Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 58

Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 58
þó klór og bór einnig verið notuð mikið sem kenniefni hér á landi. Athuganir á grunnvatnsstreymi með íbættum kenniefnum hafa aukist mjög á þessum áratug. Þær byggjast á því að bæta kenniefni í vatn sem dælt er niður í borholu á tilteknu svæði og fylgjast síðan með hversu fljótt og í hve miklum mæli þetta efni skilar sér í vatn sem streymir úr öðrum borholum á svæðinu. I þessari grein verður fjallað um helstu kenniefni sem notuð hafa verið við grunn- vatnsathuganir hér á landi og þær forsendur sem liggja til grundvallar notkun þeirra. í annarri grein í Náttúrufræðingnum verður fjallað um niðurstöður athugana með kenniefnum á uppruna lághitavatns hér á landi og rennslisleiðum þess í berggrunni. ■ TVÍVETNI OG SÚREFNI-18 Uppgufun sjávar í ramma hér að neðan er að finna ýmsar grunnupplýsingar um samsætur vetnis og súrefnis. Þar kemur fram að í vatni í náttúrunni eru mestmegnis tvær samsætur af vetni, einvetni (H) og tvívetni (D), og einnig tvær af súrefni, súrefni-16 (160) og súrefni-18 (lsO). í sjó eru 158 af hverri milljón vetnisfrumeinda tvívetni og 1989,5 af hverri milljón súrefnisfrumeinda súrefni-18. Af- gangurinn er einvetni og súrefni-16. Þær vatnssameindir sem innihalda annaðhvort tvívetni eða súrefni-18 (HDl60 og H,lxO) eru þyngri en þær vatnssameindir sem ein- göngu eru samsettar úr einvetni og súrefni- 16(H2I60). Samsætur vetnis og súrefnis Snemma á 20. öld voru leiddar líkur að því að sum frumefni vœru gerð úr misþungum frumeindum. Orðið „ isotope “ (samsœta) var fyrst notað árið 1913 til að aðgreina misþungar frumeindir sama frumefnis. Fjöldi róteinda í kjarna frumefnis er ávallt hinn sami og rœður sæti þess í lotukerfinu. Auk róteinda eru nifteindir í kjarna, en fjöldi þeirra er breytilegur. Þungi frumeinda sama frumefnis rœðst af heildarfjölda róteinda og nifteinda og getur því verið mismunandi. Vetni hefur eina róteind, en afþvíeru tilþrjár samsœtur (einvetni, tvívetni og þrívetni, táknað með H, D og T). Súrefni hefur átta róteindir og af því eru sömuleiðis þrjár samsætur (táknað með l6Ot 17O og mO og lesið sem súrefhi-16 o.s.frv.). Eitt grammmól afH vegur Ig og eitt grammmól af'sO 18g. Samsœtur súrefnis eru ekki geislavirkar. Það er þrívetni hins vegar, en ekki hinar samsætur vetnisins. 1 náttúrunni er langmest afH og l60. Magn l70 er mjög lítið og kemur ekki frekar við sögu í þessari grein. Sameindin vatn er gerð úr tveimur frumeindum af vetni og einni af súrefni (H20). 1 sjó eru 158 af hverri milljón vetnisfrumeinda í vatnssameindunum tvívetni og 1989,5 afhverri milljón súrefnisfrumeinda lsO. Vatnssameindirnar í sjónum eru þannig að langmestu samsettar úr einvetni (H) og súrefni-16 (,60). Slíkt vatn má einkenna sem HfbO. Sumar sameindirnar hýsa þó eitt tvívetni í stað einvetnis (HDl60) og aðrar ,sO í stað ,óO (HfsO). Vegna fœðar tvívetnis- frumeindanna (D) og súrefnis-18 frumeindanna (,H0) og handahófskenndrar dreifingar þeirra milli vatnssameinda geyma sárafáar sameindir vatns ísjónum tvö tvívetni (D2,60) eða bœði tvívetni og IH0 (HD,80), að ekki sé talað um vatnssameindir sem eingöngu eru gerðar úr þungum frumeindum (DfsO). Það má gleyma þessum fáu þungu sameindum vatns (Df60, HD,sO og D2,sO) í umfjöllun þessarar greinar og líta svo á að sjórinn, sem og annað vatn í náttúrunni, samanstandi afþremur mismunandi vatnssameindum, HfbO, HD,60 og H2,sO. 56
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.