Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.1981, Blaðsíða 23

ina. En það var ekki gefið út fyrr
en eftir dauða hans. Og á sama
tíma kemur krónómeterinn eða
klukkan. Það var klukka sem gekk
alveg rétt og var höfð um borð í
skipunum. Það var John Harrison
sem fann hana upp. Og mann-
skepnan hefur alltaf verið fljót að
tileinka sér hluti sem gera líf
hennar þægilegra á einhvem hátt.
Og nú er krónómeterinn notaður
til að finna lengdina í stað þeirrar
aðferðar sem Harley hafði fundið
upp.
Soder og Euclid
Það er til saga sem gerðist 300
árum fyrir Krist, suður í
Alexandríu. Þá var uppi stærð-
fræðingur sem hét Euclid.
Holemy Soder er þá konungur
þarna, hann var einn af þeim sem
fékk hlut eftir dauða Alexanders
mikla. Nú, Soder spurði Euclid
hvort ekki væri til auðveldari leið í
geometríunni. Þá svarar stærð-
fræðingurinn: Ég þekki enga
kóngabraut í geometríu!
Mér dettur þetta í hug þar sem
ég var að tala um það áðan að
maðurinn vildi alltaf fara þá leið
sem auðveldust væri, hvort sem
hann skilur hana eða ekki. Skiln-
ingurinn er ekki aðalatriðið
heldur hitt, að sleppa sem auð-
veldast frá öllu.
En Sodar var dálítið merkilegur
konungur, þótt hann fengi enga
kóngabraut til að renna sér eftir.
Hann lét meðal annars reisa lista-
og bókasafn eitt mikið, þar sem
fræðimenn þeirra daga hittust og
báru saman bækur sínar. Þetta var
svona svipað og Enska vísinda-
akademían .. . eins og þeir gerðu í
London á þeim tíma sem Harley
og Newton voru uppi.
Af kompásspíra
Nú hefur undirritaður fengið að
heyra sitthvað úr sögu áttavitans,
er nokkru fróðari um Kalla kon-
ung annan og veit að meistari
VÍKINGUR
Harley gerði fyrsta misvísunar-
kortið.
Allir hlutir hafa á sér tvær
hliðar. Þótt kompásinn vísi
mönnum leiðina í gegnum myrk-
ur og þoku, eru dæmi þess að
menn hafi misst sjónina af hans
völdum og orðið að lifa í eilífu
myrkri. Þeir sem drukkið hafa
kompásspíra missa sjónina til
skamms tíma eða að fullu, og
stöku dauðsföll hafa hlotist af
þesskonar spíradrykkju. Hvað
hefur kompásexpertinn að segja
um þessa hluti?
— Hér áður fyrr var notaður
venjulegur spíri, drykkjarhæfur
spíri, já, já .. . og er allsstaðar í
heiminum í dag nema hér á landi.
Páll Halldórsson fékk þessu breytt
í metylalkohol eða metanol og
það gerðist rétt áður en ég byrjaði.
Páll var mikill bindindismaður.
Ég hef aldrei fengið spíra og verð
að setja metanol á alla kompása,
orðið að setja það á kompása í er-
lendum skipum sem síðan sigla út
um allan heim. En menn leggja
sér þetta nú ekki til munns svona
undir venjulegum kringumstæð-
um. Meðan bannið var hérna þá
áttu þeir það til að fá kompás-
vökva .. . ég hef sterkan grun um
að skipstjórar hafi komið og feng-
ið kompásvökva hjá sýslumönn-
unum og notað hann til að súpa.
Það hefur verið svipað og með
rakettumar núna. Nú kaupa þeir
nýjar rakettur og taka svo þær
gömlu og sprengja þær heima hjá
sér á gamlárskvöld, ha, ha!
— Hafa orðið einhverjar gagn-
gerar breytingar á áttavitanum frá
því þú byrjaðir að fást við þetta?
Ekki fyrr en ...
— Það er alltaf verið að gera
betur og betur allar götur fram til
1904 að gírókompásinn kemur. Þá
er eins og þróunin staðni.Það er
svo ekki fyrr en ég tek mig til að
breyta þessu. Ég byrjaði á því að
létta rósina í kompásnum. Hún
var um 30 g í dönsku kompás-
unurn sem Erlingsen var að selja
hérna. Ég tók enskan kornpás og
breytti honum öllum, skipti um
rós og flot. Sú rós var ekki nema 7
g og miklu nákvæmari en hinar
sem fyrir voru. Ég setti lítinn
pendúl í flotið sem gerði það að
verkum að rósin velti mun hægar
en áður.
— Og hafa þessar endurbætur
sem þú hefur gert, farið eitthvað út
fyrir landsteinana?
— Já, ég hef látið þá fylgjast
með þessu í Englandi hjá Shields
þar sem ég lærði. Komdu með
mér hérna fram á verkstæðið, ég
skal sýna þér dálítið.
Við stöndum á fætur og göng-
um fram. Á einu borðinu stendur
þýskættaður kompás og nú byrjar
Konráð að lemja hann utan með
hamri og bendir hróðugur á
kompásrósina sem titrar við hvert
högg.
— Sjáðu hvað hún kippist til!
Því næst lemur hann í annan
kompás ekki minni höggum. En
nú bregður svo við að rósin hagg-
ast ekki hvernig sem lamið er.
— Svona verða þeir þegar ég
hef breytt þeim. Þetta er nú aðal-
patentið hjá okkur drengur minn.
Rosa ventorium — 360°
Að þessum barningi loknum
tekur Konráð garnlar kompásrósir
sem hanga á nagla uppi á vegg og
gefur mér eina merkta sér.
— Fyrstu rósirnar sem búnar
voru til í heiminum voru grískar
og hétu „rosa ventorium", eða
vindrósir. Þær heita það ennþá á
frönsku. Á þessum kompás voru
bara höfuðáttirnar og milliáttirn-
ar. Hollendingar skipta rósinni
síðan niður í smærri strik. Fyrstu
gráðukompásunum var skipt
niður í 90 gráður, þ.e.a.s. frá
norðri til austurs voru 90 gráður
og frá austri var svo talið frá ein-
um upp í 90 til vestur, og þannig
áfram. Seinna er kompásinum
23