Náttúrufræðingurinn - 1998, Síða 60

Rjúpnahæð
Hveravellir
Vegna þess hve breyti-
leg samsætuhlutföllin eru
í náttúrulegu vatni er
hægt að nota þessi hlut-
föll sem nokkurskonar
merkimiða á vatnið til að
rekja uppruna þess og
rennslisleiðir, frá því það
fellur á landið sem úrkoma
og þar til það kemur fram í
borholum eða uppsprett-
um. Þetta gildir alltaf um
tvívetni, en ekki fyrir
súrefni-18 ef úrkomuvatn-
ið hefur sigið djúpt í jörðu
og hitnað upp fyrir u.þ.b.
80°C. Súrefni er algeng-
asta frumefnið í öllu bergi.
Nái vatnið svona háum
hita verða marktækar
breytingar á upprunalegu
súrefnissamsætuinnihaldi
þess vegna skipta súrefnis
milli vatns og bergs. Þess
skal getið hér að öll efna-
hvörf, eins og skipti súr-
efnis milli vatns og bergs,
verða því hraðari sem hiti er
hærri.
Urkomulínan
Innihald tvívetnis og súr-
1. mynd. Styrkur tvívetnis í mánaðarlegum sýnum af úrkomufrá efnis-18 í úrkomu á
Rjúpnahœð við Reykjavík, Hveravöllum á Kili og Vegatungu í
Vegatunga
Biskupstungum (frá Braga Árnasyni 1976).
úrkoma „léttist“ eftir því sem nær dregur
heimskautunum og meðalárshiti lækkar
(hitahrif);
(2) „léttist" frá ströndum og inn til lands.
Þannig er úrkoma t.d. mun þyngri í
Reykjavík en úrkoma sem fellur inni í
landi (innlandshrif);
(3) „léttist" með hæð. Regnvatn sem fellur á
láglendi inniheldur meira afþungu sam-
sætunum D og l80 en úrkoma sem fellur á
hálendi (hæðarhrif);
(4) er breytileg eftir árstíðum þannig að
sumarúrkoma er þyngri en vetrarúrkoma
á sama stað (hitahrif).
hverjum stað er mjög
breytilegt, eins og 1.
---------------- mynd sýnir. Nokkurrar
sveiflu gætir yfirleitt eftir árstíðum, en lang-
mest áhrif hefur þó uppruni loftrakans sem
úrkoman fellur úr, hitastig þess sjávar sem
hann myndaðist úr og þau ferli sem stjórna
þéttingu rakans frá upprunastað að úrkomu-
stað.
Rakt loft er léttara í sér en þurrt og hefur
því tilhneigingu til að stíga, en það kólnar
um leið, enda lækkar hitastig í lofthj úpi jarðar
að jafnaði með hæð. Við kólnunina þéttist
rakinn að hluta og myndar ský, vatnsdropa
eða ískristalla. Sá raki sem þéttist og getur
fallið sem úrkoma er ríkari af tvívetni og
súrefni-18 en sá raki sem eftir verður í loftinu.
58