Morgunblaðið - 28.02.2008, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ fer ekki á milli mála að við
sem í forsvari höfum verið fyrir eldri
borgara höfum orðið áþreifanlega vör
við óánægju þeirra félaga okkar sem
minnst bera úr býtum. Tvennum
skilaboðum af því tagi skal hér komið
á framfæri.
Ég hitti á dögunum
greinagóðan eldri borg-
ara sem var heldur
þungt niðri fyrir og bað
mig fyrir skilaboð til
stjórnvalda, enda hefði
hann fullt tilefni til
þessa, hefði ekkert
nema bætur frá Trygg-
ingastofnun ríkisins og
fáeinar krónur úr líf-
eyrissjóði, krónur sem
þó nægðu til að skerða
laun hans frá Trygg-
ingastofnun. Hann
sagði að ekki væri ofmælt að stjórn-
málamenn sem nú hefðu völdin hefðu
lofað eldra fólki gulli og grænum
skógum kæmust þeir til valda og
mættu hafa einhver áhrif á gang mála
öldruðum til hagsbóta. Það hefðu
vissulega orðið stjórnarskipti og á
valdastóla hefði sezt fólk sem hvergi
hefði dregið af sér í loforðaflaumnum.
Aðaláherzlan átti að vera að bæta hag
þeirra lakast settu og því þótti honum
og mörgum fleirum það býsna kynd-
ugt þegar fyrsta aðgerðin snerti
hressasta og um margt bezt setta
fólkið með þeim fagnaðarboðskap að
allir ættu að fara út á vinnumark-
aðinn, án allra skerðinga. Hann hefði
einfaldlega ekki heilsu til þess, enda
nær áttræðu. Hins vegar hefði hon-
um þótt sanngjarnara að skyldu-
sparnaðurinn hans frá lífeyr-
issjóðnum hefði átt að vera án
skerðinga, alla vega með þokkalegu
frítekjumarki. Svo langt náði hins
vegar höfðingsskapurinn og rausnin
ekki eins og hann sagði.
Hann hefði einnig
kynnt sér hvað gerast
skyldi 1. apríl og ekki
lagaði það aðstæður
hans. Þar væri að finna
fyrirheit um frí-
tekjumark á fjármagns-
tekjur og svo sem gott
og blessað fyrir þá sem
ættu inneignir digrar,
en aftur ítrekaði hann
að nær væri að horfa til
tekna frá lífeyrissjóð-
unum með frí-
tekjumarkið. Hann
spurði einfaldlega hvar fallegu lof-
orðin til handa þeim tekjulægstu væri
að finna og hvenær kæmi að fram-
kvæmd þeirra í alvöru? Og rétt í
þessum orðum rituðum fékk ég tölvu-
póst að norðan með yfirskriftinni:
Veist þú um krónurnar mínar?
Og orðrétt: „Ég er í stökustu vand-
ræðum því ég tel mig hafa týnt pen-
ingum. Fyrir síðustu kosningar lof-
uðu báðir stjórnarflokkarnir að bæta
hag aldraðra og fyrir jólin voru
nefndar háar tölur í þeim tilgangi. Ég
er dæmigerður eldri borgari, giftur
og bý í eigin húsnæði. Konan mín fær
ekki ellilaun.
Ég hef fengið ellilaun 25.000 kr. og
tekjutryggingu 81.000 kr. Alls
106.000 kr. Þar sem ég fæ 23.000 kr.
frá lífeyrissjóði lækkar tekjutrygging
mín um 10.000 kr. Samtals fæ ég því
frá ríkinu 96.000 kr.
Svona var þetta fyrir kosningar í
fyrra og það hefur ekkert breyst, þó
að margir haldi annað. Ef þú veist
svarið, ertu þá til í að taka þátt í leit-
inni að krónunum? og senda spurn-
inguna áfram til sem flestra og jafn-
vel til þingmannsins þíns.
