs kon-
ar ratleik þar sem ánægjan felst í
því að uppgötva hversu hugvits-
samlega í leiknum er hægt að
styðja og víkka grunnhugmynd-
ina. Þessi aðferð þróaðist ekki úr
engu, voru engar tiktúrur eða
stælar í leikstjórum. Þannig var
brugðist við ritskoðun í alræð-
isríkjum því hver getur bannað
gátur! Þannig urðu m.a. mörg
austur-þýsk leikhús miðstöðvar
andófs í landinu. Og nú er þetta
ein þeirra hefða sem þýskt leik-
hús byggist á.
  
Ýmsir innan íslensks leikhússem í gegnum tíðina hafa
verið bundnir þeirri hugmynd að
leikhúsið eigi að vera „trútt texta
höfundar“ og helst setja upp öll
verk í íslenskum anda Stan-
islavski hafa oft brugðist ókvæða
og með ólíkindum við hug-
myndum og leikstjórum frá aust-
ur-evrópsku menningarsvæði
einsog til dæmis Litháanum Ri-
mas Tuminas og nú Frank Ca-
storf. Kómískum hæðum nær sú
afstaða þegar einn gagnrýnanda
sýningar Castorfs fárast yfir því
„að meira segja leirtauið er mölv-
að áður en yfir lýkur“, en ná-
kvæmar skráningar sama manns
á viðbrögðum áhorfenda, sem
höfðu gaman að sýningunni, fær
hugann líka til að leita aftur til
Austur-Berlínar og þá ekki til
þeirra Þjóðverja sem skömmuðust
sín niður í tær fyrir að vera ekki
nógu víðsýnir, heldur hinna sem
voru handhafar stóra sannleika.
AF LISTUM
María Kristjánsdóttir
Þýskt Frá sýningu Volksbuhne í Borgarleikhúsinu á Sporvagninum Girnd
eða Endstation America, í leikgerð leiksjórans, Franks Castorfs.
» Þjóðverjar skömm-uðust sín niður í
tær fyrir að hafa ekki
komið með opnum
huga í leikhúsið heldur
gengið út frá því að
allir elskuðu sömu að-
ferðir í leikhúsi og þeir.
majak@simnet.is
Að taka á móti gestum
NÝJA bókin hans Arnaldar er með
eina vinsælustu sögupersónu lands-
ins í aðalhlutverki, Erlend rannsókn-
arlögreglumann, og nú rannsakar
hann sjálfsmorð konu í sumarbústað
við Þingvelli. Í sjálfu
sér virðist ekkert dul-
arfullt við þetta dauðs-
fall, konan hefur aldrei
jafnað sig eftir andlát
móður sinnar tveimur
árum fyrr, læknirinn
maður hennar, er agn-
dofa en þó vekur málið
forvitni Erlends svo
hann fer að kynna sér
sögu þessarar konu,
óbeðinn og allt að því í
trássi við embætti sitt.
Í ljós kemur að hún hef-
ur heillast af hug-
myndum um líf eftir
dauðann og leitaði allra
leiða til að ná sambandi
við framliðna móður sína.
Inn í frásögnina fléttast tvö eldri
mál og óskyld, mannshvörf, þar sem
ungur piltur og stúlka hurfu spor-
laust, engin tengsl eru á milli þeirra
mála, en Erlendur hefur tengst föður
piltsins í gegnum árin og aldrei lagt
málið alveg til hliðar. Loks er það
persónulegt líf Erlends sjálfs þar sem
eru uppkomin börn hans tvö og Hall-
dóra, fyrrverandi kona hans, sem
kennir honum um allt sem aflaga hef-
ur farið í lífi hennar og barna þeirra.
Hatar hann.
Það þarf ekki að orðlengja það mat
undirritaðs að hér er komin besta
skáldsaga Arnaldar frá því Graf-
arþögn kom út en sitt sýnist hverjum
í því tilliti og lesendur hans eiga sér
uppáhaldsbækur eftir smekk hvers
og eins.
Harðskafi er skáldsaga í miklu
jafnvægi, bæði hið ytra og innra, Er-
lendur gengur einn og óstuddur í
gegnum frásögnina, félagar hans úr
fyrri bókum, Elínborg og Sigurður
Óli, koma tæpast við sögu; Erlendur
hefur mildast og Arnaldur stendur
traustum fótum í frásögninni, hún er
yfirveguð, spennandi en fullkomlega
áreynslulaus og það sem meira er,
mannskilningur Arnaldar, sem var
helsti styrkur hans í Grafarþögn,
ljómar einnig af þessari frásögn. Eitt
af áhrifameiri atriðum bókarinnar er
þegar Erlendur og Halldóra hittast
til að reyna sættir og það fer út um
þúfur en þó hefur Halldóra öðlast
samúð lesandans og
skilningur dýpkað á
kjörum hennar, vænt-
ingum og vonbrigðum.
Erlendur opnar sig
gagnvart henni á sjald-
gæfan hátt en lokast
jafnharðan aftur og get-
ur ekki útskýrt fyrir
dóttur sinni hvers
vegna sættir séu ekki
inni í myndinni. Kunn-
átta Arnaldar felst ein-
mitt í því að segja hlið-
arsögur sem virðast
ekki eiga neitt skylt við
aðalþráðinn, en fléttast
þó við þannig að þegar
frásögninni lýkur getur
annað ekki án hins verið. Þetta gerir
Arnaldur með því að samhliða því að
grafast fyrir um orsakir sjálfsmorðs-
ins og upplýsa það mál kemst Er-
lendur nær sjálfum sér og finnur í lok
bókar einhvers konar sátt við sjálfan
sig og fortíð sína. Hann kemst að því
að það er líf eftir dauðann en þó ekki
endilega í þeim hefðbundna skilningi
sem lagður er í hugtakið. Þetta verð-
ur á endanum mun mikilvægari nið-
urstaða en lausn málsins sem setti þó
atburðarásina af stað í upphafi.
