Náttúrufræðingurinn - 1959, Page 30

188
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
ar þungu maðkaflugur upp um allt hálendi. Verða þeir er fleygja
matarleifum eða ganga þar álfreka, fljótt varir við flugur.
Árið 1904 rannsökuðu þeir Hunter og Hinds ferðir baðmullar-
bjöllunnar vestur í Texas. Á tímabilinu ágúst til október dreifðu
bjöllurnar sér yfir nær 7500 enskra fermílna svæði, fóru yfir 10—20
km breið vatnasvæði og yfir 40—50 km breið baðmullarlaus héruð.
í Mið-Texas lifir skæð kornlús. Sum ár fjölgar henni gríðarlega
og flýgur hún þá burt og berst líka hundruð kílómetra norður og
norðaustur á bóginn með vindinum, sem blæs norður í janúar—
júní. Ef ekki tekst að vinna bug á lúsinni í Texas og Nýju-Mexíkó,
getur hún valdið spjöllum í órafjarlægð norður í landi. Á svipaðan
hátt berst hin blettótta gúrkubjalla um 500 km. leið á 3—4 dögum
með vindinum. Hér á landi virðist t. d. kálflugan hafa borizt með
vindi talsverðar vegalengdir. — Laust fyrir 1870 barst tatarafiðr-
ildið (Porthetria dispar) til Bandaríkjanna (nálægt Boston) frá
Evrópu. Lirfan etur trjálauf til skemmda. Kvenfiðrildið hefur
vængi, en getur þó ekki flogið. Fyrstu 20 árin breiddist það út um
i/2 km á ári. Gerðar voru þá ráðstafanir til að eyða því og varð dreif-
ing þess heft í 9 ár. En frá aldamótum til 1905 var ekkert gert og
þá breiddist fiðrildið út um hálfan fjórða km. árlega fyrstu árin og
síðan 6—8 km og aðallega undan ríkjandi vindátt. Hefur tatara-
fiðrildið nú breiðzt út um nágrannafylkin og allt norður til Kan-
ada. Það er aðallega lirfan, sem berst með vindinum, en hún ber
löng hár, sem eru ágæt sviftæki, líkt og aldinhár fífunnar eða
biðukollunnar. Geta hárin haldið ungum lirfum lengi svífandi í
lofti. Var þetta áður kunnugt í Evrópu. Árið 1913 gerði Burgess
ýmsar tilraunir í Bandaríkjunum til þess að komast til botns í
loftferðum tatarafiðrildanna með vísindalegum aðferðum. Hann
útbjó vírgrindaskerma með límplötum á til þess að veiða skordýrin
og setti skermana upp með ákveðnu millibili, fjær og nær slóð-
um fiðrildanna. Margar lirfur festust á skermana og kom í ljós, að
vindurinn gat borið þær 600—700 metra leið nálægt jörðu. Burgess
álítur að því hærra sem lirfurnar komast, þess lengra geti vind-
urinn borið þær.
1915 bar Collins saman svifflug ungra tatarafirðildalirfa og
svif ýmissa plöntufræja, sem útbúin eru svifhárum eða himnu-
vængjum. Reyndust lirfurnar ungu geta svifið jafnvel og eins langt
og flest sviffræ eða svifaldin. Þurfti aðeins örlítinn blæ til að þyrla