Ef þessi leit að krónunum skilar
einhverju þá er örugglega einhver í
fjölskyldu þinni sem gæti séð fram á
aðeins betri tíma. Bestu þakkir fyrir
aðstoðina og svo kemur undirskriftin:
Hreinn Halldórsson, Hvammstanga.“
Þessu tvennu er hér með komið á
framfæri og enn einu sinni minnt á
það að ef stjórnvöld vilja í alvöru setja
það fólk í forgang sem minnst hefur
þá höfum við í forystu eldri borgara
hér sem á landsvísu sett fram skýrar
tillögur um þetta og afar einfaldar í
framkvæmd. Hvernig væri að líta á
þær tillögur?
Veist þú um
krónurnar mínar?
Helgi Seljan skrifar um málefni
og kjör aldraðra »Hann sagði að ekki
væri ofmælt að
stjórnmálamenn sem nú
hefðu völdin hefðu lofað
eldra fólki gulli og
grænum skógum kæm-
ust þeir til valda ...
Helgi Seljan
Höfundur er eldri borgari.
Í 123. pistli mínum um íslenskt
mál (Mbl. 16.2.08) ræddi ég m.a.
um forsetningarnar að og af. Nú
hefur Baldur Jónsson, prófessor
emeritus, skrifað grein um svipað
efni í Morgunblaðið undir heitinu:
Hvers vegna er bragð að matn-
um? (Mbl. 22.2.08). Þar teflir hann
fram nokkuð öðrum sjónarmiðum
og því þykir mér að
áhugasamir lesendur
eigi rétt á nánari
skýringu af minni
hendi.
Gaman er að ein-
hverju – hafa gam-
an af einhverju
Sá sem tekur sér
fyrir hendur að kanna
notkun einstakra for-
setninga verður að
huga vandlega að
samhengi þeirra, t.d.
þarf að gefa gaum að
þeim sagnorðum sem
notuð eru með þeim.
Tökum sem dæmi
nafnorðið gaman.
Flestir ættu að geta
fallist á að við getum
sagt:
(1) Gaman er að
börnunum/einhverju
(2) Foreldrarnir
hafa gaman af börn-
unum/einhverju
Í dæmi (1) vísar forsetningin að
upphaflega til staðar (hvar) en í
nútímamáli er merkingin óbein,
nokkurs konar tillitsmerking. Í
dæmi (2) vísar forsetningin af upp-
haflega til hreyfingar (hvaðan) en í
nútímamáli er merkingin marg-
þætt. Meginmáli skiptir að í dæm-
um sambærilegum við (1) eru not-
aðar sagnir sem vísa til kyrrstöðu,
einkum sögnin vera, en í dæmum
hliðstæðum (2) eru notaðar sagnir
sem vísa til hreyfingar, t.d. sagn-
irnar hljóta og fá, enn fremur hafa
og finna í yfirfærðri merkingu.
Dæmi 1-2 og hliðstæður þeirra
mynda með kerfisbundnum hætti
merkingarandstæður. Með því að
skoða hug sinn getur hver og einn
gengið úr skugga um það, sbr. eft-
irfarandi dæmi:
(3) Mér er ánægja að því að – ég
hef ánægju af því að
(4) Mikið/lítið gagn er að e-u –
hafa mikið/lítið gagn af e-u
(5) Skaði/skömm er að e-u –
hljóta skaða/skömm af e-u
(6) Ávinningur er að e-u – hafa
ávinning af e-u
(7) Gott bragð er að matnum –
finna bragð af matnum
Dæmi af þessum toga skipta
ugglaust tugum í nútímamáli og
auðveldlega má fullvissa sig um að
andstæðurnar að : af (hvar : hvað-
an) hafa ávallt verið notaðar með
þessum hætti í íslensku. Með vísun
til þessa verður að telja afar mik-
ilvægt að fjalla ekki aðeins um no.
bragð og þær forsetningar sem
með því eru notaðar heldur einnig
um samhengið, þ.e. bragð er að e-u
og finna bragð af e-u.
