Náttúrufræðingurinn - 1984, Page 8

féll fyrir rúmum 100 árum, líklega í
jarðskjálftunum 1784, og skalf þá og
nötraði bærinn á Núpsstað, er öll þessi
ódæmi hrundu úr berginu. Skriðan er
ákaflega stór, margir hólar af grjóti og
urð og stóreflis björgum allavega tildr-
að saman, innst í skriðuhólunum eru
tvær djúpar tjarnir og í þeim silungar,
150 fengust þar í fyrra; Eyjólfur bóndi á
Núpsstað flutti þangað silunga og hefir
þeim ntjög fljótt fjölgað, enda eru lífs-
skilyrðin góð, fylgsni góð í holunt milli
bjarganna, jurtagróður töluverður af
vatnsplöntum, skordýr og vatna-
krabbar."
Þorvaldur greinir frá á svipaðan
veg í ferðabók sinni (Þorvaldur Thor-
oddsen 1914) en telur þar, að hrunið
hafi „líklega um 1790“ og minnist ekki
á jarðskjálfta í því sambandi.
Fleiri ferðalangar á öldinni sem leið
minnast á framhlaupið en geta ekki
frekar um tildrög þess.
En hvenær féll skriða þessi? Sveinn
Pálsson segir, að það hafi gerst í júlí-
mánuði, eftir að Eggert og Bjarni voru
þar á ferð árið 1756, en áður en Sveinn
kom þar 1793. Ebenezer Henderson
segir, að hrunið hafi átt sér stað 1789
og hafi jarðskjálfti komið því af stað.
Jón Sigurðsson (1859) getur þess að
skriðan hafi fallið í „elstu manna
minnum“. Þegar manntal var tekið í
Kálfafellssókn 1. október 1855 voru
aðeins tvær manneskjur yfir sjötugt og
báðar á Núpsstað. Þar var Eyjólfur
Hannesson, 81 árs og blindur og kona
hans Björg Stefánsdóttir, 76 ára.
Björg er fædd í Kálfafellssókn í
Austur-Skaftafellssýslu og kemur því
vart til greina sem heimildarmaður
klerks. Eyjólfur er fæddur 1775 á
Núpsstað og er eini maðurinn í
sókninni, sem getur hafa verið heim-
ildarmaður séra Jóns. Eyjólfur hefur
verið 14 ára ef skriðan hefur fallið árið
1789 og vafalítið hefur hann munað
svo sérstæðan atburð. Eyjólfur dó árið
1859.
Þorvaldur Thoroddsen virðist ann-
aðhvort ekki hafa séð eða ekki tekið
mark á frásögn Hendersons, en að
líkindum hefur hann fengið upplýsing-
ar um tilurð framhlaupsins frá Núps-
staðarbændum og ber þeim nokkuð
saman við Henderson. Hinsvegar tel
ég líklegt, að Þorvaldur hafi sjálfur
getið sér til um ártalið 1784 enda fellur
hann frá því í seinni skrifum sínum, en
jarðskjálftinn 1784 var mjög harður.
Henderson ferðaðist um Vestur-
Skaftafellssýslu um 27 árum eftir að
skriðan féll og ég held að vitnisburður
hans sé það traustur að taka verði
trúanlegan og vafalítið hefur hann sína
vitneskju frá heimamönnum. Ólafur
Jónsson hefur einmitt tekið eftir, að
hrunið getur vart hafa átt sér stað í
skjálftunum 1784 eins og Þorvaldur
taldi, því þeir byrjuðu ekki fyrr en í
ágúst það ár en Sveinn Pálsson tekur
fram, að atburður þessi hafi gerst í
júlímánuði.
Jarðskjálftar urðu einnig sumarið
1789 og munu hafa átt upptök á Heng-
ilssvæðinu (Sveinbjörn Björnsson
1975). Skjálftarnir 1789 hófust 10. júní
og voru tíðir og nokkuð stórir fyrstu
vikuna og þeirra varð síðan vart fram
eftir sumri (Þorvaldur Thoroddsen
1899-1905). Þessir skjálftar voru ekki
harðir og ollu aðeins skaða í næstu
sveitum við upptökin og raunar er
vafasamt, að þeir hafi fundist austur í
Fljótshverfi.
Framhlaup af svipaðri stærð og
þarna veldur vafalítið eitt sér jarð-
skjálfta í næsta nágrenni, svo sem varð
2