Morgunblaðið - 02.08.2008, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. ÁGÚST 2008 23
orðið ansi sérkennilegt ef forseti Íslands
væri eini þjóðhöfðingi Norðurlanda sem
neitaði að mæta. Það hefði að mínum dómi
krafist frekari rökstuðnings heldur en sú
ákvörðun að fara.
Á undanförnum tólf árum hef ég átt við-
ræður við fjölmarga leiðtoga Kínverja. Einn
þeirra var Li Peng sem hér var í boði Al-
þingis. Ég afhenti honum að gjöf mannrétt-
indayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna á kín-
versku á fundinum hér á Bessastöðum og
hann brást svo reiður við að hann messaði
yfir mér í fjörutíu og fimm mínútur og dag-
skráin fór öll úr skorðum. Síðustu árin hef-
ur mér þó sýnst að það sé æ auðveldara að
eiga orðastað við Kínverja um mannrétt-
indamál. Þær samræður sem ég hef átt við
kínverska áhrifamenn hafa sannfært mig
um að betra sé að hafa áhrif á mannrétt-
indaþróun Kínverja með því að eiga eðlileg-
ar rökræður og samstarf við þá. Ég er
sannfærður um að Ólympíuleikarnir munu
hafa jákvæð áhrif í þá veru að hvetja Kín-
verja til að laga sig smátt og smátt að kröf-
um veraldarinnar um eðlileg mannréttindi.“
Ekki haldinn svartsýni
Það er niðursveifla í landinu. Sumir segja
að ríkisstjórnin stappi ekki stálinu í þjóðina.
Þú talaðir í byrjun um bölmóð. Er ástandið
ekki eins slæmt og látið er í veðri vaka?
„Ég bý að því að hafa rannsakað íslenska
stjórnmálaþróun nánast frá upphafi sjálf-
stæðisbaráttunnar til okkar tíma, kenndi
þau fræði við Háskóla Íslands um árabil og
varð svo sjálfur þátttakandi á vettvangi
þjóðmála. Þeir erfiðleikar sem við glímum
við núna eru í sjálfu sér ekkert meiri en erf-
iðleikar sem oft og tíðum blöstu við íslensk-
um almenningi á árum áður. Við höfum á
síðustu tíu til fimmtán árum búið við ein-
staklega hagstæð skilyrði og þess vegna er
eðlilegt að menn hrökkvi við þegar breyting
verður á.
Við Íslendingar búum yfir meiri auðlind-
um og sterkari eiginleikum en flestar aðrar
þjóðir. Það mætti vera meiri klaufaskap-
urinn að geta ekki ráðið fram úr erfiðleikum
og skapað okkur góð kjör við þær aðstæður.
Þjóðin er betur menntuð nú en nokkru sinni
fyrr. Við höfum aldrei átt slíka þekking-
arsveit í okkar röðum eins og um þessar
mundir. Þessi hugmyndakraftur og nýsköp-
unargeta leiða af sér atvinnutækifæri, ný
fyrirtæki og nýjar greinar á fjölmörgum
sviðum. Flestar sóknargreinar í atvinnulífi
heimsins eru byggðar á hugviti. Þar búum
við að ríkulegri sköpunargetu.
Svo er eftirsóknin eftir orkulindum okkar
miklu meiri en við getum annað. Um alla
veröld er sóst eftir þekkingu okkar í nýt-
ingu hreinnar orku. Við búum einnig yfir
einhverju mesta forðabúri neysluvatns sem
til er í Evrópu, en sumir sérfræðingar telja
að drykkjarvatn eigi eftir að verða eftirsótt-
asta vara veraldar. Og okkur hefur tekist að
varðveita fiskistofnana í hafinu í kringum
landið betur en mörgum öðrum þjóðum.
Ef við leggjum allt þetta saman þá er
auðlindastaða þjóðarinnar og eiginleikar
landsmanna í menntun og sköpunargetu
þannig að fáar þjóðir búa að slíku. Við meg-
um ekki missa sjónar á þessum eiginleikum
eða neita okkur um að hagnýta okkur þessa
kosti þótt við tökumst nú á við nokkra erf-
iðleika. Stærsti hluti þess vanda sem við
glímum við eru afleiðingar hins mikla ár-
angurs sem náðst hefur á undanförnum ár-
um. Við hefðum kannski þurft að haga segl-
um betur eftir vindi og fara aðeins hægar.
En það er auðvelt að vera vitur eftir á.
Tækifærin voru mikil og athafnagleðin rík.
Ég er ekki haldinn þeirri svartsýni eða
heltekinn af þeim ótta sem mér finnst ríkja
sums staðar. Ég geri mér fullkomna grein
fyrir því að við erum að fara í gegnum tíma-
bil erfiðleika en ég er á engan hátt þeirrar
skoðunar að við glímum við slík grundvall-
arvandamál í efnahags- og atvinnulífi að
ekki sé hægt að leysa þau á farsælan hátt.“
Ertu þeirrar skoðunar að það hafi verið
rétt ákvörðun að beita neitunarvaldi á fjöl-
miðlalögin?