Bragð er að e-u – finna bragð
af e-u
Í grein sinni tilgreinir Baldur
þrjú dæmi úr Biblíunum frá 1859
og 1912 og samsvaranir tveggja
þeirra úr nýju Biblíunni. Til yf-
irlits sýni ég tvö dæmanna (let-
urbreytingar mínar):
(8) a. eda ætla þinn þjón finni
smekk af því, sem hann etur og
drekkur? (2. Sam 19, 35 (1859))
b. Verdur þad bragdlausa etid
án salts eda er nokkur smekkur
þess hvíta í egginu? (Job 6, 6
(1859))
(9) a. eða mun þjónn þinn finna
bragð af því, sem eg et og drekk?
(2. Sam 19, 35 (1912))
b. Verður hið bragðlausa etið
saltlaust, eða er gott bragð að hvít-
unni í egginu? (Job 6, 6 (1912))
(10) a. Getur þræll þinn enn
fundið bragð að því sem hann etur
og drekkur? (2007)
b. Verður hið bragðlausa etið
saltlaust? Er nokkurt bragð að
hvítu í eggi? (2007).
Það virðist koma Baldri á óvart
að ýmist eru notaðar forsetning-
arnar af eða að í dæm-
um (9a-b) en þó blasir
við að dæmin eru ger-
ólík, þ.e. finna bragð
af (9a) og bragð er að
(9b). Ég fæ ekki betur
séð en forsetningarnar
að og af séu notaðar
með hefðbundnum
hætti í dæmum 8-9 og
í fullu samræmi við
þær reglur sem vikið
var að í dæmum 1-2,
sbr. dæmi 3-7. Eina
frávikið er dæmi (10a),
þar er að finna breyt-
inguna finna bragð af
e-u > finna bragð að
e-u og skal nú vikið að
því atriði.
Finna bragð að e-u
Í grein sinni segir
Baldur: „Orðalagið
finna bragð að e-u er
því rétt og góð ís-
lenska og á sér djúpar
rætur. Hins vegar er
tæpast hefð fyrir því að nota af í
stað að í þessu sambandi, þótt þess
séu dæmi.“
Undirritaður telur að hér sé of
djúpt í árinni tekið. Sönnu nær
virðist honum að segja: Orðalagið
finna bragð að e-u er óvenjuleg ís-
lenska og samræmist naumast al-
mennum reglum um notkun for-
setninganna að og af. Ekki mun
vera unnt að benda á neinar heim-
ildir er sýni raunverulega notkun
orðasambandsins né hliðstæður
þess, hvorki úr fornu máli né síðari
alda máli. Eina heimildin um orða-
sambandið er dæmi úr orðabók
Konráðs Gíslasonar (1851) og ætla
má að þaðan hafið það ratað í orða-
bók Blöndals og Íslenska orðabók.
Því ber ekki að neita að um
langt skeið hefur verið talsverð
óvissa um notkun orðasamband-
anna finna bragð af matnum og
finna bragð að matnum. En skyldi
það ekki einmitt vera vegna þess
að í síðara tilvikinu er um að ræða
‘skólakenningu’ sem reist er á
veikum grunni, kenningu sem
stangast á við málkerfið og mál-
kennd almennings. Til gamans skal
þess getið að Jón Hilmar Jónsson
tilgreinir aðeins orðasambandið
finna bragð af matnum í verki sínu
Orðastað (1. útg. 1994).
Lokaorð
Í grein sinni segir Baldur: „Þótt
vel hafi tekist til um þetta atriði í
nýju Biblíuútgáfunni, er uppi um-
talsverð óvissa um það nú á dögum
hvort nota skuli að eða af með orð-
inu bragð ‘matarbragð’. Þeirri
óvissu þyrfti að eyða.“ Um fyrri
hluta þessara ummæla er það að
segja að undirritaður stendur á því
fastar en fótunum að breytingin
finna bragð af e-u > finna bragð
að e-u sé síst til bóta og hún verð-
ur ekki studd málfræðilegum rök-
um hvað þá með vísun til íslenskr-
ar biblíumálshefðar. Þá tel ég
engin efni til að eyða óvissu um
það ‘hvort nota skuli að eða af með
orðinu bragð’, öllu nær væri að
fjalla rækilega um þær reglur sem
liggja þar að baki og þann merk-
ingarmun sem felst í mismunandi
notkun.
