Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 51

HELGI HALLGRÍMSSON
Tildurmosi
Hylocomium splendens
Hvaða mosategund er tíðust á íslandi?
Jqfhvel mosafrœðingi gœti vafist tunga
um tönn við að svara þeirri spumingu.
Þeir sem búa á suðvesturhomi landsins
myndu trúlega svara því til að það væri
gamburmosi (Racomitrium lanuginosum)
en íbúar á Norður- og Austurlandi
myndu líklega fremur nefiia tildurmosa
(Hylocomium splendens) ef þeir þekktu
þá nafn hans, sem varla eru miklar
líkur til, því hann hlaut ekki það nafn
fyrr en árið 1985.
Fljótsdalshéraði er vart hægt að
drepa niður fæti án þess að hitta
þennan skrúðvaxna inosa, sem
vefur sig um völl og hlíð. Hann
mýkir og mildar hina hrjúfu ásýnd landsins
og er alltaf jafn grænn og líflegur, vetur sem
sumar. Þó hafa ýmsir horn í síðu hans, ekki
síst bændur og skógræktarmenn, sem telja
hann til lítilla nytja. Sauðfjárbeit og
troðningur búfjár hefur víða haldið honum í
skefjum í margar aldir, en þegar gripum
Helgi Hallgrímsson (f. 1935) er líffræðingur að
mennt, nam við háskólana í Göttingen og
Hamborg en lauk ekki prófi. Helgi var
forstöðumaður Náttúrugripasafnsins á Akureyri í
aldarfjórðung og ritstjóri Týlis - tímarits um
náttúrufræði og náttúruvernd - í 15 ár. Hann hefur
mest fengist við rannsóknir á íslenskum sveppum
og vatnalífi og ritað bækur um þau efni auk fjölda
tímaritsgreina. Helgi er nú búsettur á Egilsstöðum
og fæst við ritstörf og grúsk.
fækkar og land er beitarfriðað nær hann sér
verulega á strik og gerist stundum nokkuð
frakkur.
■ NAFNGIFTIR
Lítið er vitað um eldri heiti á þessari algengu
mosategund en líklegt er að „Stóri engja-
mosinn“ í Grasnytjum Björns Halldórssonar
(1786) sé þessi tegund. Oddur Hjaltalín
(1830) virðist nota nafnið „gamburmosi“ um
hana og vísar til fræðinafnsins Hypnum
proliferum, sem er eldra nafn á henni, en
hefur það þó um fleiri tegundir, m.a. um
fjaðurmosa (Fissidens), eins og ýmsir fyrri
höfundar. Líklegt er að nöfnin engjamosi og
gamburmosi hafi almennt verið notuð um
algengar mosategundir sem tíndar voru og
notaðar til ýmissa hluta. Sjálfur hef ég nefnt
þessa mosategund „vefjumosa" og „stiga-
mosa“ og líklega hefur hún borið fleiri nöfn,
þó að þau hafi ekki komist á bækur (sjá
nafnaskrár í bókinni íslensk plöntunöfn
1978).
Bergþór Jóhannsson (1985) tók upp
nafnið „tildurmosi" fyrir ættkvíslina Hylo-
comium. Hann ritar: „Tildurmosi: Hylo-
comium. -tildri. 2. teg. Af nafnorðinu tildur,
„klifur, príl“. Stönglarnir eru sveigðir.
Mosinn vex þannig að hver árssproti vex
upp úr baki þess næsta á undan. Mosinn
prílar þannig alltaf upp á við. Dæmi:
Skógatildri (H. splendens).“
Náttúrufræðingurinn 68 (1), bls. 49-53, 1998.
49