Náttúrufræðingurinn - 2000, Blaðsíða 56

AriNN VID RITVÉLINA
Margir hafa hafnað þróunarkenningunni,
eða túlkun flestra fræðimanna á henni, á
þeirri forsendu að ótrúlegt sé að tilviljun hafi
kallað fram þann dásamlega líiTieim sem við
höfum daglega fyrir augum. Þekkt er sam-
líkingin um apann sem settur er við ritvél og
þess beðið að hann skrái á blað einhvern
gimstein bókmenntanna, til dæmis sonneltu
eftir Shakespeare, og þess væri vissulega
langt að bíða. En það eru aðeins stökk-
breytingarnar, hráefni breytiieikans, sem
koina fram af tilviljun. Val náttúrunnar, sem
nýtir sumar þessar breytingar en hafnar
öðrum, verður sífellt til þess að laga ein-
staklingana að breyttu umhverfi. Annað
veifið hlyti apinn að ramba á að skrá vitleg
orð eða stafaraðir. Ef þessu væri haldið til
haga við val og það fellt í samhengi fengist
fyrr eða síðar sonnetta eða dróttkvæði. (Sjá
til dæntis Dawkins 1985 og Gould 1987.)
Annar algengur misskilningur er að
þróunin hljóti að stefna í átt til flóknari
líkamsgerðar. Að vísu er sú skoðun á
undanhaldi að maðurinn hafi verið lokatak-
mark þróunarinnar en engu að síður örlar oft
á hugmyndum um það að þróun lifandi vera,
hvort sem er hér á jörðu eða annars staðar í
alheimi, hljóti fyrr eða síðar að birtast í
einhvers konar vitsmunaverum. Þetta er
sjálfsagt rangt. Vissulega hafa komið fram
við þróunina ýmsar lífverur með flókna
líkanta, jafnt dýr og plöntur, en bakteríur
hafa frá upphafi verið meginuppistaða líf-
heimsins, hvort sem litið er á íjölda einstak-
linga, fjölbreytni lífshátta eða samanlagðan
massa, og svo mun verða til enda lífs á
jörðu. I görnum eins ntanns eru lil dæmis
fleiri ristilgerlar, Escherichia coli, en þeir
menn eru sem lifað hafa á jörðinni frá upp-
hafi. Og uppgangur spendýra á nýlífsöld - og
þar með þróun hins viti boma manns - hefur
líklega hafist með tilviljunarkenndum náttúru-
hamförum, eins og brátt verður vikið að.
■ ALDAUÐABYLGJUR
Þegar Darwin lagði af stað á Beagle
umhverfis hnöttinn í desember 1831 hafði
hann nteð sér fyrsta bindið af þremur af
„Grundvallaratriðum jarðfræðinnar" (Princi-
ples ofGeology) eftir Lyell, sem komið hafði
út árið áður. Annað bindið fékk hann sent til
Montevideo þegar skipið kom þar við á
suðurleið. Sem fyrr segir hallaðist Darwin að
samfellukenningunni, þeirri meginhugmynd
Lyells að fortíðin væri lykill að nútímanum,
að engin ástæða væri til að leita að ein-
hverjum stórumbrotum eða hamförum sem
skýringu á þeim breytingum er mótað hefðu
jarðskorpuna á liðnum skeiðunt jarðsög-
unnar. Þar hefðu verið að verki sömu öflin
og við þekkjunt nú. Jarðfræðirannsóknir
Darwins á heimsreisunni renndu allar
stoðum undir þetta og hann gekk út frá
samfellukenningunni í skýringum sínum á
þróun tegundanna.
Hamfarakenningin, sem Cuvier setti fram
og aðrir tóku síðan upp með ýmsum breyt-
ingum, virtist þar með úr sögunni. Þegar á
leið mátti samt ráða af jarðlögum að fjöldi
tegunda og jafnvel heilar ættir og ættbálkar
hefðu stundum dáið út á liltölulega skömm-
um tíma. Þar sem engin merki voru um flóð,
hrinur eldgosa eða aðrar hantfarir í náttúr-
unni er skýrt gætu aldauðann var ekki um
sinn tilefni til að endurvekja hamfara-
kenninguna. Menn bentu réttilega á hve
slitrótt og ófullkomin sú saga er sem lesin
verðui' úr steingervingum. Víða eru eyður
sem spanna langan tíma í jarðsögunni, svo
þar sent virtust vera snögg skil gæti vantað
sögu samfelldrar þróunar milli þeirra
kaflabrota sem varðveist hefðu.
Frægustu merkin um kaflaskil af þessu
tagi eru á mörkum miðlífsaldar og nýlífsaldar
jarðsögunnar, þegar allar risaeðlurnar dóu
út ásamt um helmingi þekktra tegunda af
hryggleysingjum í sjó og fjölda landplantna.
Snentma komu fram hugntyndir um það að
árekstrar jarðar við smástirni eða hala-
stjörnur hefðu valdið aldauðahrinum eins
og endalokum risaeðlnanna, en þær tilgátur
hlutu lengi lítinn hljómgrunn enda ekki
studdargildum rökum.
Árið 1980 færðu bandarískur eðlisfræð-
ingur, Luis Alvarez, og sonur hans, jarð-
fræðingurinn Walter Alvarez, ásamt tveim-
ur samstarfsmönnum, fram þá röksemd til
118