Hvers vegna
finnum við bragð
af matnum?
Jón G. Friðjónsson svarar grein
Baldurs Jónssonar
Jón G. Friðjónsson
»Ekki mun
vera unnt að
benda á neinar
heimildir er sýni
raunverulega
notkun orða-
sambandsins né
hliðstæður þess
Höfundur prófessor í íslensku máli
við HÍ.
SÉRA Gunnar Jóhannesson skrif-
ar „Enn um trú, guðleysi og kær-
leika“ í Morgunblaðið 23. febrúnar. Í
greininni segir: „Kærleikurinn – líkt
og aðrar dyggðir – er okkur sann-
arlega eðlislægur vegna þess að við
eru sköpuð af kærleiksríkum Guði og
í hans mynd. Kristið fólk hefur aldrei
talið sig hafa einkarétt á mann-
gæsku. Þvert á móti er
lögmál Guðs skráð á
hjörtu allra (sbr. Jer
24.7; 31.33; Rm 2.14-
15).“ En um hjörtu
allra segir Kristur
nokkur sjálfur: „Því að
innan frá, úr hjarta
mannsins, koma hinar
illu hugsanir, saurlifn-
aður, þjófnaður, mann-
dráp, hórdómur,
ágirnd, illmennska,
sviksemi, taumleysi, öf-
und, lastmælgi, hroki,
heimska“ (Mk. 7:21).
Skítleg sköpun atarna og ömurleg
fyrirmynd.
Gunnar varar við afstæðis- og
sjálfshyggju því þá geti menn „ekki
grundvallað siðferði sitt á öðru en
eigin viðhorfum og persónulegu
skoðunum“. Slíkt telur hann „mesta
böl okkar daga“ sem sé að „útrýma
vitund okkar um raunverulegan
sannleika og viðmið í lífinu.“ Þessi
grimmu örlög segir hann „rökrétta
afleiðingu af undanhaldi guðstrúar.“
Í kaflanum sem ég vísaði í segir frá
fræðimönnum og faríseum sem varð
á að gagnrýna lærisveina Jesú fyrir
að þvo sér ekki um hendurnar (fánýt-
an sið og mannasetningu) áður en
þeir snæddu. „Jesús svarar þeim:
,,Sannspár var Jesaja um yður
hræsnara, þar sem ritað er: Þessi
lýður heiðrar mig með vörunum, en
hjarta þeirra er langt frá mér. Til
einskis dýrka þeir mig, er þeir kenna
þá lærdóma, sem eru mannasetn-
ingar einar. Þér hafnið boðum Guðs,
en haldið erfikenning manna.“ Enn
sagði hann við þá: ,,Listavel gjörið
þér að engu boð Guðs, svo þér getið
rækt erfikenning yðar. Móse sagði:
„Heiðra föður þinn og móður þína.“
og „Hver sem formælir föður eða
móður, skal dauða deyja.“ En þér
segið: Ef maður segir við föður sinn
eða móður: „Það, sem þér hefði getað
orðið til styrktar frá mér, er korban,“
það er musterisfé, þá leyfið þér hon-
um ekki framar að gjöra neitt fyrir
föður sinn eða móður. Þannig látið
þér erfikenning yðar, sem þér fylgið
fram, ógilda orð Guðs. Og margt ann-
að gjörið þér þessu líkt““ (Mk. 7:6-
13).
Kristur segir meira
um vert að drepa óþæg
börn en þvo sér um
hendurnar fyrir mat-
inn. Guð fyrirskipar
svokölluð heiðursmorð
og Kristur tekur undir.
„Af ávöxtunum skul-
uð þér þekkja þá“ (Mt.
7:16) sagði Jesús líka en
Gunnar kýs að meta
kristnina ekki af grát-
legum ávöxtum hennar
„hvort sem það eru of-
sóknir, krossferðir eða
annað“ því fólk verði „að skilja að það
sem fyrir augu ber endurspeglar alls
ekki boðskap Jesú Krists“.
