Morgunblaðið - 17.12.2007, Blaðsíða 24

24 MÁNUDAGUR 17. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BYRJUN Á BALÍ
Mikið var undir á loftslags-fundinum á Balí, jafnvelframtíð mannkyns á jörð-
inni, þótt það væri ekki alltaf augljóst
þeim, sem fylgdist með framvindu
viðræðnanna. Um skeið virtist sem
fundurinn myndi renna út í sandinn
án samkomulags, en eftir framleng-
ingu tókst að knýja fram samkomu-
lag. Síðastir til að samþykkja voru
Bandaríkjamenn, sem greinilega
vildu ekki bera einir ábyrgð á að
fundurinn mistækist.
Í samkomulaginu segir að enginn
vafi leiki á um hlýnun loftslags jarðar
og að verði ekkert að gert geti það
haft alvarleg loftslagsáhrif. Til að
koma í veg fyrir þau verði að draga
verulega úr losun gróðurhúsaloftteg-
unda. Iðnríkin skuldbinda sig til að
ná mælanlegum árangri, sem hægt sé
að staðfesta. Þróunarríkin sömuleið-
is, en með sjálfbærum hætti eins og
það er kallað og er þá gert ráð fyrir
stuðningi iðnríkjanna, meðal annars í
tæknilegum atriðum.
Samkomulagið tekur einnig til
verndunar skóga, aðgerðir til að
vernda fátækustu ríki heims fyrir
áhrifum loftslagsbreytinga og flutn-
ings á tækni til að draga úr mengun
frá iðnríkjunum til þróunarlandanna.
Að síðustu er kveðið á um það að
því ferli, sem hófst á Balí, skuli ljúka í
Kaupmannahöfn árið 2009. Það gefur
ríkjum heims svigrúm til þess að búa
sig undir að standast væntanlegar
skuldbindingar þegar samkomulagið
tekur gildi 2012 gangi allt eftir.
Þótt langar og strangar samninga-
viðræður fari nú í hönd og ýmislegt
geti farið úrskeiðis á leiðinni til
Kaupmannahafnar er mikilvægt að
loftslagsfundurinn á Balí skyldi ekki
fara út um þúfur. En það eru einnig
vonbrigði að þjóðir heims skyldu ekki
hafa hugrekki á Balí til að ganga
lengra.
Yfirlýsingin frá Balí er lítið annað
en vegvísir um það hvert nú eigi að
halda. Að vísu er vitnað í tilmæli vís-
indanefndar Sameinuðu þjóðanna,
sem í liðinni viku fékk afhent friðar-
verðlaun Nóbels í Ósló fyrir framlag
sitt til loftslagsmála, um æskilegan
niðurskurð útblásturs gróðurhúsa-
lofttegunda eigi að stöðva loftslags-
breytingar en það er gert í neðan-
málsgrein. En það er ekki hægt að
segja að ákveðið hafi verið að horfast
í augu við vandamálið.
Eigi þau markmið að nást að stöðva
hlýnun jarðar þarf að grípa til að-
gerða, sem kalla á breytt hugarfar og
nýjan lífsstíl. Það er ekki hægt að lofa
því að það verði hægt án þess að jarð-
arbúar – sérstaklega þeir, sem mest
hafa á milli handanna – þurfi að til-
einka sér nýja lífshætti. Það er erf-
iður boðskapur fyrir stjórnmálamenn
í atkvæðaleit. Það er erfiður boðskap-
ur fyrir alla þá, sem eiga hag sinn og
velsæld undir núverandi fyrirkomu-
lagi.
Ríki heims stóðust prófið á Balí
með naumindum. Hinn raunverulegi
prófsteinn er í framhaldinu. Þar
þurfa iðnríkin, sem mesta ábyrgð
bera á því hvernig komið er af þeirri
einföldu ástæðu að þau hafa verið
lengur að en þróunarríkin, að sýna
fordæmi og vilja til að axla skuldbind-
ingar til að þróunarríkin fylgi með.
Stærsta spurningin er hvort Banda-
ríkjamenn séu tilbúnir til þess. Eins
og svo oft áður eru þeir í lykilhlut-
verki. Leiðangrinum, sem hófst á
Balí, er ætlað að skila samkomulagi,
sem leysi Kyoto-sáttmálann af hólmi.
Kyoto hefur ekki skilað þeim árangri,
sem lagt var upp með. Nú verður að
takast betur til.
RÍKIÐ Í ÚTRÁS?
Einkafyrirtækið Geysir GreenEnergy hefur eignazt öflugan
keppinaut í útrás á sviði virkjunar
orkuauðlinda víða um heim. Þessi
keppinautur er Landsvirkjun, sem er
í eigu íslenzka ríkisins. Í gærkvöldi
skýrði Ríkissjónvarpið frá því, að
Landsvirkjun hefði stofnað sérstakt
fyrirtæki um þessi útrásarverkefni.