„Ég er afdráttarlaust þeirrar skoðunar að
það hafi verið rétt ákvörðun. Þær hrakspár,
sem margir settu fram, þar á meðal virðu-
leg blöð í ritstjórnargreinum, um að óáran
yrði í stjórnskipan landsins við þá ákvörðun,
hafa reynst rangar. Hugsun höfunda stjórn-
arskrárinnar var að forsetinn væri öryggis-
ventill sem gæti vísað umdeildum málum í
dóm þjóðarinnar. Þegar ég beitti þessu
ákvæði leiddi það ekki til neinnar upplausn-
ar. Málið var úr sögunni, stjórnkerfið hélt
áfram að starfa á þeim grundvelli sem
stjórnarskráin gerir ráð fyrir, samband
þings og þjóðar féll í eðlilegan farveg og
samskipti forseta við þing og stjórnvöld
voru með sama hætti og fyrr.
Ef menn horfa á þá fjölmiðlaþróun sem
hefur orðið í landinu á þeim fjórum árum
sem liðin eru þá sjá menn að sá þröngi
stakkur sem átti að sníða fjölmiðlum lands-
ins með fjölmiðlalöggjöfinni hefði ekki
reynst heillavænlegur.“
Bók um forsetaembættið
Guðjón Friðriksson er að skrifa bók um
þig sem kemur út fyrir jólin. Mér er sagt af
kunnugum að þetta sé opinská og merkileg
bók. Ertu ekkert hræddur við fjaðrafok?
„Í blöðum gætir þess misskilnings að
þetta sé ævisaga mín. Svo er ekki. Guðjón
er einn okkar fremsti rithöfundur og sagn-
fræðingur og hann er að skrifa bók um verk
og viðfangsefni forsetaembættisins á minni
forsetatíð. Hann byggir verkið á víðtækum
heimildum og viðtölum við fjölmarga. Að-
koma mín að því verki er einfaldlega á þann
veg að ég féllst á að ræða við hann um
ýmsa hluti, líkt og hann ræðir við ýmsa
aðra, og veitti honum aðgang að skjalasafni
forsetaembættisins. Hann hefur verið ein-
ráður með það hvernig hann meðhöndlar
þetta efni. Það hvarflaði ekki að mér sem
gömlum fræðimanni að reyna að hafa áhrif
á það hvernig sagnfræðingurinn fer með
efnið.
Ef bókin verður eins og þú segir, opinská
eða vekur umræðu, þá verð ég að sæta því
eins og aðrir. Ég er ekki höfundur hennar
eða ritskoðari. Ég tel gagnlegt fyrir þjóðina
og forsetaembættið að jafnvirtur sagnfræð-
ingur og Guðjón er takist á hendur að skrifa
um verk og viðfangsefni forsetaembættisins
og þróun íslensks þjóðlífs og atvinnulífs á
umliðnum árum á þann agaða og fræðilega
hátt sem honum er eðlilegt.“
Verður þetta síðasta kjörtímabil þitt?
„Enginn veit sína ævina fyrr en öll er, ör-
lögin geta gripið inn í fyrri ákvarðanir á ör-
skotsstundu og allt breytist. Það þekki ég af
eigin reynslu í forsetatíð minni, eins og
þjóðin veit. Mér hefur líka alltaf fundist
eðlilegt að taka ekki ákvörðun um hvað ég
ætla að gera eftir mörg ár. Það má ekki
misskilja orð mín á þann veg að í þeim felist
ætlan um að gefa aftur kost á mér eftir
fjögur ár. Ég tel einfaldlega ekki skyn-
samlegt að forsetinn tilkynni í upphafi kjör-
tímabils hvað hann ætli að gera við lok þess.
Slík tilkynning, á hvorn veginn sem hún
væri, myndi gjörbreyta umfjöllun og sam-
skiptum einstaklinga og þjóðarinnar gagn-
vart forsetanum.
Þetta embætti hefur fært mér mikla
ánægju og mikinn lærdóm. Það er ekki til
nein kennslubók í því hvernig á að vera for-
seti og það er ekki hægt að tileinka sér
formúlur sem aðrir hafa búið til. Svo að
segja hvern dag þarf forsetinn sjálfur að
meta viðhorf sín, viðbrögð og athafnir. Með-
al annars þess vegna er forsetaembættið
ögrandi verkefni.“
Morgunblaðið/RAX
» Varðandi það sem stundum er sagt umsamskiptin við auðmenn eða þotuliðið þáfinnst mér það oft og tíðum vera slagorða-
kenndar ýkjur. Þær ferðir sem ég hef farið með
einkaþotum á undanförnum árum eru teljandi á
fingrum annarrar handar. Þá hafa þær yfirleitt
verið farnar vegna þess að ekki hefur fundist önn-
ur leið til að komast á áfangastað í tæka tíð. Að
þessum örfáu ferðum frátöldum eru allar ferðir
mínar með áætlunarflugi. Sumir eru hissa á þeim
ferðamáta erlendis og eiga því að venjast að þjóð-
höfðingjar ferðist um á eigin farkosti; mér finnst
rétt og eðlilegt að forsetinn sé líkt og aðrir Íslend-
ingar á ferðum sínum fulltrúi þess jafnréttissam-
félags sem við erum stolt af.
er öflugt tæki