Morgunblaðið - 17.12.2007, Síða 26

26 MÁNUDAGUR 17. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
TVENNT er það sem ég man
glögglega eftir að hafa lært í leik-
skóla, annars vegar að ske er ekki
íslenska og hins vegar að konur
eru líka menn. Danskan sýnist mér
á undanhaldi (ef ekki hröðum
flótta) en hið síðara virðist mörg-
um vera nokkuð
beiskari kaleikur á að
bergja en sagnaróm-
yndin ske. Alltént
virðist það í
ákveðnum kreðsum
vera mikið kappsmál
að breyta titlum og
starfsheitum sem
bera endinguna „mað-
ur“ ef um konu er að
ræða, að því er virðist
til þess eins að breyta
kyni nafnorðsins.
Þannig eiga hinir
ýmsu hlutar sam-
félagsins sér talsmenn (af báðum
kynjum) en sumstaðar er einvörð-
ungu að finna talskonur. Ég tel
ýmis rök hneigjast til þess að kyn-
greining af þessu tagi feli í sér dul-
in skilaboð um að kyn viðkomandi
skipti talsverðu máli – sem það á
jú alls ekki að gera. Þingkonur? Er
það kvenfélag í Þingholtunum?
Rangar baráttuaðferðir hafa
spillt fyrir mörgum málstaðnum og
breytir þá oft litlu hversu göfugur
hann kann að vera. Hugmyndir um
lögbundinn kynjakvóta sem viðr-
aðar hafa verið eru þó líklega eitt
það skelfilegasta sem fram hefur
komið á þessu sviði enda til þess
eins fallnar að breyta konum í lög-
verndaðan minnihlutahóp. Jafn-
rétti er spurning um hugarfar og
því verður ekki breytt með fas-
ískum þvingunum. Samfélagið í
heild sinni þarf að skilja raunveru-
legt jafnrétti, vilja það sjálft og
krefjast þess. Að ætla sér að troða
eigin hugmyndafræði niður um kok
annars með góðu eða illu kann
sjaldnast góðri lukku að stýra.
Eitt sinn áttu íslenskar konur
sér draum um að mega kjósa, sitja
á alþingi og jafnvel
gegna ráðherradómi.
Þessir sigrar náðust í
gegn og þykja í dag
jafn sjálfsagðir og
önnur mannréttindi
okkar. Óneitanlega
rennir mann þó í grun
að hörðustu femínistar
sakni gömlu daganna
þegar súffragettur,
rauðsokkur og aðrar
valkyrjur riðu um hér-
uð og hjuggu (karl)
mann og annan í klof-
stað. Í dag er annar
tíðarandi á flestum sviðum og því
eðlilegt að áherslur breytist, einnig
í baráttumálum. Firnamikið hefur
áunnist í jafnréttismálum og mikil
uppskera er eftir. Þannig eru kon-
ur nú meirihluti háskólanema hér-
lendis og sjálfsagt víðar en það
mun óhjákvæmilega hafa sín áhrif
á framtíðina. Bölsýnisfólk hefur
hinsvegar þann leiða ávana að hafa
óeðlilega mikil áhrif á alla þjóð-
félagsumræðu. Þannig hafa nokkr-
ir bitrir og frústreraðir framámenn
(já, MENN) femínista löngum
komið miklu óorði á hreyfinguna
og þar með alla jafnréttisumræð-
una. Slíkt er vissulega til þess eins
fallið að forherða enn frekar þá
sem mýkja skyldi og hefur í seinni
tíð sennilega fremur hamlað frek-
ari framförum en hitt. Nýlegar
birtingarmyndir hinna farsa-
kenndu útúrdúra jafnréttisbarátt-
unnar hafa plagað okkur nú á
haustþinginu. Hefur sumum þótt
sniðugt en slík vitleysa er þó hugs-
andi fólki fyrst og fremst til ar-
mæðu enda verið að eyða tíma og
fjármunum alls þingheims með
glórulausu þvaðri, allt frá ráðfrúm
upp í litasamsetningu á fatnaði ný-
bura! Þetta er sorglegra en tárum
tekur.
Orðskrípið framkvæmdastýra
(dregið af stúrinn) sást víða fyrir
nokkrum árum en virðist nú helst
viðhaft þegar rætt er um fram-
kvæmdarstjóra Jafnréttisstofu,
þykir sjálfsagt tilhlýðilegt. Per-
sónulega tel ég að konur (og þess
vegna karlar) megi vera stýrur ef
þeim sýnist svo. Hins vegar hef ég
lúmskan grun um að þorra kvenna
hugnist hreint ekki yfirgengileg
feminísering af þessu tagi sem
þröngur hópur kynsystra þeirra
hefur staðið fyrir með tilheyrandi
moldviðri. Alltént hafa kvenkyns
fangaverðir haft grunsamlega
hljótt um sig í þessum efnum enda
hætt við að lítil upphefð þætti að
titlinum fangaverja. Þá hefur því
verið haldið fram að karlmenn
myndu aldrei sætta sig við titilinn
frú sem er auðvitað alrangt. Það
myndum við glaðir gera ef fyrir
slíku væri aldagömul hefð eða önn-
ur tenging við menningu og siði.