Þessi ákvörðun Landsvirkjunar er
athyglisverð í ljósi mikilla umræðna
um Orkuveitu Reykjavíkur, sem var á
leið í mikil og áhættusöm útrásar-
verkefni úti í heimi. Þegar það varð
ljóst risu upp sex borgarfulltrúar
Sjálfstæðisflokksins af sjö og töldu að
þjónustufyrirtæki í almannaeigu
hefði öðrum hnöppum að hneppa en að
standa í áhættusömum verkefnum úti
í heimi. Í ljósi þess að Landsvirkjun er
í ríkiseigu og að í ríkisstjórn sitja nú
fulltrúar tveggja flokka, Sjálfstæðis-
flokks og Samfylkingar er óhugsandi
annað en ríkisstjórninni hafi verið
kunnugt um þessa veigamiklu ákvörð-
un Landsvirkjunar.
Hvernig ber þá að skilja afstöðu
Sjálfstæðisflokksins í þessu grund-
vallarmáli? Er það svo að Sjálfstæð-
isflokkurinn á landsvísu, sem hefur að
vísu barizt gegn ríkisafskiptum af at-
vinnurekstri frá stofnun sinni, sé nú
hlynntur því að ríkið eigi aðild að at-
vinnurekstri á nýjum sviðum. Útrás í
orkugeiranum á vegum Landsvirkj-
unar er auðvitað ekkert annað en rík-
isrekin útrás í orkumálum og í sjálfu
sér nákvæmlega sama málið og fyr-
irhuguð útrás Orkuveitu Reykjavíkur
á sama sviði. Í báðum tilvikum er um
að ræða fyrirtæki í almannaeigu.
Hefur Sjálfstæðisflokkurinn mark-
að sér þá stefnu að ríkisafskipti á
þessu sviði séu í samræmi við grund-
vallarstefnu flokksins? Hafa lands-
fundir flokksins fjallað um þetta
grundvallarmál? Hafa farið fram mál-
efnalegar umræður innan flokksins
um slík ríkisafskipti af útrás í orku-
málum?
Eða er þessi afstaða Sjálfstæðis-
flokksins á landsvísu og afstaða sex
borgarfulltrúa flokksins í málefnum
Orkuveitunnar til marks um alvarleg-
an skoðanaágreining innan Sjálfstæð-
isflokksins um þetta mál? Er munur á
ríkisafskiptum á heimavelli og ríkis-
reknum útrásarverkefnum?
Sennilega munu almennir stuðn-
ingsmenn Sjálfstæðisflokksins hafa
áhuga á að vita hver hin opinbera
stefna flokksins er í þessum efnum.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Hvernig skrifar maður minningarorð um son og
bróður? Hvernig getum við nálgast slíkt við-
fangsefni? Það er ósegjanlega erfitt, en við ætl-
um að reyna þrátt fyrir það. Við ætlum ekki að
reyna að draga upp mynd af ævi Jóns Gunnars
heldur kalla fram nokkur minningabrot sem
okkur finnast lýsandi fyrir persónuna Jón
Gunnar, son okkar og bróður, sem við söknum
nú sárt.
Okkur er efst í huga þakklæti fyrir allar þær
stundir sem við áttum með Jóni Gunnari. Hann
skilur eftir sig dýrmætar minningar hjá okkur
öllum. Atburðirnir sem við minnumst eru ekki
alltaf þeir sömu en minningarnar framkalla
sömu tilfinningarnar hjá okkur öllum, þakklæti,
hlýju og söknuð.
Í hópi fjögurra systkina getur margt komið
upp á. Það hversu gott samband systkinanna
var, bæði í æsku og á fullorðinsárum, er ekki
síst skapgerð Jóns Gunnars að þakka. Honum
fylgdu gáski og gleði og honum tókst yfirleitt að
stýra erfiðum málum sem óhjákvæmilega koma
upp í samskiptum systkina, á jákvæðar brautir.
Hann átti það hins vegar til að vera uppá-
tækjasamur og dálítill hrekkjalómur á stundum.
Jón Gunnar og Nína systir hans deildu herbergi
þegar þau voru lítil og yfirleitt heyrðist skvald-
ur og mas frá herberginu eftir að þau voru hátt-
uð. Einhverju sinni varð hljótt óvenjusnemma
og þegar mamma þeirra leit inn í herbergið
lágu skæri og flétta af síðu hári systurinnar á
gólfinu. Jón Gunnar þurfti aðeins að snyrta á
henni hárið. Veiðiskapur var Jóni Gunnari alla
tíð hugleikinn. Líklega fór hann fyrst að veiða
með föðurafa sínum, en hjá honum og ömmu
sinni var hann í sveit sem barn, á bökkum Þver-
ár og síðar Rangár. Hann hélt alltaf tryggð við
þær slóðir og veiðisvæðin sem hann kynntist í
æsku Þverá, Hólsá og Rangárnar og þekkti
hvern stein og hverja flúð í þessum ám. Veran í
sveitinni og gott samband við afa og ömmu hafa
vafalítið átt sinn þátt í að móta persónuleikann
og áhugamálin. Hann sótti mikið í sveitina – svo
mikið að átta ára gamall strauk hann einu sinni
að heiman og komst á puttanum alla leið austur.