Erlendur í
aðalhlutverki
BÆKUR
Skáldsaga
Vaka-Helgafell 2007 295 bls.
Harðskafi – Arnaldur Indriðason
Hávar Sigurjónsson
Arnaldur Indriðason
Í JÓLABLAÐI Morgunblaðsins 30.
nóv. verður yfirlit yfir aðventu- og
jólatónleika. Þeir sem vilja vera með
sendi upplýsingar um stað, stund,
flytjendur og efnisskrá á netfangið
jolatonleikar@mbl.is fyrir 20. nóv.
Jólatónleikar
GLÆPASAGNAHÖFUNDAR skrifa
iðulega margar bækur þar sem sama
persóna fæst við ný og ný sakamál. Er-
lendur Arnaldar og Stella Blómkvist eru
dæmi um sögupersónur sem eiga sér
framhaldslíf og nú er fimmta bókin um
Einar, blaðamann á Síðdegisblaðinu,
komin út.
Dauði trúðsins gerist á Akureyri um
verslunarmannahelgi. Fjölskylduhátíðin
„Allt í einni“ stendur sem hæst og lög-
reglan hefur í nógu að snúast vegna
slagsmála og nauðgana sem fylgja slík-
um samkomum. Einar er á höttunum eftir einhverju
fréttnæmu, glímir við fortíðardrauga og föðurhlutverk
meðan hann sogast inn í snúið sakamál. Stúlka finnst
látin í yfirgefnu húsi, dularfullt vitni talar í gátum,
kvikmyndastjörnur setja allt á annan endann, hægt
raðast brotin saman (fullhægt), m.a. fyrir tilstilli lang-
sóttra vísbendinga, dulargerva og rafrænna upplýs-
inga eins og Íslendingabókar, Google og gagnasafns
Morgunblaðsins. Það er miklu fremur afslappaður
stíllinn, húmorinn og frásagnargleðin sem heldur
manni við bókina heldur en spennan yfir glæpamál-
inu.
Sagan snýst að miklu leyti um ógæfufólk sem hefur
glatað sjálfsvirðingu sinni og lent á glapstigum en
litlu munaði að Einar lenti þar sjálfur á árum áður.
Hann er nú hættur að drekka en er í þunglyndislegri
miðaldrakrísu. Flestar persónur sögunnar eru dregn-
ar einföldum dráttum: yfirlögreglustjórinn Ólafur
Gísli er bangsalegur góðvinur Einars, röggsamur og
hjartahlýr; ritstjórarnir Trausti og Hannes eru
fulltrúar ólíkra gilda í viðskiptum; og nýja blaðakon-
an, Sigurbjörg, kemur Einari á óvart, eldklár og
bráðhugguleg í ljósri buxnadragt. Fórnarlömbin eru
hins vegar frekar daufleg og vondu
kallarnir ekki nema staðalmyndir spill-
ingar, losta og græðgi. Gamlir taktar úr
fyrri bókum um Einar ylja dyggum les-
endum um hjartarætur, s.s. orðaleikir,
íronía og vísanir en titill sögunnar er úr
dramatískum texta The Kinks. Texta-
brot eru þó ofnotuð í sögunni og óljós
tenging við þjóðsöguna um móðurina í
kví-kví bætir litlu við spennu eða túlk-
un.
Það er algengt í raunsæisglæpasög-
um að taka á ýmsum málum sem
brenna á samfélaginu. Í sögunni er
harðsoðin þjóðfélagsgagnrýni á ferð,
dregin er upp dökk mynd af samfélagi
okkar þar sem ofbeldi, einelti og mis-
notkun fá að þrífast og enginn skeytir
um þá sem minna mega sín. En gagnrýnin beinist
líka að Einari sjálfum og kynslóð hans: „Fyrir
nokkrum árum, þegar ég var einn af harðjöxlunum,
mátti flest kvöld ganga hér að ýmsum kollegum
mínum af fjölmiðlunum vísum. En stéttin er orðin
ráðsettari og stilltari, eins og ýmsar aðrar stéttir,
litlaus af langri skólagöngu og hagsmunagæslu, en
snyrtileg. Of oft finnst mér ritstjórnirnar minna á
ópersónulegar verksmiðjur þar sem starfsfólkið sit-
ur við færiband að framleiða dálkafyllingar sem
hugnast og gagnast fáum öðrum en þeim sem aug-
lýsa í sama blaði. Svo stimplar fólk sig út og fer
heim í kjarnafjölskylduna með viðkomu í ræktinni.
Er ég ekki einmitt orðinn svona sjálfur? …“ (284).
Dauði trúðsins er lipurlega skrifaður krimmi og
ágætis afþreying þótt framvindan sé hæg. Boðskap-
urinn er skýr og þarfur: „Það er ekki aukaatriði,
heldur aðalatriði, hvernig fólk kemur fram við fólk,
utan sem innan fjölskyldna, foreldrar við börn og
börn við foreldra“ (378). Sá boðskapur á sjaldan
eins brýnt erindi við okkur og nú á dögum.
BÆKUR
391 bls. JPV 2007.
Árni Þórarinsson – Dauði trúðsins
Árni Þórarinsson
Brellinn blaðamaður
Steinunn Inga Óttarsdóttir
♦♦♦