Ég gef mér að Gunnar líti svo á að
orð Guðs sé hinn „endanlegi sann-
leikur“. Boðskapur Jesú er klárlega
að örlög hræsnara séu í eldsofninum
eilífa, þar verði grátur og gnístran
tanna (Mt. 13:42). Reyndar segir Jes-
ús nægja að sívirða mann til að „hafa
unnið til eldsvítis“ (Mt. 5:22). Hvaða
álit höfum við á foreldri sem býr
barni sínu eilífar kvalir því það þókn-
ast ekki foreldrinu, foreldri sem hef-
ur þó ekki fyrir því að gera óumdeil-
anlega vart við sig?
Kristnir menn heiðra guð sinn
vissulega með vörunum og lofa
„kristið siðgæði“. Þeir segja að allt
fari fjandans til ef frá þessu er snúið
eða það ekki tilgreint sérstaklega í
lögum. En hvað felst í þessu kristna
siðgæði, algildum sannleika? Klár-
lega að ástir samkynhneigðra eru
„viðurstyggð“ („Þeir skulu líflátnir
verða.“ 3M 20:13).
Og boðorðin segja kristnir grund-
völl siðgæðis. Æðst þeirra er auðvit-
að að ekki skuli aðra guði hafa en
ógeðfelldan guð Ísraelsmanna. Ekki
má teikna af honum myndir, eða
nokkru öðru! Ekki má nefna nafn
hans við hégóma (t.d. síma). Ekkert
má aðhafast á laugardögum o.s.frv.
Eitt þekktasta boðorðið er líklega að
menn skuli ekki drýgja hór. „Þá er
einhver drýgir hór með konu annars
manns, drýgir hór með konu náunga
síns, þá skal líflátinn verða bæði hór-
karlinn og hórkonan“ (3M. 20:10).
„Hver sem skilur við konu sína og
gengur að eiga aðra, drýgir hór, og
hver sem gengur að eiga konu, sem
skilin er við mann, drýgir hór“ (Lk.
16:18). „Hver sem horfir á konu í
girndarhug, hefur þegar drýgt hór
með henni í hjarta sínu.“ (Mt. 528).
Þetta eru orð Krists, kristið siðgæði.
Í boðorðunum stendur beinlínis að
menn megi ekki gera neinar myndir
af nokkru sem til er (2M 20:4).
Kristnir menn túlka það sumir svo að
ekki megi gera myndir af guði (Jesús
var guð, samt maður (með skítlegt
hjartalag?), samt sonur guðs, æ!).
Aðrir að myndirnar megi gera en
ekki tilbiðja þær. Sumir múslimar
túlka sömu orð (í sömu bók) svo að
ekki megi gera mynd af Spámann-
inum. Er Gunnar Jóhannesson mað-
urinn til að segja þeim og okkur hin-
um hver hinn „raunverulegi
sannleikur“ er? Grundvallar Gunnar
mat sitt á honum ekki bersýnilega á
„eigin viðhorfum og persónulegu
skoðunum“?
Við megum líklega þakka fyrir að
prestar hér eru þó komnir þetta
langt frá Guðsorði og kristilegu sið-
gæði. Sem betur fer þroskast siðferð-
iskennd okkar og því er dapurlegt
þegar þeir lofa nokkur þúsund ára og
löngu úreltan leiðarvísi í siðferð-
ismálum. Úreldingin er augljós nenni
menn að lesa Biblíuna eða fylgjast
með þeim sem láta ráðast af henni.
Skítlegt hjartalag
Reynir Harðarson skrifar um
trúmál og svarar grein
Gunnars Jóhannessonar
» Séra Gunnar segir
lögmál Guðs skráð á
hjörtu allra og Jesús
segir að þaðan komi
saurlifnaður, manndráp,
hórdómur, illmennska,
heimska o.fl. skítlegt
Reynir Harðarson
Höfundur er sálfræðingur.