Systir hans tók þátt í uppátækinu með því að
hjálpa honum að útbúa nesti og hylma síðan yf-
ir. Sá gamli – eins og afinn var gjarnan kallaður
– hafði talsverðan skilning á tiltækinu.
Því fer þó fjarri að Jón Gunnar hafi verið
óhlýðið barn. Þvert á móti. Fjölskyldan átti um
tíma heima við Sundlaugaveginn. Það var stöð-
ugt verið að brýna fyrir Jóni Gunnari að það
mætti alls ekki fara yfir götuna, þrátt fyrir fjöl-
margar freistingar handan við hana. Einhverju
sinni þegar pabbi hans kom heim úr vinnunni sá
hann Jón Gunnar á harðahlaupum meðfram
Sundlaugaveginum, án þess þó að hreyfast úr
s
y
s
a
o
v
k
h
a
þ
f
n
f
g
a
a
þ
m
g
h
v
a
a
s
u
s
e
v
Jón Gunnar Grjetarsson
Í Silfri Egils komu á sunnudaginnvar saman fjórir blaðamenn ogtöluðu mest um tíðindi úr fjár-málaheiminum. Þau sem mætt
voru reyndust merkilega sammála um
nokkrar niðurstöður sem draga mætti af
þeirri uppgufun „verðmæta“ sem fyrr
var ætlað að til hefðu orðið hjá FL-
Group og fleirum á þessu ári. En vegna
þess hve orðbragð þeirra
var yfirmáta kurteislegt
og varfærið er það göml-
um blaðamanni nokkur
freisting að skoða nánar
hvað greina má á bak við
orð þessara fulltrúa Við-
skiptablaðsins, 24 Stunda,
Morgunblaðsins og út-
varpsheimsins.
Þau töldu það í fyrsta
lagi augljóst, að fjármála-
heimurinn væri ógagnsær,
upplýsingar um hann væru
loðnar og lítt marktækar.
Með öðrum orðum: hér
sannast enn að velviljað fjas um svokall-
að upplýsingaþjóðfélag er markleysa, al-
menningur fær ekki að vita neitt sem til
einhvers dugir um ástand og áform og
horfur í þeim fáu stórfyrirtækjum sem
allt eiga og enginn kemst hjá að vera
háður með einhverjum hætti. Fjölmiðlar
eru gagnslitlir, enda flestir í eigu fleirra
aðila sem þeir ættu að hafa miskunn-
arlaust aðhald með. Þeir dansa til dæm-
is lipurlega með í þeirri álitsgjöf, að
meðan allt leikur í lyndi og vísitölur eru
á uppleið, þá séu útrásarsnillingar að
„skapa gífurleg verðmæti.“ Rétt eins og
þeir taka með einum eða öðrum hætti
undir þær afsakanir, að þegar þessi
milljarðahundruð hverfa, þá sé það bar-
asta einhverjum glæframönnum í banda-
rískum bönkum að kenna sem hafi lánað
of mikið út á hæpin fasteignaveð. Form-
úlan er fyrirfram gefin: okkar strákar
eru að gera það gott og munu gera það
gott – gagnrýnin á frammistöðu þeirra
sjaldan beittari en svo að sagt er í hálf-
um hljóðum að sumir og ýmsir mættu
kannski fara sér ögn hægar. Eða þann-
ig.
Gestir Egils sögðu einnig, að litlir
fjárfestar í fyrirtækjum fengju ekkert
að vita og réðu engu um það sem þeir
stóru gera.
Þetta einróma álit minnir á það, að
fyrirheitin um almenningskapítalismann,
sem gefin voru óspart um það bil sem
einkavæðing allra hluta hófst, hafa guf-
að upp. Sú var tíð að frjálshyggjupost-
ular boðuðu „eign handa öllum“ – allir
áttu að eignast hlutabréf í fyrirtækjum
og græða á þeim, samstiga þeim ríkari.
Þar með átti að skapast allsherjarfriður
til framfara í landinu, því sérhver Bjart-
ur í Sumarhúsum væri þá ekki aðeins
dugnaðarforkur heldur orðinn meðeig-
andi í fyrirtæki og þar með öflugri loku
fyrir það skotið að hann nokkru sinni
mundi hlusta á vinstrivillu og stéttakjaf-
tæði í einhverju verklýðsfélagi.
