Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 25

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
183
Biskupstungnaafrétt, sem liggur milli Hvítár og Jökulfalls að aust-
an og Langjökuls að vestan, og gerðum kort af þessu svæði frá
Haukadalsheiði og norður undir Kjalfell. Er þetta miklu víðáttu-
meira svæði en Gnúpverjaafréttur, en mestur hluti þess er að vísu
gróðurlaus auðn.
Nýlega kom út gróðurkort af Gnúpverjaafarétti ásamt 30 bls.
pésa, þar sem einstökum gróðurhverfum er stuttlega lýst. Einnig
er í pésanum jarðfræðileg lýsing af afréttarsvæðinu eftir Guðmund
Kjartansson, en hann er þar gagnkunnugur.
Varðandi niðurstöður rannsóknanna á Gnúpverjaafrétti mætti
nefna eftirfarandi: Stærð hins kortlagða svæðis er um 280 km2 eða
28 000 ha. Af því reyndist um helmingur vera gróðurlendi. Þetta
gróðurlendi flokkuðum við niður í 24 gróðurhverfi. Af gróðurlend-
inu eru tæp 39% mosaþemba, þ. e. land, þar sem grámosi er einráður
eða algjörlega ríkjandi, en sumsstaðar gætir þó nokkuð annarra jurta,
einkum stinnastarar, krækilyngs og víðis. Tæp 30% af gróðurlend-
inu eru þurrlendisgróðurhverfi, einkum runnaheiði, þar sem víðir
eða krækilyng eru ráðandi, svo og grasheiði, þar sem þursaskegg
og stinnstör eru mest áberandi. Mjög lítið er af vallendi á afrétt-
inum, þ. e. land með heilgrösum sem ríkjandi gróðri. Rúm 30%
gróðurlendisins eru mýragróðurhverfi, og er stinnstör mest áber-
andi af starartegundum, en hengistör er einnig algeng. Mjög lítið
er um flóa, því að lítið er um hallalaust land.
Á nokkrum stöðum ofarlega á afréttinum eru svokallaðar rústir,
en það eru risastórar þúfur, allt að 2 m á hæð og allt upp í 20 m
í þvermál. Rústirnar myndast í flóum eða hallalitlum mýrum, og
klaki fer ekki úr þeim yfir sumarið, en hverfur hins vegar úr mýr-
inni umhverfis þær. Þegar klakakjarni rústarinnar hefur eyðst,
hjaðnar hún, svo að tjörn verður þar sem rústin var áður. Rústirn-
ar liafa smám saman eyðst á hlýviðrisskeiði því, sem gengur nú yfir
ísland, og eru tjarnirnar, sem þær skilja eftir greinileg vegsum-
merki þess. Rústir á Gnúpverjaafrétti eru nú um eða ofan við
550 m hæðarlínu.
Þessar athuganir geta gefið tilefni til ýmiskonar hugleiðinga, t.
d. í sambandi við breytingu gróðurfars með hæð yfir sjó, áhrif áfoks
o. fl. atriði. Ég skal þó ekki sleppa mér út í slíkar hugleiðingar,
enda yrðu þær í getgátustíl. Rannsóknir okkar miðuðust við það
að gera kortið, og gafst ekki tími til annarra athugana.