Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1998, Side 38

Kristinn Ingólfsson tók þessa grein saman. Hann starfar við
rannsóknir á sjóslysum hjá Siglingastofnun íslands.
Á árunum 1986 til
1997 voru skipstapar í
hámarki á árunum
1990 til 93. Þetta eru
sömu árin og flest
dauðaslys verða. Það er
því greinileg samsvör-
un milli skipa sem far-
ast og dauðaslysa. Ekki verður séð að skipstöp-
um hafi fekkað á þessu tímabili. Það er athygl-
isvert að skipstöpum hefixr ekki fiekkað síðustu
ár, þrátt fyrir að skip séu mun betri en áður
var. Stærri skipin eru yfirbyggð, togararnir
hafa stækkað og smábátar eru mun öruggari
til sjósóknar en áður var og betur búnir. Áður
fyrr fórust skip aðallega þegar þau lentu í haf-
villum eða í slæmum veðrum. Þess háttar slys
eru nú fátíð og sjaldan orsök þess að skip farist.
Nú eru slys aðallega rakin til mistaka. I því
sambandi má nefna þegar hafist er handa um
nýjan veiðisakap t.d. ígulkeraveiðar, þ.e.a.s
þær byggja ekki á langri reynslu hér við land
urðu alvarleg slys á þeim en fljótlega náðu sjó-
menn tökum á þeim slysum og fækkaði í kjöl-
farið. Sama gerðist þegar skuttogararnir komu
fyrst þá urðu mörg slys um borð í þeim en fór
fljótlega fækkandi eftir því sem reynsla sjó-
manna varð meiri og þekking jókst á þessum
skipum.
Ofhleðsla er megin orsök fyrir því að minni
bátarnir farast s.s. hraðfiskibátar. Ofhleðsla
veldur því að stöðugleiki bátanna rýrnar, lúg-
ur og ýmis op verða fyrir meiri sjógangi og
leki kemur að bátunum. í flestum tilfellum
eru um að kenna vanþekkingu á afleiðingum
ofhleðslu t.d. gera margir skipstjórnarmenn á
minni bátunum sér eltki grein fyrir því hvaða
afleiðingar minnkandi fríborð hefur á stöðug-
leika. Við rannsóknir á sjóslysum kemur fram
mikil vanþekking á búnaði smábáta. Það er
ljóst að margir sjómenn á þessum bátum gera
sér ekki nógu vel grein fyrir takmörkunum
þeirra og þá sérstaklega svokallaðra hraðfiski-
báta.
Næst ætla ég að fjalla um hvar slys verða,
hverjir verða fyrir slysum og við hvaða veiði-
skap.
Allar tölur sem notaðar eru í súluritunum
eru í prósentum þ.e.a.s. hlutfall af heildar-
fjölda slysa, eða stærðum skipa eða mannafla.
Hér má sjá hversu mikill afli veiðist á hin
Línuveiðar 70.000 tonn
Net 60.000 tonn
Handfæri 40.000 tonn
Togveiðar 250.000 tonn
Rækjuveiðar 90.000 tonn
Hringnótaveiðar 1.400.000 tonn
Aðrar veiðar 90.000 tonn
Samtals 2.200.000 tonn
ýmsu veiðarferi.
—
I ilkynnt ílys til Tryg|{in(instofntinar rikisins
610 614
HHSHítilUs
Næst skulum við sjá fjölda tilkynntra slysa
til Tryggingastofnuna ríkisins ár hvert.
Aukning slysa verður á árunum ‘85 —
‘90. Þessi fjölgun er að hluta til vegna
breytinga á lögum um greiðslur vegna
slysa sjómanna en útgerðinni voru
tryggðar endurgreiðslur frá Almanna-
tryggingum fyrir launum og aflahlut
sjómanna sem slasast um borð í skipum.
Súluritið sýnir samanburð á slysatíðni
einstakra veiðarfæra og aflahlutfall sömu
veiðarfera.
Nótaveiðar og togveiðar skera sig úr. Lág
tíðni slysa á nótaveiðum miðað við afla skýrist að
hluta til af því að mikill afli er innbyrtur á
loðnuveiðum á hvern sjómann og að mikil þró-
un hefur orðið á tækni við að kasta nótinni og
draga. Um togveiðar gildir sama og um nóta-
veiðar, að afli er tiltölulega mikill á hvern sjó-
mann miðað við önnur veiðarferi en samt sem
áður er slysatíðni mun hærri en á öðrum veiða-
færum.
Það vekur athygli hversu há slysatíðni sjó-
manna er utan skips þ.e.a.s. 8%. Skráð voru
bæði slys tengd vinnu við skipið s.s. lestun og
losun og þegar menn eru í öðrum erindagjörð-
um t.d. á leið að og frá heimili. Þetta vekur
upp þá spurningu hvort sjómenn lifi áhættu-
samara lífi í landi en fólk sem ekki stundar
sjómennsku. 1 lestum verða 13% slysa sem
verður að teljast hátt miðað við umíang vinnu í
lestum. Slys á vinnsluþilfari er um 13% og
kemur ekki á óvart. En slys á veðurþilfari er
42% sem kemur heim og saman við, að tog-
skip hafa mjög háa slysatíðni. Skip sem
stunda hringnótaveiðar hafa stækkað og allur
búnaður í kringum nótina hefur þróast mikið
og er svo komið að mannshöndin kemur lítið
að þegar kastað er og hún dregin, enda hefur
dauðaslysum fækkað mikið á þessum skipum.
Aftur á móti hafa togskipin stækkað eins og
nótaveiðiskipin sem leitt hefur af sér öflugri
og þyngri veiðarfærabúnað, en að mestu leyti
eru sömu handbrögð viðhöfð þegar trolli er
kastað og það híft, eins og þegar skuttogarar
Slys flokkuð eflir veiöuin
38
Sjómannablaðið Víkingur