Í þriðja lagi voru Silfurgestir sam-
mála um að jesúsa sig yfir feiknalegum
„rekstrarkostnaði“ hjá FL-Group, sem
þó hefur næsta fáa menn á launaskrá og
rekur ekki neitt sem heitið getur.
Ekki verður betur séð en að þeir séu
þar með að víkja kurteislega að þeirri
„sjálftöku“ eða „forstjóragræðgi“ sem
víða um heim er mikið áhyggjuefni. En
hún birtist í því, ýmsum virðulegum og
háborgaralegum fjölmiðlum
til gremju, að forstjórastétt-
in býr til handa sjálfri sér
þann einkakommúnisma sem
segir að hver „vinni eftir
getu og fái eftir þörfum“ –
og þetta sjálfdæmi um þarfir
er meira að segja óháð því
hvort þeir reka fyrirtækin
vel eða illa. Þessi samstillti
og stéttvísi hópur manna er
afspyrnu hugvitssamur við
að skammta sér greiðslur á
greiðslur ofan og tryggja sér
um leið öryggi gegn afleið-
ingum eigin mistaka umfram
alla aðra menn – með glæsilegum starfs-
lokasamningum og fleiru. Af þessu eru
sagðar hundrað sögur í blöðum heimsins
í viku hverri. En sjaldan á Íslandi –
enda eru menn lafhræddir við þá forríku
eins og minnst verður á rétt á eftir, og
enginn skortur heldur á fræðimönnum
og blaðamönnum sem verja þá af kjafti
og klóm. Hannes Hólmsteinn las það á
dögunum út úr kvæði Jónasar Gunn-
arshólma, að það kenndi okkur sem nú
lifum að veitast ekki að afreksmönnum
með öfund og lagakrókum og skatt-
heimtu. Menn mættu ekki hrekja úr
landi snillinga eins og Gunnar á Hlíð-
arenda eða útrásarmenn okkar daga (
meinti hann kannski Jón Ólafsson?) –
heldur ætti að lækka enn meira á þeim
skatta svo þeir megi una glaðir við sitt.
Fréttablaðið varaði líka við öfund og
meinfýsi í garð auðmanna í leiðara á
dögunum (8. des.) og orðaði einlæga
samstöðu sína með þeim m.a. með þeim
skemmtilega hætti að „það má vel vera
að einhverjum líði betur þegar fólk
verði fátækara en áður.“ Nei – heild-
arboðskapur íslenskra fjölmiðla er sá að
okkur sé skylt að samfagna auðmönnum
af einlægni hjartans þegar vel gengur
og samhryggjast þeim þegar þeir lenda
sárasaklausir í „óhagstæðri þróun á
mörkuðum.“ Því í hendi þeirra er allt
vort ráð.
Að lokum voru blaðamenn í Silfri Eg-
ils sammála um óttann sem ríkti í þjóð-
félaginu við þá sterkríku. Menn þyrðu
ekki að koma fram, ekki að segja mein-
ingu sína. Svo var að heyra sem and-
rúmsloft á fjölmiðlum væri einatt mjög
þrúgandi.
Þessi skoðun minnir á aðra sem all-
lengi var ríkjandi hjá fjölmiðlafólki og
fleirum: hún er sú að fjölmiðlar eins og
pólitískt lituð dagblöð eða ríkisfjölmiðlar
séu ófrjálsir – en frjálsir eru þá þeir
einir sem er
að einkafyr
heimur hinn
gallaður, en
öflugri gagn
búum við. O
ir mörg leið
stofnun haf
miðill lands
um líka á þ
Bretlandi h
einkavæða
Nú virðas
af sjálfsblek
eru ekki frj
mælendur þ
nafnleynd s
eru blaðam
heldur. En
eins og sagt
Helgasonar
vinnu síðar
fæti inn á b
Morgunb
hefur að un
þarft um þa
virðist vera
er spurt í le
ber): „Hver
verða? Hva
þess að verj
ingarfrelsi l
Já, hvað
– og hvað g
hent ótrúleg
hendur þeir
eru hræddir
hugrekki bl
manna með
unblaðið sjá
að rekja dæ
sem ekki þo
– en láta þa
að spyrja óþ
þegar FL-G
fund um sín
sagnar í Mo
ber af þessu
birt undir a
„Þetta verð
hluthafa.“ E
til annars e
stödd í best
„hlutafjárau
hagræðingu
öðrum fögru
Og loksin
Verðbréfahrun, frelsi og fjö
Eftir Árna Bergmann »Nú v
men
sjálfsble
sjá: þeir
ekki hel
þeirra se
nafnleyn
tryggð.
Árni Bergmann
Höfundur