Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 97

ar eftir Ævar Petersen (46 bls.), Máfar,
kjóar og skúmar eftir Agnar Ingólfsson (16
bls.), Andfuglar og aðrir vatnafuglar eftir
Arnþór Garðarsson (40 bls.), Vaðfuglar
eftir Árna Waag Hjálmarsson (32 bls.),
Rjúpa eftir Arnþór Garðarsson (16 bls.),
Ránfuglar og uglur eftir Kjartan G. Magn-
ússon og Ólaf K. Nielsen (16 bls.), og
Spörfuglar eftir Kristinn Hauk Skarphéð-
insson (27 bls.).
Fyrsta greinin fjallar um sjófugla, sem
Ævar Petersen skilgreinir á eftirfarandi
hátt: Tegundir, „sem eru háðar sjónum að
öllu eða verulegu leyti með fæðuöflun, ala
þar nær allan aldur sinn og verpa yfirleitt
við sjó“. Alls nefnir Ævar 23 tegundir
sjófugla, sem verpa við ísland. Af þeim
tekur hann 15 til umfjöllunar, en hinar er
fjallað um í öðrum greinum. Að auki er
minnst á geirfuglinn. Gerð er grein fyrir
ætterni þessa fjölbreytilega hóps, stofn-
stærðum og lífsháttum, m. a. varpháttum,
fæðu og vetrarheimkynnum. Á kortum eru
sýndir varpstaðir sumra tegundanna og
einnig hvar merktir fuglar hafa endur-
heimst erlendis. Þá er að lokum fjallað um
samskipti manna og sjófugla, sem hafa alla
tíð verið okkur íslendingum mikilvæg.
Grein Agnars Ingólfssonar um máfa,
kjóa og skúma fyllir að mestu upp í tölu
sjófuglanna. Gerir Agnar grein fyrir út-
breiðslu tegundanna hér á landi, varp-
stöðvum og fari, einnig varpháttum og
fæðu. Fjallað er um fjölgun máfa og sam-
skipti manna við þá, en þau hafa verið
allsérstæð. Skrifað er um áhrif máfa á villt
dýr og fækkun þeirra, m. a. bent á
raunhæfustu lausn þess vanda, sem offjölg-
un máfa hefur skapað. Væri vel ef þeir
aðilar, sem um þessi mál þurfa að fjalla,
læsu þessa grein.
í greininni um andfugla og aðra vatna-
fugla fjallar Arnþór Garðarsson um 14
tegundir anda, 5 tegundir gæsa (en af þeim
eru 3 tegundir fargestir hér á landi), álft,
himbrima, lóm og flórgoða. Andfuglar
hafa verið mikið rannsakaðir hér á landi á
síðasta áratug, t. d. endur á Mývatni og
heiðagæsir í Þjórsárverum, og eru ýmsar
þær upplýsingar, sem fram koma í
greininni því ferskar.
í greininni um vaðfugla er fjallað um 13
tegundir íslenskra vaðfugla, auk 4
tegunda, sem eru hér vetrar- eða fargestir.
Einnig eru teknar fyrir tegundir af tveimur
öðrum ættum, þ. e. ættum vatnahænsna og
hegra. í lokaorðum greinarinnar ræðir
Árni Waag Hjálmarsson um umhverfis-
mál, og eru þar mörg orð í tíma töluð.
Rjúpunni eru gerð skil í sérstakri grein,
enda á hún vart samleið með öðrum teg-
undum hérlendum. Fjallar Arnþór Garð-
arsson þar m. a. um lífshætti hennar og
lífsbaráttu, þar sem marga hættuna þarf að
varast. Rjúpan er mjög áhugaverð vegna
hinna miklu og reglulegu stofnsveiflna,
sem menn skilja engan veginn til fulls.
Rjúpan er vinsæll veiðifugl og fýsir því
sjálfsagt margan að kynnast henni nánar.
Ránfuglar og uglur eru tveir óskyldir ætt-
bálkar, sem Kjartan G. Magnússon og Ól-
afur K. Nielsen taka fyrir í einni grein,
vegna þess að tegundirnar 5, sem fyrir
koma, lifa á ránum. Haförn og fálki fá þar
myndarlega umfjöllun, enda liggja miklar
upplýsingar fyrir um þær tegundir. Annar
höfunda (Ó. K. N.) hefur t. d. helgað sig
rannsóknum á fálkum undanfarin ár. Þá er
í lokin bent á þá hættu, sem steðjar að
ránfuglum af völdum eiturmengunar og
ágengni manna.
Síðasta greinin fjallar um spörfugla.
Kristinn Haukur Skarphéðinsson tekur þar
fyrir 9 tegundir, sem verpa hér reglulega,
og nokkrar, sem hafa orpið hér stöku sinn-
um. Hrafninn fær ítarlegustu umfjöl-
lunina, enda allsérstæður í þessum hópi og
svarti sauðurinn í margra augun. Fjallar
höfundur um deilitegundir íslensku spör-
fuglanna, far og vetrarsvöðvar. Þá er kafli
með sögulegu ágripi um fuglafriðun og
nokkur orð um fornar nytjar á spörfuglum.
Ekki fer á milli mála, að hér er á
ferðinni merk bók og gagnleg. Á hún ef-
laust eftir að verða mikið notuð í skólum,
þar sem upplýsingar, sem hún hefur að
geyma, eru mjög aðgengilegar. Þá er í
bókinni fjöldi ljósmynda, korta og línurita.
Alls eru í henni 62 ljósmyndir af fuglum
(þar af 13 litmyndir) eftir ýmsa höfunda.
Flestar myndanna hafa ekki áður sést á
prenti. Því er ekki að neita, að myndirnar
91