Til eru fordæmi fyrir þessu þó
ekki séu þau mörg. Sjálfur snæddi
ég í Lækjargötunni forðum ljúf-
fengt smurbrauð að dönskum
hætti, framreitt af karlkyns smur-
brauðsjómfrú sem bar iðnréttindi
sín með stolti, þrátt fyrir salamíið.
Þeir sem gleyma fortíðinni neyð-
ast til að lifa hana á ný. Þetta er
margtuggin tilvitnun en engu síður
sönn. Að mölva öll minnismerki um
karlpungasamfélag fortíðarinnar á
ekki að vera markmið kvenrétt-
indastefnunnar, þvert á móti. Að
vera herra einhvers þýðir sam-
kvæmt íslenskri málhefð að
drottna yfir honum í einhverri
mynd. Það hefur ekkert með kyn-
ferði að gera nema í sögulegu ljósi.
Því hlýtur það að teljast fulln-
aðarsigur konunnar á karlrembum
fortíðar, nútíðar og framtíðar að
geta drottnað yfir þeim sem herra.
Táknrænni sigur er ekki til í mín-
um huga.
Fangaverjur
Þórarinn Þórarinsson skrifar
um kynjamun og jafnrétti » Að mölva öll minnismerki um
karlpungasamfélag
fortíðarinnar á ekki að
vera markmið kven-
réttindastefnunnar,
þvert á móti.
Þórarinn Þórarinsson
Höfundur er vélstjórnunarpersóna.
NÚ liggja fyrir niðurstöður enn
einnar Pisa-rannsóknar, þar sem
borinn er saman námsárangur 15
ára barna í fjölda landa. Enn einu
sinni eru niðurstöðurnar fremur
óhagstæðar okkur Íslendingum.
Enn einu sinni vöknum við og um-
ræðan fer á hástig, þó að ekki sé
nema um stundarsakir. Hvað er það
sem okkur vantar? Hvað hafa aðrar
þjóðir í sínu menntakerfi og skóla-
umhverfi sem hér er
ekki til staðar? Einn
er sá þáttur sem okk-
ur vantar augljóslega,
en hefur ekki verið
mikið í umræðunni.
Hann er ekki heild-
arlausn í þessu efni en
á örugglega sinn þátt í
hinum óhagstæða
samanburði.
Ísland er á bekk
með vanþróuðustu
ríkjum heims hvað
varðar skort á mik-
ilvægu kennslutæki:
Hér er ekki að finna
heildstætt tæknisafn
eða vísindastofu (e.
science center) af
þeirri gerð sem er-
lendis eru algeng, og
þykja þar ómissandi
þáttur í skólastarfi,
einkum í raungreina-
menntun. Hérlendis
er umræðan um þenn-
an mikilvæga þátt
skólastarfsins varla
farin af stað, og má
það furðu gegna í vel
stæðu þjóðfélagi sem
vill vera í fremstu röð í
menntun. Starfsemi tæknisafna er
nokkuð mismunandi, en yfirleitt er
þeim sameiginlegt að vera byggð
upp til að gagnast skólastarfi. Ferð-
ir skólabekkja í slík söfn eru meg-
inregla á einhverju skólastigi, gjarn-
an í grunnskóla. Fyrir hvert skólaár
eru þessar ferðir skipulagðar í sam-
vinnu skóla og tæknisafns, og er
starfsemi safnsins sett upp með til-
liti til kennslu og námskráa. Þeir
sem hafa komið á erlend tæknisöfn
vita að í megindráttum á starfsemi
þeirra lítið skylt við þau minjasöfn
sem við eigum að venjast hér. Sum
þeirra eiga vissulega mikil minja-
söfn úr tæknisögu, en rauði þráð-
urinn í starfsemi þeirra allra er vís-
indastofan (science center). Hún er í
raun stór leiktækjasalur með gagn-
virkum og fræðandi tækjum, sem
hvert og eitt miðast við prófun á til-
tekinni virkni eða náttúrulögmáli.
