Náttúrufræðingurinn - 1984, Page 98

eru misjafnar að gæðum, en við það varð
ekki ráðið. Leitast var við að sýna myndir
af flestum tegundanna, og í sumum tilfell-
um var ekki betri kosta völ.
Frágangur er allur hinn vandaðasti.
(Prentun á sumum myndanna er þó gölluð
t. d. bls. 27 og 151). Nokkurs misræmis
gætir í uppsetningu ritskráa. Einhverja
frekari galla mætti tíunda, en þeir eru þess
eðlis, að þeir hverfa í skugga kostanna. í
bókinni er tvinnaður saman almennur
fróðleikur og ýmsar vísindalegar upplýs-
ingar á þann hátt, að skiljanlegt er hverj-
um manni.
Erling Ólafsson.
GRÍMNIR
Ritstjóri Þórhallur Vilmundarson
Útgefandi: Örnefnastofnun Þjóðminja-
safnsins
1980, 1. hefti, 143 bls.
1982, 2. hefti, 144 bls.
Sumarið 1983 kom út 2. hefti tímaritsins
Grímnis, sem Örnefnastofnun Þjóðminja-
safnsins gefur út. Grímnir fjallar um nafn-
fræði en Þórhallur Vilmundarson er rit-
stjóri. Ritið kemur út óreglulega þegar
nægilegt efni liggur fyrir; 1. hefti kom út
árið 1980.
í inngangi að 1. hefti rekur Þórhallur
Vilmundarson tilefni heitis tímaritsins,
sem tekið er eftir nafnakvæðinu Grímn-
ismálum. Þar segir m. a.:
„Hið dularfulla nafnakvæði, Grímnis-
mál, og sögnin, sem því er bundin, eru
á ýmsan hátt umhugsunarefni þeim,
sem vinna að skráningu og þar með
björgun íslenzkra örnefna og leggja
stund á íslenzkar nafnarannsóknir. Þeir
eru einnig milli tveggja elda (eins og
Óðinn/Grímnir í kvæðinu.) Annars
vegar brennur heitt á þeim eldur eyð-
ingarinnar, hættan á glötun hluta hins
íslenzka örnefnaforða, ef skráningu
hans er ekki sinnt sem skyldi nú á ell-
eftu stundu. Hins vegar brennur á þeim
þörfin á að skilja nöfnin sem réttustum
skilningi . . .“
Aðalritgerð 2. heftis Grímnis nefnist
Baldur og Loki, eftir ritstjórann, en í Þist-
ilfirði er fjallið Loki og í námunda við það
lækurinn Baldur. Eins og að líkum lætur
hafa menn talið þetta goðanöfn, en jafn-
víst var að Þórhallur fyndi aðrar skýringar:
Baldur kann að vera af sama stofni og
„baldinn", þ. e. óstýrilátur, og þá í flokki
með lækjarheitum eins og Bani, Butraldi,
Hrekkur, Hvekkur, Júdas, Kippur, Morð-
ingi, Ósómi, Prettur. En Loki gæti heitið
svo vegnaþess að fjallið stendur í sjó fram
og lokar landleiðinni. Mörg önnur dæmi
um skyld nöfn, bæði hérlendis og erlendis,
eru tekin til meðferðar, og ber allt að sama
brunni. Kannski eina örnefnið kennt
Loka, sem ekki er náttúrunafn, sé Loka-
tindur í Dyngjufjöllum, sem heitir eftir
ferðamanninum W. G. Lock, sem hingað
kom árið 1880 og skrifaði bókina Askja,
Iceland’s largest volcano.
Næst er grein með korti um örnefni
landsins, sem fór undir vatn í Stíflu í Fljót-
um. Þar segir:
„Flestir munu geta verið sammála um,
að einhver mestu landspjöll, sem fram
til þessa hafa orðið í íslenzkri byggð
vegna mannvirkjagerðar, hafi orðið
árið 1945, þegar Skeiðsfossvirkjun í
Fljótum í Skagafirði var tekin í notk-
un . . . Undirritaður (Þ. V.) kom í
Stíflu, áður en dalbotninn fór undir
vatn, og þóttist þá ekki hafa séð fegurri
sveit á íslandi: um iðjagrænan renn-
sléttan dalbotninn liðaðist blátær á milli
víðivaxinna bakka, en bæirnir stóðu allt
í kring undir tignarlegum fjöllum.“
Þarna fóru 10 jarðir undir vatn að ein-
hverju eða öllu leyti, og eru skráð 114
örnefni á kortið. Síðan eru ýmis þeirra,
þau sem forvitnileg þykja, nánar rædd í
greininni, t. d. Járngerðarhóll í landi
Gautastaða. Um hann var sú sögn að í
honum væri heygð kerling að nafni Járn-
gerður með öllu sínu góssi. Hins vegar gæti
nafnið allt eins verið dregið af járngerð, og
hafi rauðablástur verið stundaður þarna
fyrrum.
Stutt yfirlit um starfsemi Örnefnastofn-
unar 1979-1981 fylgir, en síðan kemur
höfuðefni bókarinnar, Safn til íslenskrar
92