Tækin eru gerð til að standast mikið
álag og öryggiskröfur, en skemmtun
og fræðsla er í fyrirrúmi. Þarna
skemmta börnin sér í leikjum, en
um leið síast lærdómurinn inn með
reynslunni. Kennarar eða aðrir að-
stoða svo barnið að vinna úr þessari
skemmtilegu upplifun á staðnum,
eða eftir á í kennslustofunni. Gagn-
semi slíks áhugavaka er sérlega
mikil fyrir börn sem eiga erfiðara
með bóknám.
Eins og áður sagði er engin heild-
stæð stofnun af þessu tagi starfandi
hérlendis, og er það einsdæmi í svo
þróuðu og velmegandi ríki. Und-
anfarin fjögur ár hefur fámennur en
ört stækkandi hópur áhugafólks
unnið að úrbótum í þessu efni, með
undirbúningi stofnunar sem gengur
undir vinnuheitinu „Tæknisafn Ís-
lands“. Um þá vinnu má lesa meira á
vefsíðu verkefnisins; www.tsi.is.
Meginþáttur þessarar stofnunar
verður vísindastofa, sem hér var
lýst, en auk þess er
henni ætlað að sýna
sögu íslenskrar
tækniþróunar í heild
sinni, með sérstakri
áherslu á framlag hug-
vitsmanna og frum-
kvöðla. Það er þáttur
sem engin önnur stofn-
un fæst við í heild, en er
einnig mjög mik-
ilvægur fyrir skóla-
starf. Þriðji meg-
inþáttur fyrirhugaðrar
starfsemi snýr að kynn-
ingu á tækni dagsins í
dag. T.d. virkni al-
gengra tækja í um-
hverfi okkar; aðferðir
við orkuframleiðslu;
verktækni; þættir í
náttúru og umhverfi
o.s.frv. Fræðsla, skóla-
starf og gagnvirkni er í
fyrirrúmi. Ekki er hér
verið að feta nýjar slóð-
ir, heldur einungis að
„flytja inn“ fræðslu-
stofnun af því tagi sem
tíðkast í nágrannalönd-
um okkar. Það er löngu
orðið tímabært.
Margir áfangar hafa
þegar náðst í þessum undirbúningi,
og mikið starf áhugafólks að baki.
Kannanir hafa verið gerðar á okkar
stöðu; stofnað til tengsla við erlend-
ar stofnanir af svipuðu tagi; sér-
fræðingar hafa gert kostnaðarmat
og málefnið hefur verið kynnt fyrir
fjölda aðila og einstaklinga. Nýlega
var Kennaraháskóli Íslands beðinn
um álit á mikilvægi stofnunar af
þessu tagi. Niðurstaðan var að
„stofnun Tæknisafns Íslands er
brýnt og tímabært verkefni“. Fjöl-
mörg landssambönd hafa nú skipað
sína fulltrúa í undirbúningshóp,
ásamt því að álykta um verkefnið.
Meira um það á ofangreindri vef-
síðu.
Unnið hefur verið í nánu samráði
við stjórnvöld, enda þarf þessi stofn-
un að starfa í takt við skólakerfi og
aðrar stofnanir. Skilningur á mál-
efninu hefur stöðugt verið að
aukast. Ráðamenn geta nú vart litið
framhjá sérstöðu landsins í þessum
efnum, einkanlega í ljósi síðustu
Pisa-rannsókna. Fyrir Alþingi ligg-
ur nú áætlun um undirbúnings-
starfið á næsta ári. Þar er gert ráð
fyrir að lokið verði gerð heildarlík-
ans af stofnuninni, sem sýni m.a.
starfshætti, markmiðssetningu,
fjárfestingarþörf, mannafla, æski-
lega staðsetningu og rekstr-
arkostnað. Undirbúin hefur verið
aðkoma færustu sérfræðinga heims
á þessu sviði.
Verður að vænta þess að skiln-
ingur sé fyrir áframhaldandi vinnu
að þessari nauðsynlegu stofnun. Ís-
lensk skólabörn eiga ekki að þurfa
lengur að búa við lakari námsúrræði
en jafnaldrar þeirra erlendis, og
sæta fyrir það ósanngjarnri gagn-
rýni fyrir sína frammistöðu. Efna-
hagsástand hérlendis er þokkalegt
um þessar mundir. Eigum við ekki
að láta börnin njóta þess?
Óhagstæðar Pisa-
niðurstöður –
tæknisafn vantar
Skólabörn eiga ekki að þurfa
að búa við lakari námsúrræði
en jafnaldrar þeirra erlendis,
segir Valdimar Össurarson
Valdimar Össurarson
» Íslenskskólabörn
eiga ekki að
þurfa að búa við
lakari námsúr-
ræði en jafn-
aldrar þeirra
erlendis og sæta
fyrir það
ósanngjarnri
gagnrýni.
Höfundur er rekstrarstjóri og
áhugamaður um bætta menntun.